|
== Demografio ==
[[Dosiero:Mohammed-ali-basha-mosque.jpg|eta|230px|Moskeo de [[Muhammad Ali (paŝao)|Muhammad Ali]] konstruita komence de la 19-a jarcento en Kairo.]]
Egiptio estas la plej popolitaloĝata lando en [[Mezoriento]], kaj la tria plej popularaloĝata en la afrika kontinento, kun proksimume 95 milionoj da loĝantoj en 2017. Ĝia populacio kreskis rapide de 1970 ĝis 2010 pro medicinaj progresoj kaj pliigoj en agrikultura produktado ebligita de la Verda Revolucio. La loĝantaro de Egiptio estis tamen taksita je nur 3 milionoj kiam Napoleono invadis la landon en [[1798]].
La popolo de Egiptio estas tre urbanizita, koncentrita laŭlonge de la Nilo (precipe Kairo kaj AlejandrioAleksandrio), en la DeltaDelto kaj proksime de la Kanalo de Suez. Egiptanoj estas dividitaj demografie al tiuj, kiuj loĝas en la urbaj centroj kaj la fellahinoj''[[fellaho]]j'' aŭ farmistoj, kiuj loĝas en kamparaj vilaĝoj. La tuta loĝata areo konsistigas nur 77.041 km², metante la fiziologianloĝantan densecon ĉe pli ol 1.200 homoj popor km2km², nome io simila al tiu de [[Bangladeŝo]].
Dum migrado estis restriktita sub Nasser, miloj da egiptaj profesiuloj estis senditaj eksterlande en la kunteksto de la Araba Malvarma Milito. Egiptia migrado estis liberigita en 1971, sub prezidanto Sadat, atingante rekordajn nombrojn post la krizo de petrolo de 1973. Proksimume 2.7 milionoj da egiptoj vivas eksterlande. Proksimume 70% de egiptaj migrantoj vivas en arabaj landoj (923,600 en Saud-Arabio, 332,600 en Libio, 226.850 en Jordanio, 190,550 en Kuvajto kun la restocetero aliloke en la regiono) kaj la ceteraj 30% loĝas plejparte en Eŭropo kaj Nordameriko (318,000 en Usono, 110,000 en Kanado kaj 90,000 en Italio). La procezo de elmigrado al ne-arabaj ŝtatoj daŭris ekde la 1950-aj jaroj.
=== Etnaj grupoj ===
Etnaj egiptoj estas ege la plej granda etna grupo en la lando, kiuj konstituas 91% de la tuta loĝantaro. Etnaj minoritatoj inkluzivas la AbazasAbazojn, turkojn, grekojn, beduinajnbeduenajn arabajn tribojn loĝantajloĝantajn en la orientaj dezertoj kaj la Sinaj Duoninsulo, la Berber-parolanta SiwisSivisojn (AmazighAmazighoj) de la SiwaSiva Oazo, kaj la nubajnubiaj komunumoj kolektitaj laŭlonge de la Nilo. Ekzistas ankaŭ tribaj Beja-komunumoj koncentritaj en la sudorienta plejparto de la lando, kaj kelkaj Dom-klanoj plejparte en la Nilo-DeltaDelto kaj FaiyumwhoFaiĝumoj kiuj iom post iom iĝas asimilitaj kiel urbigo pliigaspliiĝas.
Kelkaj milionoj da enmigrintoj vivas en Egiptujo, plejparte sudanaj, "iuj el kiuj vivis en Egiptujo dum generacioj." Pli malgrandaj nombroj de enmigrintoj venas de Irako, Etiopio, Somalio, Sud-Sudano kaj Eritreo.
La Oficejo de la Alta Komisiono de Unuiĝintaj Nacioj por Rifuĝintoj estimisĉirkaŭkalkulis, ke la tuta nombro da "homoj koncernaj" (rifuĝintoj, azilo-serĉantoj kaj senŝtatojsenŝtatanoj) estis ĉirkaŭ 250,000. En 2015, la nombro da registritaj siriaj rifuĝintoj en Egiptujo estis 117,000, malpliigo de la antaŭa jaro. Egipta registaro asertas, ke duonduono milionojda miliono da siriaj rifuĝintoj vivas en Egiptio, sed plej verŝajne tiu cifero estas troĝatajtroigita. Estas 28,000 registritaj sudanaj rifuĝintoj en Egiptujo.
La iam-vibraj kaj malnovaj grekaj kaj judajudaj komunumoj en Egiptio preskaŭ malaperis, kun nur malgranda nombro en la lando, sed multaj egiptaj judoj vizitas religiajn aŭ aliajn okazojnlokojn kaj faras turismojn. Pluraj gravaj judaj arkeologiaj kaj historiaj lokoj troviĝas en La CairoKairo, AlejandrioAleksandrio kaj aliaj urboj.
