Anarkiismo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita parametro, formatigo de buloj, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj |
|||
Linio 1:
[[Dosiero:Anarchy-symbol.svg|eta|175px|La encirkla A-litero, ofta simbolo por anarkiismo.]]
[[Dosiero:Portrait of Pierre Joseph Proudhon 1865.jpg|
[[Dosiero:ErricoMalatesta.gif|eta|[[Errico Malatesta]].]]
[[Dosiero:Durruti-portrait.png|
{{
'''Anarkiismo''' aŭ '''anarĥiismo''' (de la [[Greka lingvo|greka]] ἀν (sen) + ἄρχειν (regni) + ισμός (de la radiko ιζειν), "sen regnestroj"<ref>[http://www.m-w.com/dictionary/anarchy Anarchy], [[Merriam-Webster]]'s Online dictionary</ref>) estas [[politika filozofio]] kiu inkluzivas teoriojn kaj sintenojn, kiuj malakceptas devigan registaron (nome la [[Ŝtato|ŝtaton]]) kaj subtenas ĝian malestigon, ofte pro pli ampleksa malakcepto de nevolonta aŭ porĉiama aŭtoritato. ''La Konciza Oksforda Vortaro pri Politiko'' (''The Concise Oxford Dictionary of Politics'') difinas anarkiismon kiel "grupon da ismoj kaj sintenoj centrigitaj sur la kredo ke [[registaro]] kaj malutilas kaj nenecesas." Tiu manko (malakcepto de ŝtataj strukturoj), laŭ plej diversaj anarkiismaj skoloj, devas esti kompensataj per elbaza organizado, tio estas ekkontrolo fare de bazaj organismoj, institucioj kaj strukturoj de ĉefe la laborrimedoj ([[produktadrimedoj]] kiel bazo de [[ekonomio]]), sed ankaŭ de [[sansistemo]], eduksistemo, [[transporto]] ktp. Tiudirekte konata moto ŝtata de anarkiistoj estas "Anarkio estas plej alta esprimo de ordo". La sociigo de ekzemple sansistemo aŭ eduksistemo levis polemikon inter la propraj anarkiismaj tendencoj ĉu akcepti aŭ ne [[ŝtatigo]]n de tiuj sistemoj male al permesi [[privatigo]]n: akcepti ŝtatigon supozus ian akcepton de malŝatata ŝtato, sed malakcepti ĝin supozus iel favori privatigon, kiel bazo de [[kapitalismo]], ankaŭ malŝatata de ĉiuj anarkiismaj tendencoj.
Estas multaj specoj kaj tradicioj de anarkiismo<ref>[[Peter Kropotkin|Kropotkin, Peter]]. ''Anarchism: A Collection of Revolutionary Writings'', Courier Dover Publications, 2002, p.5</ref><ref>{{citaĵo el gazeto|aŭtoro=R.B. Fowler|titolo =The Anarchist Tradition of Political Thought|jaro=1972|publikaĵo=Western Political Quarterly|volumo=25|numero=4|paĝoj=738–752|COI=10.2307/446800}}</ref>, kaj ne ĉiuj el tiuj estas reciproke ekskludaj.<ref>Sylvan, Richard. "Anarchism". ''A Companion to Contemporary Political Philosophy'', redaktintos Goodwin, Robert E. kaj Pettit, Philip. Blackwell Publishing, 1995, p.231</ref> Laŭ la ''Oksforda Akompanlibro al Filozofio'' (''Oxford Companion to Philosophy''), "ne estas iu nura difina pozicio kiun tenas ĉiuj anarkiistoj, krom ilian malakcepton de deviga registaro, kaj tiuj, kiujn oni konsideras anarkiistoj, maksimume dividas ian familian similaspekton." Anarkiistoj tenas malsamajn vidojn pri la [[Ekonomio|ekonomia]] organizo de socio; iuj preferas [[Anarki-komunismo|anarki-komunismon]], anarki-kolektivismon, aŭ partoprenan ekonomion, dum aliaj subtenas merkatajn sistemojn kiel [[Reciprokisma anarkiismo|reciprokismon]], [[agorismo]]n, aŭ (polemike) [[Anarki-kapitalismo|anarki-kapitalismon]]. Anarkiismaj pensoskoloj malsamas fundamente, kaj subtenas ion ajn de ekstrema individuismo al tuta kolektivismo. Iuj anarkiistoj kontraŭis (kaj kontraŭas) trudadon, dum aliaj ĝin subtenis (kaj subtenas), precipe forme de perforta revolucio sur la vojo al anarkio aŭ [[utopio]].
== Nomo ==
La vorto '''anarkiismo''' derivas de la [[Greka lingvo|greka]] ἀν (sen) + ἄρχειν (regni) + ισμός (de la radiko ιζειν), "sen regnestroj"<ref>[http://www.m-w.com/dictionary/anarchy Anarchy], [[Merriam-Webster]]'s Online dictionary</ref> kaj la vorto '''[[anarkio]]''' devenas el la [[greka]] ἀναρχία, ''anarĥIa'' (de ἄναρχος, ''Anarĥos'', prefikso ἀν, an, kiu signifas 'ne' aŭ 'sen', kaj nomo ἀρχός, arĥOs, kiu signifas 'estro', 'ĉefo' aŭ 'registo'.<ref>Vidu:
* [http://www.merriam-webster.com/dictionary/anarchy Anarchy], Vortaro Merriam-Webster rete.
Linio 34:
=== Reciprokismo ===
{{Ĉefartikolo|Reciprokisma anarkiismo}}
[[
Reciprokismo komenciĝis dum la [[19-a jarcento]] en la anglaj kaj francaj [[Laborista movado|laboristaj movadoj]], kaj poste adoptis anarkiisman formon konektitan al [[Pierre-Joseph Proudhon]] en [[Francujo]] kaj aliuloj en [[Usono]]. Tio ĉi influis individuismajn anarkiistojn en Usono kiel je Benjamin Tucker kaj je William B. Greene; dum la [[1840-aj jaroj|1840-aj]] kaj [[1850-aj jaroj|1850-aj]] jaroj, Charles A. Dana kaj Greene prezentis la verkojn de Proudhon al Usono. Greene adaptis la reciprokismon de Proudhon al usonaj kondiĉoj kaj prezentis ĝin al Tucker.