{| class = "wikitable"
=== Lingvo ===
La oficiala lingvo de la Respubliko estas [[araba]]. La lingvo parolitaparolata estas subdividata jene: egipta araba (68%), Sa'idiSaidia Arabaaraba (29%), Orientaorientegipta egiptabedava Bedawi Arabaaraba (1.6%), Sudanasudana Arabaaraba (0.6%), Domaridomaria (0.3%), Nobiinnobiina (0.3%), Bejabeja ( 0.1%), Siwisivia kaj aliaj. Aldone, greka, armena kaj itala, kaj pli ĵusĵuse, ankaŭ afrikaj lingvoj kiel Amaraamara kaj Tigrignatigrigna estas la ĉefaj lingvoj de enmigrintoj.
La ĉefaj fremdaj lingvoj instruitaj en lernejoj, laŭ ordo de populareco, estas anglojangla, francojfranca, germanojgermana kaj italajitala.
Historie egipta estis parolita, pri kiu la plej lasta etapo estas Coptakopta egipta. Parolata Koptaĵokopta estis plejparte formortitaformortinta de la 17-a jarcento sed eble travivis en izolitaj poŝojlokoj en Supra Egiptio ĝis la 19a jarcento. Ĝi restas en uzo kiel la liturgia lingvo de la Kopta Ortodoksa Eklezio de Aleksandrio. Ĝi formas apartan filiongrupon inter la familio de afroasiatikajafrikaziaj lingvoj.
<!-- Kia Esperanto estas tio? ¿¿¿Que Esperanto es esto??? -->
=== Religio ===
Egiptio estas superregante sunasunaisma islama lando kun [[Islamo]] kiel ĝia [[ŝtata religio]]. La procento de adherentesaliĝintoj de diversaj religioj estas polemika temo en Egiptujo. Proksimume 85 - 90% estas identigitaj kiel islamanoj, 10 - 15% kiel koptaj kristanoj, kaj 1% kiel aliaj kristanaj nomadoj, kvankam sen censokoncerna popolnombrado la nombroj ne povas esti konataj. Aliaj taksoj metis la kristanan populacion pli alta ol 15 - 20% Ne-kaj nomadaj islamanoj ĉirkaŭen ĉirkaŭ 12% de la populacio.
Egiptio estis kristana lando antaŭ la 7-a jarcento, kaj post la islamo alvenis, la lando estis laŭgrade islamita[[Islamigo|islamigita]] en plimulton-islama lando por la plimulto. Oni ne scias, kiam islamanoj atingis plimulton laŭgrade estimitaĉirkaŭkalkulita deen ĉ.la jaro 1000 A.D. ĝis tiel malfrue kiel la 14-a jarcento. Poste Egiptio emerĝisiĝis kielgrava centro de politiko kaj kulturo en la [[islama mondo]]. Sub AnwarAnuar Sadat, Islamo fariĝis la oficiala ŝtata religio kaj Sharia[[ŝario]] la ĉefa fonto de [[juro]]. ĜiOni estimassupozas, ke 15 milionoj de egiptoj sekvas ordonojn de Sufi Sufi[[Sufiismo]], kunsed la ĉefecosufiismaj de Sufi kiuaŭtoritatoj asertas, ke la numerojciferoj estas multe pli grandaj; olĉar multaj egiptaj Sufissufis ne estas oficiale registritaj kun ordono Sufisufiisma. Almenaŭ 305 homoj estis mortigitaj dum atako en novembro 2017-atako surkontraŭ Sufi-sufiisma [[moskeo]] en Sinajo.
Ankaŭ ekzistas malplimulto de Shija[[Ŝiĝaismo|ŝiĝaistoj]]. La JerusalemoJerusalema Centro por Publikaj Aferoj taksas la loĝantaron de Ŝiaoŝiĝaistoj je 1 ĝis 2.2 milionoj kaj oni povus mezuriplimezuri tiom olal 3 milionoj. La loĝantaro AhmadiyyaAmadija estas taksita je malpli ol 50,000, dum la SalafiSalafiisma (ultra-konservativa) populacio estas taksita je kvin ĝis ses milionoj. La CairoKairo estas fama pro ĝiajsiaj multnombraj moskeoj kaj estis nomata "La Urbo de 1,000 Minaretoj".
De la kristana loĝantaro en Egiptio pli ol 90% apartenas al la denaska [[Kopta Ortodoksa Eklezio]] de Aleksandrio, nome Orienta Ortodoksa Kristana Eklezio. Aliaj denaskaj egiptaj kristanoj estas partianoj de la Kopta Katolika Eklezio, de la EvangélicaEvangeliisma Eklezio de Egiptujo kaj de diversaj aliaj protestantaj nomoj. Ne-indiĝenaj kristanaj komunumoj estas plejparte trovitajtrovataj en la urbaj regionoj de Kairo kaj AlejandrioAleksandrio, kiel ekzemple la SyroSiri-libanesajlibana, kiuj apartenas al grekaj katolikaj, grekaj ortodoksaĵojortodoksaj kaj maronitamaronitaj katolikaj nomadoj.