Linio 70:
Anarki-[[Anarki-komunismo|komunistoj]] proponas, ke la plej libera formo de socia organizo estus socio farita de pluraj memstaraj, memregantaj komunumoj kun kolektiva uzo de la [[produktadrimedoj]], kaj kun rekta demokratio kiel la politika organiza formo, rilatita al aliaj komunumoj per federacio. Tamen, iuj anarki-komunistoj kontraŭas la plimultvolan naturon de rekta demokratio, sintenante ke ĝi povas obstrukci individuan liberecon, kaj preferas konsentan demokration. En anarki-komunismo, individuoj ne ricevus rektan rekompencon por laboro (per divido de profitoj aŭ [[salajro]]j), sed anstataŭe povus libere uzi la rimedojn kaj profiton de la komunumo. Laŭ anarki-komunistoj [[Petro Kropotkin]], kaj pli malfrue [[Murray Bookchin]], la anoj de tia socio spontanee farus ĉiom da necesa laboro, ĉar ili rekonus la bonaĵojn de komuna entrepreno kaj [[interhelpo]]. Kropotkin kredis, ke privata posedeco estis unu el la kaŭzoj de subpremado kaj ekspluatado, kaj porpledis ĝian abolicion, agnoskante anstataŭe nur komunan posedrajton.
Resume Anarki-komunismo (konata ankaŭ kiel ''anarkiisma komunismo'', ''liberecana komunismo''<ref>"Anarchist communism is also known as anarcho-communism, communist anarchism, or, sometimes, libertarian communism.""Anarchist communism – an introduction" ĉe libcom.org [http://libcom.org/thought/anarchist-communism-an-introduction] Alirita la 23an de Junio 2016.</ref><ref>"The terms libertarian communism and anarchist communism thus became synonymous within the international anarchist movement as a result of the close connection they had in Spain (with libertarian communism becoming the prevalent term).""Anarchist Communism & Libertarian Communism" de Gruppo Comunista Anarchico di Firenze. el "L'informatore di parte", No. 4, October 1979, quarterly journal of the Gruppo Comunista Anarchico di Firenze, ĉe libcom.org [http://www.fdca.it/fdcaen/historical/vault/ancom-libcom.htm] Alirita la 23an de Junio 2016.</ref><ref> "The 'Manifesto of Libertarian Communism' was written in 1953 by Georges Fontenis for the Federation Communiste Libertaire of France. It is one of the key texts of the anarchist-communist current." "Manifesto of Libertarian Communism" de Georges Fontenis ĉe libcom.org [http://libcom.org/library/manifesto-of-libertarian-communism-georges-fontenis] Alirita la 23an de Junio 2016.</ref><ref>"In 1926 a group of exiled Russian anarchists in France, the Delo Truda (Workers' Cause) group, published this pamphlet. It arose not from some academic study but from their experiences in the 1917 Russian revolution." "The Organizational Platform of the Libertarian Communists" de Delo Truda [http://www.nestormakhno.info/english/platform/org_plat.htm] Alirita la 23an de Junio 2016.</ref> kaj foje kiel libera komunismo) estas teorio de anarkiismo kiu defendas la nuligon de [[ŝtato]], [[merkato]]j, [[mono]], privata posedo (kvankam retenante respekton por persona posedo),<ref>"The revolution abolishes private ownership of the means of production and distribution, and with it goes capitalistic business. Personal possession remains only in the things you use. Thus, your watch is your own, but the watch factory belongs to the people." [[Alexander Berkman]]. "What Is Communist Anarchism?"</ref> kaj de kapitalismo favore al la komuna posedo de produktadrimedoj,<ref>''From Politics Past to Politics Future: An Integrated Analysis of Current and Emergent Paradigms'' Alan James Mayne Published 1999 Greenwood Publishing Group 316 paĝoj ISBN 0-275-96151-6. Books.google.com. 1999. ISBN 978-0-275-96151-0. [https://books.google.es/books?id=6MkTz6Rq7wUC&pg=PA131&dq=Communist+anarchism+believes+in+collective+ownership&redir_esc=y&hl=es#v=onepage&q=Communist%20anarchism%20believes%20in%20collective%20ownership&f=false] Alirita la 23an de Junio 2016.</ref><ref>Anarchism for Know-It-Alls By Know-It-Alls For Know-It-Alls, For Know-It-Alls Published de Filiquarian Publishing, LLC., 2008 ISBN 1-59986-218-2, 9781599862187 72 paĝoj. Books.google.com. Januaro 2008. ISBN 978-1-59986-218-7. [https://books.google.es/books?id=jeiudz5sBV4C&pg=PA14&dq=Communist+anarchism+believes+in+common+ownership&redir_esc=y&hl=es#v=onepage&q=Communist%20anarchism%20believes%20in%20common%20ownership&f=false] Alirita la 23an de Junio 2016.</ref> rekta demokratio kaj horizontala reto de volontaj konsilantaroj de asocioj kaj laboristoj kun produktado kaj konsumado bazita sur la jena gvida principo: "el ĉiuj laŭ sia kapablo, al ĉiuj laŭ sia neceso".<ref> "Luggi Fabbri". Dwardmac.pitzer.edu. 2002-10-13. Retrieved 2015-03-16.</ref><ref>"Platform: Constructive Section". Nestormakhno.info. [http://www.nestormakhno.info/english/platform/constructive.htm]
La stato de anarki-komunismo ene de anarkiismo mem estas disputata, ĉar ĝin vidas individuismaj anarkiistoj kaj anarki-kapitalistoj kiel nekongrua kun libereco. Iuj anarki-sindikatistoj, kiel la [[Hispanio|hispana]] [[sindikato]] [[CNT]], vidis anarki-komunisman socion kiel sian celon. [[Platformismo]] estas anarki-komunisma tendenco laŭ la tradicio de [[Nestor Maĥno]], kiu argumentis por la "vitala bezono de organizado, kiu, alloginta la plejparton de partoprenantoj en la anarkiisma movado, establus komunan taktikan kaj politikan vicon por anarkiismo, kaj tiel servus kiel gvidanto por la tuta movado." Kelkaj formoj de anarki-komunismo estas de naturo forte egoisma, kaj forte influitaj de radikala individuisma filozofio, kredante ke anarki-komunismo tute ne bezonas komunecan naturon; anarki-komunisto [[Emma Goldman]] estis influita ambaŭ de [[Max Stirner]] kaj de Petro Kropotkin, kaj ŝt miksis iliajn filozofiojn por krei sian propran.
Linio 77:
{{Ĉefartikolo|Anarki-sindikatismo}}
[[Dosiero:Anarchist flag.svg|dekstra|eta|Ofte uzata flago de anarki-sindikatismo.]]
[[Dosiero:Manifestación_CNT_Bilbao.jpg|
Dum la frua [[20-a jarcento]], anarki-[[sindikatismo]] leviĝis kiel klara pensoskolo ene de la anarkiisma movado. Kun pli granda fokuso pri la [[laborista movado]]<ref> Sorel, Georges. 'Political Theorists in Context' Routledge (2004) p. 248.</ref> ol en antaŭaj anarkiismo-formoj, sindikatismo premisas radikalajn [[Sindikato|sindikatojn]] kiel eblan forton por revolucia socia ŝanĝo, anstataŭigantajn [[Kapitalismo|kapitalismon]] kaj la ŝtaton per nova socio, demokratie memdirektita de la laboristoj, kiuj tiel liberiĝus.<ref>Rocker, Rudolf. 'Anarcho-Syndicalism: Theory and Practice' AK Press (2004) p. 73.</ref> Anarki-sindikatistoj strebas abolicii la salajran sistemon kaj privatan posedecon kiel la [[produktadrimedoj]]n, kiuj laŭ ili gvidas al [[Socia klaso|klasmalsamoj]]. Gravaj principoj de sindikatismo inkluzivas laboristan solidarecon, rektan agadon (kiel ĝeneralajn [[striko]]jn kaj laborejajn reprenojn), kaj memdirektadon de la laboristaro. Anarki-sindikatismo kaj aliaj branĉoj de anarkiismo ofte ne estas reciproke ekskludaj: anarki-sindikatistoj ofte subtenas anarki-komunismajn aŭ anarki-kolektivismajn ekonomiajn sistemojn. Ĝiaj porpledantoj proponas laboristan organizadon kiel manieron krei la fondaĵojn de nehierarĥia anarkiisma socio ene de la nuna sistemo, kaj tiel okazigi socialan revolucion.
Linio 83:
=== Modernaj evoluigitaj pensoskoloj (ekde la 1960-aj jaroj) ===
[[
Anarkiismo daŭre generas multajn plurfontajn kaj sinkretajn filozofiojn kaj movadojn; ekde la revivigo de anarkiismo en Usono dum la [[1960-aj jaroj]], aperis pluraj novaj movadoj kaj skoloj, tre ofte eklektikaj.<ref>Perlin, Terry M. ''Contemporary Anarchism''. Transaction Books, New Brunswick, NJ 1979</ref>
▲[[File:Jarach and Zerzan.JPG|thumb|left|[[Lawrence Jarach]] (maldekstre) kaj [[John Zerzan]] (dekstre), du elstaraj nuntempaj anarkiismaj aŭtoroj. Zerzan estas konata kiel elstara voĉo ene de [[anarki-primitivismo]], dum Jarach estas notita defendanto de [[postmaldekstra anarkiismo]].]]
▲Anarkiismo daŭre generas multajn plurfontajn kaj sinkretajn filozofiojn kaj movadojn; ekde la revivigo de anarkiismo en Usono dum la [[1960-aj jaroj]], aperis pluraj novaj movadoj kaj skoloj, tre ofte eklektikaj.<ref>Perlin, Terry M. ''Contemporary Anarchism''. Transaction Books, New Brunswick, NJ 1979</ref>
[[Anarki-pacifismo]] estas tendenco kiu malakceptas perforton en la luktado por la socia ŝanĝo (vidu artikolon [[senperforto]]).<ref name="Anarchism 1962">George Woodcock. Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements (1962)</ref><ref name="ppu.org.uk">{{cite web |url=http://www.ppu.org.uk/e_publications/dd-trad8.html#anarch%20and%20violence |title="Resisting the Nation State, the pacifist and anarchist tradition" de Geoffrey Ostergaard |publisher=Ppu.org.uk |date=6a de Aŭgusto 1945 |accessdate=20a de Septembro 2010}}</ref> Ĝi disvolvigis "ĉefe en [[Nederlando]], Britio, kaj Usono, antaŭ kaj dum la Dua Mondmilito".<ref name="Anarchism 1962"/> [[Kristana anarkiismo]] estas [[Kristanismo|movado]] en [[politika teologio]] kiu kombinas anarkiismon kaj kristanismon.<ref>{{cite book |title=Christian Anarchism: A Political Commentary on the Gospel |last=Christoyannopoulos |first=Alexandre |authorlink=|coauthors= |year=2010 |publisher=Imprint Academic |location=Exeter |isbn= |page= |pages=2–4 |url= |accessdate=|quote=Locating Christian anarchism ... In political theology}}</ref> Ties ĉefaj proponintoj estis [[Lev Tolstoj]], [[Dorothy Day]], [[Ammon Hennacy]], kaj [[Jacques Ellul]].
Linio 91 ⟶ 90:
[[Platformismo]] estas tendenco ene de plej ampleksa anarkiisma movado bazita sur la organizaj teorioj en la tradicio de la manifesto de [[Dielo Truda]] nome ''Organiza Platformo de la Ĝenerala Unio de Anarkiistoj (Skizo)''.<ref name=Platformtext>{{cite book |last=Dielo Trouda |authorlink=Dielo Truda |title=Organizational Platform of the General Union of Anarchists (Draft) |origyear=1926 |url=http://www.anarkismo.net/newswire.php?story_id=1000 |accessdate=24a de Oktobro 2006 |year=2006 |publisher=FdCA |location=Italy| archiveurl= https://web.archive.org/web/20070311013533/http://www.anarkismo.net/newswire.php?story_id=1000| archivedate= 11a de Marto 2007<!--Added by DASHBot-->}}</ref> Tiu dokumento estis bazita sur la spertoj de rusaj anarkiistoj dum la [[Oktobra Revolucio]] de 1917, kiu kondukis finfine al la venko de la [[bolŝevikoj]] super la anarkiistoj kaj aliaj grupoj. La ''Platformo'' klopodis klarigi la mankojn de la anarkiista movado dum la [[Rusia revolucio de 1917|Rusia Revolucio]].
[[Sinteza anarkiismo]] estas formo de anarkiismo kiu klopodas kunigi anarkiistojn de diferencaj tendencoj sub la principoj de [[anarkiismo sen adjektivoj]].<ref name=infoshop.org>{{
[[Postmaldekstra anarkiismo|Post-maldekstrisma anarkiismo]] estas tendenco, kiu celas sin malproksimigi de la tradicia [[Politika maldekstro|maldekstro]] kaj eskapi la limojn de [[ideologio]] ĝenerale. Post-maldekstristoj argumentas, ke anarkiismo estas malfortigita de sia longa fikso al nekongruaj maldekstrismaj movadoj kaj unuop-problemaj kaŭzoj, kaj vokas sintezon de anarkiisma pensado kaj specife kontraŭaŭtoritatisman revolucian movadon ekstere de la maldekstrisma medio. Post-anarkiismo estas teoria tendenco al sintezo de klasika anarkiisma teorio kaj post-strukturisma pensado evoluigita de Saul Newman kaj ligita al pensantoj kiel Todd May, Gilles Deleuze, kaj Félix Guattari. Ĝi elĉerpas de vasto da ideoj, inkluzive de aŭtonomismo, post-maldekstrisma anarkiismo, situaciismo, post-koloniismo, kaj inkludante simpation por la [[Zapatismo|Zapatista Armeo por Nacia Liberigo]].