Etnaj [[grekoj]] ankaŭ faris grandan grekan ortodoksan populacion en la pasinteco. Same, [[armenoj]] formis la tiam pli grandajn armenajn ortodoksajn kaj katolikajn komunumojn. Egiptio ankaŭ havis grandan Romkatolikan Komunumon, plejparte formitan de italoj kaj maltamaltanoj. Ĉi tiuj ne-denaskaj komunumoj estis multe pli grandaj en Egiptio antaŭ la reĝimo de Nasser kaj la ŝtatigo.
Egiptio gastigas la KoptaKoptan OrtodoksaOrtodoksan EklezioEklezion de Aleksandrio. Ĝi estis fondita reen en la unua jarcento, konsiderita kiel la plej granda Eklezio en Mezoriento kaj Nord-Afriko.
Egiptio ankaŭ estas la hejmo de la Universitato Al-Azhar (fondita en 969-ala CEjaro 969, komencis instrui en 975-a CE), kiu hodiaŭ estas la "plej influa voĉo de la SunlimaSunaisma Islamo" de la mondo, kaj estas, laŭ kelkaj mezuroj, la dua plej malnova kontinue funkcianta universitato en mondo.
Egiptio rekonas nur tri religiojn: islamo, kristaneco[[kristanismo]] kaj judaísmo[[judismo]]. Aliaj fidojkredoj kaj ankaŭ minoritataj islamaj sektoj praktikitajpraktikataj fare de egiptoj, kiel ekzemple la malgranda Bahaa kaj Ahmadi-komunumoAhmadia komunumoj, ne estas rekonitaj de la ŝtato kaj vizaĝookazas foje ia persekutado fare de la registaro, kiu etiketasetikedas ĉi tiujn grupojn kiel minacon al la nacia sekureco de Egiptio. Individuoj, aparte Bahaanoj kaj ateistoj, dezirante inkludi sian religion (aŭ mankon de ĝi) sur siaj devigaj ŝtatojŝtataj elsenditaj kartoj estasricevas malkonfirmitajmalkonfirmon pri ĉi tiu kapablo (vidu diskutadon pri egipta identiga karto-diskutado), kaj estas metitaj en pozicio por aŭ ne ricevi postulatapostulitan identigonidentigilon aŭ mensogantepor mensogi pri iliasia fidokredo. Kortumo de 2008 permesis al membroj de nekonataj kredoj akiri identigon kaj lasi la religian kampon malplenajmalplena.
=== Vivnivelo ===
Ekzistas du precipaj klasoj. La unua estas la elitaro, edukitajedukita sub okcidenta influo, alt- aŭ mezklasa. Al la dua grupo, multe pli humilnivelamalaltnivela, apartenas la agrokulturistoj, la urbanaro kaj la [[laborista klaso ]]. Ekzistas enormaj diferencoj en vivstilovivostilo, kutimoj, nutrado, vestado ktp. En [[1970]] la registaro enkondukis liberalan ekonomian politikon nomatan "la malferma pordo". Ĉi tiu politiko estas interesa precipe por la unua grupo, ĉar ĝi ligiĝas kun la eksterlandaj kulturo kaj kapitalo. ▼
Pasintece la virinoj[[virino]]j de la malaltaj klasoj laboris sur la kampoj kun siaj edzoj, por vivteni sian familion, dum la virinoj de la pli altaj klasoj restis en la domoj, ĉar iliaj edzoj vivtenis la familion. Nun multaj virinoj laboras for de la kuirforno kaj uzas koltukojn por kovri sian kapon por memorigi, ke ili estas islamanoj. ▼▲Ekzistas du precipaj klasoj. La unua estas la elitaro, edukitaj sub okcidenta influo, alt- aŭ mezklasa. Al la dua grupo, multe pli humilnivela, apartenas la agrokulturistoj, la urbanaro kaj la laborista klaso. Ekzistas enormaj diferencoj en vivstilo, kutimoj, nutrado, vestado ktp. En [[1970]] la registaro enkondukis liberalan ekonomian politikon nomatan "la malferma pordo". Ĉi tiu politiko estas interesa precipe por la unua grupo, ĉar ĝi ligiĝas kun la eksterlandaj kulturo kaj kapitalo.