▲[[Sinteza anarkiismo]] estas formo de anarkiismo kiu klopodas kunigi anarkiistojn de diferencaj tendencoj sub la principoj de [[anarkiismo sen adjektivoj]].<ref name=infoshop.org>{{cite web|title=An Anarchist FAQ|url=http://www.infoshop.org/page/AnarchistFAQSectionJ3|website=infoshop.org|accessdate=7a de Julio 2015|archiveurl=https://web.archive.org/web/20100219221557/http://www.infoshop.org/page/AnarchistFAQSectionJ3|archivedate=19a de Februaro 2012|date=14a de Februaro 2010|deadurl=yes}}</ref> En la 1920-aj jaroj, tiu formo trovis siajn ĉefajn proponantojn ĉe [[Anarki-komunismo|anarki-komunistoj]] [[Volin]] kaj [[Sébastien Faure]].<ref>{{cite web |author=Starhawk |url=http://www.infoshop.org/page/AnarchistFAQSectionJ3 |title="J.3.2 What are "synthesis" federations?"|work= An Anarchist FAQ |publisher=Infoshop.org |date= |accessdate=20a de Septembro 2010| archiveurl= https://web.archive.org/web/20101007160139/http://www.infoshop.org/page/AnarchistFAQSectionJ3| archivedate= 7a de Oktobro 2010<!--Added by DASHBot-->}}</ref><ref>Faure, Sébastien. [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Sebastien_Faure__Libertarian_Communism.html Libertarian Communism]". "The remedy has been found: libertarian communism."</ref> Ĝi estas la ĉefa principo laŭ kiu la anarkiistaj federacioj grupiĝis ĉirkaŭ la nuntempa tutmonda [[Internacio de Anarkiistaj Federacioj]].<ref name=infoshop.org />
▲[[Postmaldekstra anarkiismo|Post-maldekstrisma anarkiismo]] estas tendenco, kiu celas sin malproksimigi de la tradicia [[Politika maldekstro|maldekstro]] kaj eskapi la limojn de [[ideologio]] ĝenerale. Post-maldekstristoj argumentas, ke anarkiismo estas malfortigita de sia longa fikso al nekongruaj maldekstrismaj movadoj kaj unuop-problemaj kaŭzoj, kaj vokas sintezon de anarkiisma pensado kaj specife kontraŭaŭtoritatisman revolucian movadon ekstere de la maldekstrisma medio. Post-anarkiismo estas teoria tendenco al sintezo de klasika anarkiisma teorio kaj post-strukturisma pensado evoluigita de Saul Newman kaj ligita al pensantoj kiel Todd May, Gilles Deleuze, kaj Félix Guattari. Ĝi elĉerpas de vasto da ideoj, inkluzive de aŭtonomismo, post-maldekstrisma anarkiismo, situaciismo, post-koloniismo, kaj inkludante simpation por la [[Zapatismo|Zapatista Armeo por Nacia Liberigo]].
Alia freŝdata formo de kritika anarkiismo kaj formala anarkiismo estas [[insurekcia anarkiismo]], kiu porpledas neformalan organizadon kaj aktivan rezistadon al la ŝtato; ĝiaj proponantoj inkluzivas Wolfi Landstreicher kaj Alfredo M. Bonanno. Insurekcia anarkiismo estas revolucia teorio, praktiko, kaj tendenco ene de la anarkiisma movado kiu emfazas [[Ribelo|insurekcion]] ene de la anarkiisma praktiko. Ĝi estas kritiko de formalaj organizoj kiaj sindikatoj kaj federacioj kiuj estas bazataj sur politika programo kaj periodaj kongresoj. Anstataŭe, insurekciaj anarkiistoj defendas neformalan organizadon bazitan sur malgrandaj afinecaj grupoj. Insurekciaj anarkiistoj metas valoron al atakema, konstanta [[klasbatalo]], kaj al malakcepto de negocado kun klasaj malamikoj.<ref> "insurgentdesire.org.uk". insurgentdesire.org.uk.</ref><ref>""Anarchism, insurrections and insurrectionalism" de Joe Black". Ainfos.ca. 19a de Julio 2006. Arkivita el la originalo la 6an de Decembro 2010. [https://web.archive.org/web/20101206162459/http://www.ainfos.ca/06/jul/ainfos00232.html] la 25an de Junio 2010.</ref>
Linio 134 ⟶ 132:
Anarkiismaj pensoj pri [[socia justeco]] kaj [[egaleco]] forte ligis la movadon al [[Esperanto]]. Dum la frua [[Esperanto-movado]] anarkiistoj entuziasme propagandis por la lingvo. Ekde [[1905]] fondiĝis anarkiismaj [[Esperanto-grupo]]j en [[Stokholmo]], [[Bulgario]], [[Ĉinio]] kaj aliloke. La plimulto da [[proleto|proletaj]] [[esperantisto]]j dum la frua movado estis anarkiistoj. La kontraŭŝtata kaj kontraŭkapitalisma sintenoj de anarkiistaj esperantistoj kontribuis al la kreo de [[SAT]] en [[1921]] fare de [[Eŭgeno Lanti]]<ref name=slevin>[http://www.nodo50.org/esperanto/anarkiismo.htm#historio2 Esperanto kaj Anarkiismo]</ref>. Post la dua mondmilito aperis en Parizo la revuo [[Senŝtatano|''Senŝtatano'']].<ref>[[Javier Alcalde]], "[[Eduardo Vivancos]] kaj la liberecana Esperanto", postparolo al dulingva eldono de Eduardo Vivancos, ''Unu lingvo por ĉiuj: Esperanto,'' [[Calúmnia]], 2019, p.77-91.</ref> Hodiaŭ ekzistas la [[Liberecana Frakcio de SAT|Liberecana Frakcio]] en SAT. La franca anarkiisma radielsendejo ''[[Radio Libertaire]]'' elsendas programon en Esperanto.
[[Dosiero:Lanti.jpg|eta|maldekstre|Eŭgeno Lanti]]
[[Anarkiismo|Anarkiistoj]] estis inter la pioniroj de la disvastigo de Esperanto. En [[1905]] fondiĝis en [[Stokholmo]] la unua anarkiisma Esperanto-grupo. Sekvis multaj aliaj: en [[Bulgario]], [[Ĉinio]] kaj aliaj landoj. Anarkiistoj kaj [[anarki-sindikatismo|anarki-sindikatisto]]j, kiuj
En marto de [[1925]], "Berlina Grupo de Anarki-Sindikatismaj Esperantistoj" salutis la en Amsterdamo okazantan 2-an Kongreson de la
== Historio de anarkiismo ==
Anarkiismo kiel socia movado dum longa tempo daŭris malgraŭ ŝanĝiĝoj de populareco. Ĝia klasika epoko, kiu laŭ kleruloj okazis inter [[1860]] kaj [[1939]], estas ligita kun la laboristaj movadoj de la [[19-a jarcento]], kaj kun la luktado kontraŭ [[faŝismo]] dum la [[Hispana Enlanda Milito]].
=== Originoj ===
[[
La plej fruaj<ref name="LVM">{{
La franca [[Renesanco|renesanca]] politika filozofo [[Étienne de La Boétie]] verkis en sia plej fama verko la ''Diskurson pri volonta servo'' kiun historiistoj konsideras grava anarkiisma antaŭaĵo.<ref>Kelkaj historiistoj de anarkiismo iris tiom for ke ili klasigis la traktaĵon de La Boétie kiel mem anarkiista, kio estas malĝusta konsiderinte ke La Boétie neniam etendis sian analizon el la tirana registaro al la registaro mem. Sed kvankam La Boétie ne povas esti konsiderata anarkiisto, liaj asertoj pti tiraneco kaj la universaleco de lia politika filozofio kondukis ilin mem facile al tia etendo.[http://books.google.com.ec/books?id=6o-8P3iqf7IC&pg=PA18&lpg=PA18&dq=anarchism+la+boetie&source=bl&ots=z79GU1rW1t&sig=4ini7oZUie2U8-P0BpMLoĝYWPs&hl=en&sa=X&ei=eAOFUJCYJ4Le9AT_iYG4DA&ved=0CD0Q6AEwBQ#v=onepage&q=anarchism%20la%20boetie&f=false ''Introduction to The Politics of Obedience: The Discourse of Voluntary Servitude'' de Murray Rothbard. Ludwig Von Mises Institute. p. 18]</ref><ref>"Quite rightly, La Boëtie recognizes the potential for domination in any democracy: the democratic leader, elected by the people, becomes intoxicated with his own power and teeters increasingly towards tyranny. Indeed, we can see modern democracy itself as an instance of voluntary servitude on a mass scale. It is not so much that we participate in an illusion whereby we are deceived by elites into thinking we have a genuine say in decision-making. It is rather that democracy itself has encouraged a mass contentment with powerlessness and a general love of submission." [http://theanarchistlibrary.org/library/saul-newman-voluntary-servitude-reconsidered-radical-politics-and-the-problem-of-self-dominatio "Voluntary Servitude Reconsidered: Radical Politics and the Problem of Self-Domination"] de Saul Newman</ref> La radikala [[Protestantismo|protestanta]] [[Gerrard Winstanley]] kaj lia grupo nome la [[Fosistoj]] estas citataj de variaj aŭtoroj kiel propovantaj anarkiismajn socialajn decidojn en la 17a jarcento en Anglio.<ref>"Anarchists have regarded the secular revolt of the Diggers, or True Levellers, in seventeenth-century England led by Gerrard Winstanley as a source of pride. Winstanley, deeming that property is corrupting, opposed clericalism, political power and privilege. It is economic inequality, he believed, that produces crime and misery. He championed a primitive communalism based on the pure teachings of God as comprehended through reason." [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Kenneth_C._Wenzer__Godwin_s_Place_in_the_Anarchist_Tradition___a_Bicentennial_Tribute.html Kenneth C. Wenzer. "Godwin's Place in the Anarchist Tradition — a Bicentennial Tribute"]</ref><ref>"It was in these conditions of class struggle that, among a whole cluster of radical groups such as the Fifth Monarchy Men, the Levellers and the Ranters, there emerged perhaps the first real proto-anarchists, the Diggers, who like the classical 19th-century anarchists identified political and economic power and who believed that a social, rather than political revolution was necessary for the establishment of justice. Gerrard Winstanley, the Diggers' leader, made an identification with the word of God and the principle of reason, an equivalent philosophy to that found in Tolstoy's ''The Kingdom of God is Within You''." Marlow. "Anarchism and Christianity"</ref><ref>"Although Proudhon was the first writer to call himself an anarchist, at least two predecessors outlined systems that contain all the basic elements of anarchism. The first was Gerrard Winstanley (1609 – c. 1660), a linen draper who led the small movement of the Diggers during the Commonwealth. Winstanley and his followers protested in the name of a radical Christianity against the economic distress that followed the Civil War and against the inequality that the grandees of the New Model Army seemed intent on preserving. In 1649–1650 the Diggers squatted on stretches of common land in southern England and attempted to set up communities based on work on the land and the sharing of goods." George Woodcock, ''Anarchism, The Encyclopedia of Philosophy''</ref> La termino "anarkiisto" estis uzata la aunuan fojon en angla lingvo en 1642, dum la [[Angla enlanda milito]], kiel pejorativa termino de perforto, uzata de Reĝistoj kontraŭ siaj opoziciantoj, nome la Rondkapuloj.<ref name=bbc>[http://www.bbc.co.uk/radio4/history/inourtime/inourtime_20061207.shtml "Anarchism"], BBC Radio 4 programo In Our Time, 7a de Decembro 2006. Gastigita de Melvyn Bragg de BBC, kun John Keane, Profesoro de Politiko ĉe la Universitato de Westminster, Ruth Kinna, Profesoro pri Politiko ĉe la Universitato Loughborough, kaj Peter Marshall, filozofo kaj historiisto.</ref> Ĉirkaŭ la epoko de la [[Franca Revolucio]] kelkaj, kiaj la ''[[Enragés]]'', ekuzis la terminon pozitive,<ref>Sheehan, Sean. ''Anarchism'', London: Reaktion Books Ltd., 2004. p. 85.</ref> opozicie al la [[Jakobenismo|jakobena]] centralizado de povo, vidante "revolucian registaron" kiel [[oksimoro]].<ref name=bbc/> Ĉirkaŭ la fino de la 19a jarcento, la vorto "anarkiismo" estis perdinta sian dekomencan negativan konotacion.<ref name=bbc/>
Linio 158 ⟶ 156:
La franca [[Pierre-Joseph Proudhon]] estas vidata kiel unua ''mem-proklamita'' anarkiisto, etikedo kiun li adoptis en sia pionira verko, ''Qu'est-ce que la propriété?'', publikigita en [[1840]]. Pro tio kelkaj konsideras Proudhon kiel la fondinto de moderna anarkiisma teorio.<ref>Daniel Guerin, ''Anarchism: From Theory to Practice'' (New York: Monthly Review Press, 1970).</ref> Li disvolvigis la teorion de spontana ordo en socio, kie organizado aperas sen centra kunordiganto trudanta sian propran ideon de ordo kontraŭ la volo de individuaj agadoj en siaj propraj interesoj; lia fama citaĵo pri la afero estas, "Libereco estas patrino, ne filino, de ordo." En ''Qu'est-ce que la propriété ?'' Proudhon respondas per la fama akuzo "Propreco estas ŝtelo." En tiu verko, li kontraŭis la institucion de malpliigita "propreco" (''propriété''), kie posedantoj havas kompletajn rajtojn por "uzo kaj misuzo" de ties propreco kiel ili volas.<ref name="proudhon-prop">[[Pierre-Joseph Proudhon|Proudhon]], Pierre-Joseph. ''"[http://www.marxists.org/reference/subject/economics/proudhon/property/ch03.htm Chapter 3. Labour as the efficient cause of the domain of property]"'' el ''Qu'est-ce que la propriété?'', 1840</ref> Li kontrastigis tion kun tio kion li nomigis "posedon," aŭ limigita posedeco de rimedoj kaj varoj nur en pli malpli kontinua uzado. Poste, tamen, Proudhon aldonis ke "Propreco estas Libereco," kaj asertis ke ĝi estas rifuĝejo kontraŭ la ŝtata povo.<ref>Edwards, Stewart. Introduction to ''Selected Writings of Pierre-Joseph Proudhon'', Anchor Books, Doubleday & Company, Inc. 1969, p. 33</ref> Lia opozicio al la ŝtato, al la organizita religio, kaj al kelkaj kapitalismaj praktikoj inspiris postajn anarkiistojn, kaj faris lin unu el la ĉefaj sociaj pensuloj tiutempaj.