La plej kutimaj pladoj de la egipta kuirarto estas [[patkuko]]j, ''kusari'' (pastaĵo kun cepoj kaj diversaj herboj), fruktoj kaj freŝaj legomoj. [[Teo ]] aŭ [[kafo ]] kutime akompanas manĝojn. Riĉaj egiptoj kutimas enmeti en siajn menuojn eŭropajn pladojn, precipe el la [[franca kuirarto ]]. ▼▲Pasintece la virinoj de la malaltaj klasoj laboris sur la kampoj kun siaj edzoj, por vivteni sian familion, dum la virinoj de la pli altaj klasoj restis en la domoj, ĉar iliaj edzoj vivtenis la familion. Nun multaj virinoj laboras for de la kuirforno kaj uzas koltukojn por kovri sian kapon por memorigi, ke ili estas islamanoj.
▲La plej kutimaj pladoj de la egipta kuirarto estas [[patkuko]]j, ''kusari'' (pastaĵo kun cepoj kaj diversaj herboj), fruktoj kaj freŝaj legomoj. Teo aŭ kafo kutime akompanas manĝojn. Riĉaj egiptoj kutimas enmeti en siajn menuojn eŭropajn pladojn, precipe el la franca kuirarto.
[[Dosiero:Al Azhar1.jpg|eta|220px|Universitato Al-Azhar, en Kairo.]]
=== Edukado ===
La analfabetikanelegipova impostoproporcio malpliiĝis ekde 1996 de 39.4 ĝis 25.9 procentoj en 2013. La plenkreskula taksado de julio 2014 estis taksita je 73.9%. La analfabetikonelegipoveco estas plej alta inter tiuj, kiuj havas pli ol 60 jarojn, taksante ĉirkaŭ 64.9%, dum [[analfabetismo]] Interinter junuloj inter 15 kaj 24 jaroj estis listigitajlistigita je 8.6 procentoj.
Eŭropa sistemo de edukado estis unue enkondukita en Egiptujon fare de la otomanoj en la frua 19-a jarcento por nutri klason de lojalaj burokratoj kaj armeoficistoj. Sub brita okupacio investisinvestado en edukado estis malpurigitamalprotektita draste, kaj sekulajnereligiaj publikaj lernejoj, kiuj antaŭe estis liberaj, komencis ŝarĝi kotizojn.
En la 1950-aj jaroj, la prezidanto Nasser paŝisaprobis enliberan libera edukadoedukadon por ĉiuj egiptoj. La egipta instruplano influis aliajn arabajn edukajn sistemojn, kiuj ofte uzis egiptajn trejnajntrejnitajn instruistojn. Peto baldaŭ superis la nivelon de disponeblaj ŝtataj rimedoj, kaŭzante la kvalitonfakton, ke la kvalito de publika edukado difektidifektiĝis. Hodiaŭ ĉi tiu tendenco kulminis en malriĉaj instruistoj-studentoj (ofte ĉirkaŭ unu ĝis kvindek) kaj konstanta seksa neegaleco.
Baza edukado, kiu havas ses jarojn de primara kaj tri jaroj de prepara lernejo, rajtasestas egiptajnrajto infanojnde egiptaj infanoj de la aĝo de ses jaroj. Post la grado 99a, studentoj estas en unu el du flankoj de malĉefa edukado: ĝeneralaj aŭ teknikaj lernejoj. Ĝenerala malĉefa edukado preparas studentojn por plua edukado, kaj diplomiĝintoj de ĉi tiu aŭtoveturejokariero kutime kunigas altlernejajn institutojn bazitajn sur la rezultoj de la ThanaweyaTanaŭeja Amma, lasanteaprobinte ekzamenon.
Teknika malĉefa eduko havas du fadenojn, unu daŭras tri jarojn kaj pli progresinta edukado daŭras kvin. Graduloj de ĉi tiuj lernejoj povas havi aliron al pli alta edukado bazita sur iliaj rezultoj sur la fina ekzameno, sed ĉi tio ĝenerale estas malofta.
La [[Universitato de La CairoKairo]] estas klasifikitaklasita kiel 401401a-500500a laŭ la Akademia RankingRangigo de Mondaj Universitatoj (ShanghaiŜanghaja RankingRangigo) kaj 551-600 laŭ ''QS World University Rankings''. Usona Universitato en La CairoKairo estas klasifikitaklasita laŭkiel 360360a laŭ ''QS World University Rankings'' kaj Al-Azhar UniversityUniversitato, AlexandriaAleksandria UniversityUniversitato kaj Ain ShamsŜams UniversityUniversitato falis enal la 701-a gamorango. Egiptio estas nuntempe malfermanta novajn esplorinstitutojn por la celo modernigi esplorojn en la nacio, Lakies plej freŝa ekzemplo estas ZewailZeŭaila CityUrbo ofde ScienceScienco andkaj TechnologyTeknologio.
==Kulturo==
| 