La anarki-komunisto [[Joseph Déjacque]] estis la unua persono kiu priskribis sin mem kiel "[[Liberecisma socialismo|liberecana]]".<ref name="Dejacque">Joseph Déjacque, [http://joseph.dejacque.free.fr/ecrits/lettreapjp.htm De l'être-humain mâle et femelle - Lettre à P.J. Proudhon par Joseph Déjacque] (franclingve)</ref> Malkiel ĉe [[Pierre-Joseph Proudhon]], li argumentis ke, "ne estas la produkto de lia aŭ ŝia laboro je kio la laboristo havas rajton, sed je la kontentigo de siaj bezonoj, ia ajn estus ties naturo."<ref>"l'Echange", artikolo en ''Le Libertaire'' no 6, 21a de Septembro 1858, New York. [http://joseph.dejacque.free.fr/libertaire/n06/lib01.htm]</ref> En 1844 en Germanio la post-hegelana filozofo [[Max Stirner]] publikigis la libron, ''Der Einzige und sein Eigentum'', kiu estos poste konsiderata influa sed frua teksto de [[individuisma anarkiismo]].<ref>Leopold, David (2006-08-04). "Max Stirner". Stanford Encyclopedia of Philosophy.</ref> Francaj anarkiistoj aktivaj en la [[Revolucio de 1848]] estis ekzemple [[Anselme Bellegarrigue]], Ernest Coeurderoy, [[Joseph Déjacque]]<ref name="Dejacque"/> kaj [[Pierre Joseph Proudhon]].<ref>{{
=== La 1-a Internacio kaj la Pariza Komunumo ===
{{Ĉefartikolo|Unua Internacio|Pariza Komunumo}}
[[Dosiero:Bakunin.png|eta|Anarki-kolektivisto [[Miĥail Bakunin|Miĥilo Bakunino]] kontraŭis la [[Marksismo|marksistan]] celon de [[diktatoreco de la proletaro]], anstataŭ preferante universalan ribelon, kaj li aliancigis sin kun la kontraŭ-aŭtoritatistoj de la 1-a Internacio antaŭ sia elpelo de la Marksistoj.]]
En [[Eŭropo]], brutalaj reagoj sekvis la [[Revolucio de 1848|revoluciojn]] de [[1848]]. Dum tiuj ĝis dek landoj spertis mallongajn aŭ longdaŭrajn sociajn ribelojn kiam grupoj okazigis naciismajn insurekciojn. Post plej el tiuj klopodoj por sistemaj ŝanĝoj finis en malsukceso, konservativaj elementoj ekhavis avantaĝon el la divido de grupoj de socialistoj, anarkiistoj, liberaloj, kaj naciistoj, por eviti pluajn ribelojn.<ref>Breunig, Charles (1977). The Age of Revolution and Reaction, 1789–1850. New York, N.Y: W. W. Norton & Company. ISBN 0-393-09143-0.</ref> En Hispanio Ramón de la Sagra establis la anarkiistan gazeton ''El Porvenir'' en [[La Coruña]] en 1845 kiu estis inspirita de la ideoj de Proudhon.<ref> "anarchism :: Anarchism in Spain". Encyclopedia Britannica.</ref> La kataluna politikisto [[Francesc Pi i Margall]] iĝis la ĉefa tradukisto de la verkoj de Proudhon en hispanan<ref> George Woodcock. Anarchism: a history of libertarian movements. Paĝo 357.</ref> kaj poste dum mallonge iĝis prezidento de la [[Unua Hispana Respubliko]] en 1873 dum li estis la estro de la Demokratia Respublikisma Federala Partio. Laŭ George Woodcock "Tiuj tradukoj havos profundan kaj daŭran efikon sur la disvolvigo de hispana anarkiismo post 1870, sed antaŭ tiu tempo la ideoj de Proudhon, kiel estis interpretata de Pi, jam havigis multon de la inspiro por la federisma movado kiu eliris en la komencaj [[1860aj jaroj]]."<ref> George Woodcock. Paĝo 357.</ref> Laŭ la Encyclopedia Britannica "Dum la hispana revolucio de 1873, Pi y Margall klopodis establi [[Kantona Revolucio|necentralizitan, aŭ "kantonisman," politikan sistemon]] laŭ la premisoj de Proudhon."<ref> "anarchism :: Anarchism in Spain". Encyclopedia Britannica.</ref>
Linio 180 ⟶ 178:
La kontraŭaŭtoritatismaj partoj de la [[1-a Internacio]] estis la antaŭvenintoj de la anarki-sindikatistoj, klopodante "anstataŭigi la privilegion kaj aŭtoritaton de la ŝtato" pere de la "libera kaj spontanea organizo de laboro."<ref>Rezolucioj el la Kongreso de Saint Imier, en ''Anarchism: A Documentary History of Libertarian Ideas'', Vol. 1, p. 100 [http://blackrosebooks.net/go/profile-35377/products/view/Anarchism%2C+Volume+1/28068] Alirita la 28an de Junio 2016.</ref> En 1886, la sindikataro ''Federation of Organized Trades and Labor Unions'' (FOTLU) de Usono kaj Kanado unuanime dediĉis la 1an de Majo 1886, kiel dato kiu estos normiga por la lukto por la [[Okhora labortago|okhora labortago]].<ref name=foner/>
[[
Reage, sindikatoj tra tuta Usono preparis [[ĝenerala striko|ĝeneralan strikon]] subtene de la okazaĵo.<ref name=foner/> La 3an de Majo, en Ĉikago, eksplodis tumulto kiam [[strikrompanto]]j klopodis trapasi la strik-pikedon, kaj du laboristoj mortiĝis kiam polico pafis kontraŭ la homamaso.<ref>{{cite book |last=Avrich |first=Paul |title= The Haymarket Tragedy |year=1984 |publisher=Princeton University Press |location=Princeton |isbn=0-691-00600-8 |page=190}}</ref> La venontan tagon, nome 4a de Majo, anarkiistoj manifestaciis ĉe la Placo Haymarket de Ĉikago.<ref>{{cite book |last=Avrich |title= The Haymarket Tragedy |page=193 |isbn=0-691-04711-1 }}</ref> Oni lanĉis bombon el nekonata flanko ĉe la fino de la manifestacio, kiu mortigis policoficiron.<ref>{{cite web |url=http://www.odmp.org/officer/3972-patrolman-mathias-j.-degan |title=Patrolman Mathias J. Degan |accessdate=19a de Januaro 2008 |publisher=The Officer Down Memorial Page, Inc | archiveurl= https://web.archive.org/web/20080118084649/http://www.odmp.org/officer/3972-patrolman-mathias-j.-degan| archivedate= 18a de Januaro 2008<!--Added by DASHBot-->}}</ref> Dum la sekva paniko, policanoj pafis kaj al la homamaso kaj unuj kontraŭ aliaj.<ref>''[[Chicago Tribune]]'', [[27a de junio]] 1886, citita en {{cite book |last=Avrich |title= The Haymarket Tragedy |page=209 |isbn=0-691-04711-1 }}</ref> Sep policanoj kaj almenaŭ kvar laboristoj estis mortigitaj.<ref name='the bomb'>{{cite web |url=http://www.chicagohistory.org/dramas/act2/act2.htm |title=Act II: Let Your Tragedy Be Enacted Here |accessdate=19a de Januaro 2008 |year=2000 |work=The Dramas of Haymarket |publisher=Chicago Historical Society | archiveurl= https://web.archive.org/web/20080115030929/http://www.chicagohistory.org/dramas/act2/act2.htm| archivedate= 15a de Januaro 2008<!--Added by DASHBot-->}}</ref> Ok anarkiistoj ĉu rekte ĉu nerekte rilataj al la organizintoj de la manifestacioj estis arestitaj kaj kulpigitaj pro la murdo de la mortita policoficiro. Tiuj homoj iĝis internacie politikaj famuloj inter la laborista movado. Kvar el la homoj estis ekzekutita kaj kvina memmortiĝis antaŭ sia ekzekuto. Tiu afero iĝis konata kiel [[Tumulto de Haymarket Square|Afero Haymarket]], kaj estis sprono por la laborista movado kaj por la lukto por la [[Okhora labortago|okhora labortago]]. En 1890 okazis dua klopodo, tiam internacie, por organizi tagon por la okhora labortago. Tiu okazaĵo havis ankaŭ la duarangan celon por memorigi la laboristojn mortigitaj kiel rezulto de la afero Haymarket.<ref>{{cite book |last=Foner |title=May Day |page=42 |isbn=0-7178-0624-3 }}</ref> Kvankam ĝi estis dekomence intencita kiel unuafoja okazaĵo, la celebro la venontan jaron de la [[Tago de la Laboro]] la 1an de Majo firme starigis internacian feritagon de laboristoj.<ref name=foner>{{cite book | last = Foner | first = Philip Sheldon | title = May day: a short history of the international workers' holiday, 1886–1986 | publisher = International Publishers | location = New York | year = 1986 | isbn = 0-7178-0624-3 |page=56}}</ref>
Linio 186 ⟶ 184:
[[Dosiero:BuenaventuraDurruti.jpg|eta|dekstre|220px|Buenaventura Durruti estis konata heroo de la hispana Nacia Konfederacio de Laboro.]]
La Federacio de Hispanaj Laboristoj en [[1881]] estis la unua grava anarki-sindikatisma movado; anarkiistaj sindikataj federacioj speciale gravis en [[Hispanujo]]. La plej sukcesa estis la [[Confederación Nacional del Trabajo]] (Nacia Konfederacio de Laboro, mallongigita kiel CNT), fondita en [[1910]]. Antaŭ la [[1940-aj jaroj]], la CNT estis grava potenco en la politiko de la laborista klaso, kaj grave rolis en la [[Hispana Enlanda Milito]]<ref>Beevor, Antony (2006). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. London: Weidenfeld & Nicolson. p. 24. ISBN 978-0-297-84832-5.</ref> kaj pli precize en la [[Hispana Revolucio (1936)|dummilita revolucio]] de 1936. La CNT filiiĝis kun la [[Internacia Laborista Asocio]], federacio de anarki-sindikatismaj sindikatoj fondita en [[1922]], kun deputitoj reprezentante du milionojn da laboristoj de dek-kvin landoj en Eŭropo kaj Latin-Ameriko. La plej granda organizita anarkiisma movado nuntempe estas en Hispanujo, kie ekzistas multaj organizoj, kiuj agnoskas sin kiel anarkosindikatismaj, kaj ĉefe la [[CNT]], kiu plutenas la rektan heredon de la iama sindikato kaj la CGT (Confederación General del Trabajo), kies membroj oni kalkulis ĉirkaŭ 100,000 en [[2003]], kiam ricevis sektorojn neanarkiismajn.
Aliaj aktivaj sindikatismaj movadoj inkluzivas la usonan Aliancon por Laborista Solidareco kaj la britan Solidarecan Federacion. La revolucia industria sindikato [[IWW|Industriaj Laboristoj de la Mondo]], anarki-sindikatisma sekvanto de la 1-a Internacio, ankaŭ restas aktiva. En Latinameriko partikulare "La anarkiistoj tuj iĝis aktivaj por organizado de metiistoj kaj de industriaj laboristoj tra Suda kaj Centra Ameriko, kaj ĝis la komencaj 1920-aj ajroj plej el la sindikatoj de Meksiko, Brazilo, Peruo, Ĉilio, kaj Argentino estis anarki-sindikatismaj ĝenerale; la prestiĝo de la hispana C.N.T. kiel revolucia organizaĵo estis sendube je granda etendo responsa pri tiu situacio. La plej granda kaj plej luktema el tiuj organizoj estis la ''Federación Obrera Regional Argentina'' ... kiu kreskis rapide al membreco de preskaŭ miliono, kio nanigis la rivalajn socialdemokratajn sindikatojn."<ref>George Woodcock. Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements (1962)</ref>
=== Propagando pro agado kaj kontraŭleĝismo ===
{{Ĉefartikolo|Propagando pro agado|Kontraŭleĝismo|Eksproprietiga anarkiismo}}
[[
Kelkaj anarkiistoj, kiaj [[Johann Most]], defendis publike perfortajn agojn de reprezalio kontraŭ kontraŭ-revoluciuloj ĉar "ni predikas ne nur agadon en kaj por si mem, sed ankaŭ agadon kiel propagando."<ref>{{cite web |url=http://dwardmac.pitzer.edu/Anarchist_Archives/bright/most/actionprop.html |title="Action as Propaganda" de Johann Most, 25a de Julio 1885 |publisher=Dwardmac.pitzer.edu |date=21a de Aprilo 2003 |accessdate=20a de Septembro 2010}}</ref> Ĉirkaŭ la 1880-aj jaroj, personoj ene kaj ekstere de la anarkiisma movado ekuzas la moton, "propagando pro agado" por aludi al individua bombado, [[reĝo|reĝ-]] kaj [[tirano|tiran-murdoj]]. El 1905 antaŭen, la rusaj partneroj de tiuj kontraŭ-sindikatismaj anarki-komunistoj iĝis partianoj de ekonomia terorismo kaj kontraŭleĝaj '[[eksproprietigo]]j'."<ref>{{Wayback |date=20090312022528 |url=http://www.zabalaza.net/theory/txt_anok_comm_ap.htm |title="Anarchist-Communism" de Alain Pengam }}</ref> [[Kontraŭleĝismo]] kiel praktiko aperis kaj ene de ĝi "La agoj de anarkiistaj bombistoj kaj murdistoj ("[[propagando pro agado]]") kaj la anarkiismaj ŝtelistoj ("[[individua realproprigo]]") esprimis siajn malesperon kaj siajn personajn, violentajn malakceptojn de netolerebla socio. Krome, ili estis klare intencitaj kiel ''ekzemplaj'' invitoj al ribelo.".<ref name="illegalism">{{
Tamen, tiom frue kiom je 1887, gravaj figuroj de la anarkiista movado distanciĝis el tiaj individuaj agadoj. [[Petro Kropotkino]] tiele verkis tiun jaron en ''Le Révolté'' ke "strukturo bazita sur jarcentoj de historio ne povas esti detruata per kelkaj kilogramoj de dinamito".<ref>Citita en Billington, James H. 1998. ''Fire in the minds of men: origins of the revolutionary faith'' New Jersey: Transaction Books, p 417.</ref> Vario de anarkiistoj defendis la abandonon de tiuj specoj de taktikoj favore al kolektiva revolucia agado, por ekzemplo tra la movado de [[sindikato]]j. La [[anarkisindikatismo|anarkisindikatisto]], [[Fernand Pelloutier]], argumentis en 1895 por renovigita anarkiisma implico en la laborista movado sur bazo ke anarkiismo povus bone funkcii sen "la individua dinamitisto."<ref>{{cite web |url=http://blackrosebooks.net/anarism1.htm |title=Table Of Contents |publisher=Blackrosebooks.net |date= |accessdate=20a de Septembro 2010}}</ref>
Linio 213 ⟶ 211:
La venko de la Bolŝevikoj en la Oktobra Revolucio kaj la rezulta enlanda milito serioze damaĝis anarkiistajn movadojn internacie. Multaj laboristoj kaj aktivuloj vidis bolŝevikan sukceson kiel ekzemplon; [[Komunista partio|komunistaj partioj]] kreskis je malprofito por anarkiismo kaj aliaj [[Socialismo|socialistaj]] movadoj. En [[Francujo]] kaj [[Usono]], ekzemple, iuj anoj de la gravaj sindikatismaj movadoj de la [[CGT]] kaj la [[IWW]] forlasis tiujn organizaĵojn kaj aniĝis en la [[3-a Internacio]].<ref>Nomad, Max (1966). "The Anarchist Tradition". In Drachkovitch, Milorad M. Revolutionary Internationals 1864 1943. Stanford University Press. p. 88. ISBN 0-8047-0293-4.</ref>
[[
La revolucia tajdo de 1917–23 vidis la aktivan partoprenadon de anarkiistoj laŭ variaj gradoj de protagonismo. En la germana ribelo konata kiel [[Novembra Revolucio (Germanio)|Germana Revolucio de 1918–1919]] kiu establis la fondon de la [[Bavara Soveta Respubliko]] la anarkiistoj [[Gustav Landauer]], [[Silvio Gesell]] kaj [[Erich Mühsam]] havis gravajn estrajn postenojn ene de la revoluciaj [[Konsiliismo|konsiliismaj]] strukturoj.<ref>"The Munich Soviet (or "Council Republic") of 1919 exhibited certain features of the TAZ, even though — like most revolutions — its stated goals were not exactly "temporary." Gustav Landauer's participation as Minister of Culture along with Silvio Gesell as Minister of Economics and other anti-authoritarian and extreme libertarian socialists such as the poet/playwrights Erich Mühsam and Ernst Toller, and Ret Marut (the novelist B. Traven), gave the Soviet a distinct anarchist flavor." [[Hakim Bey]]. [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Hakim_Bey__T.A.Z.__The_Temporary_Autonomous_Zone__Ontological_Anarchy__Poetic_Terrorism.html "T.A.Z.: The Temporary Autonomous Zone, Ontological Anarchy, Poetic Terrorism"]</ref><ref name="br.de">{{cite web |url= http://www.br.de/themen/bayern/inhalt/geschichte/bayern-revolution-1919-erste-raeterepublik100.html |title=Die bayerische Revolution 1918/19: Die erste Räterepublik: Literaten an der Macht |trans_title=The Bavarian Revolution 1918/19: The first Soviet Republic: Literati in Power |language=Germana |work=br.de |location=Munich, Bavaria, Germany |publisher= Bayerischer Rundfunk |accessdate=1a de Septembro 2012}}</ref> En la italaj okazaĵoj konataj kiel ''[[biennio rosso]]''<ref name="Dallacasa">Brunella Dalla Casa, ''Composizione di classe, rivendicazioni e professionalità nelle lotte del "biennio rosso" a Bologna'', in: AA. VV, ''Bologna 1920; le origini del fascismo'', a cura di Luciano Casali, Cappelli, Bologna 1982, pag. 179.</ref> la anarki-sindikatisma sindikato [[Unione Sindacale Italiana]] "kreskis al 800,000 membroj kaj la influo de la Itala Anarkiista Unio (20,000 membroj plus ''[[Umanita Nova]]'', ties ĉiutaga ĵurnalo) kreskis kongrue..." Anarkiistoj estis la unuaj kiuj sugestis okupi laborlokojn.<ref>{{
En [[Parizo]], la grupo ''[[Dielo Truda]]'' de rusiaj anarkiistaj ekzilitoj, kiu inkluzivis [[Nestor Maĥno]], findecidis, ke anarkiistoj devis evoluigi novajn formojn de organizo, responde al la strukturoj de [[bolŝevismo]]. Ilia manifesto de [[1926]], nomita ''Organiza Platformo de la Ĝenerala Sindikato de Anarkiistoj (Malneto)'', estis subtenita de iuj anarki-komunistoj, sed kontraŭita de multaj aliaj. [[Platformismo|Platformismaj grupoj]] hodiaŭ inkluzivas je la Laborista Solidareca Movado en [[Irlando]] kaj je la Nord-Orienta Federacio de Anarki-Komunistoj (NEFAC) en [[Nord-Ameriko]].
Linio 225 ⟶ 223:
Dum la [[1920-aj jaroj|1920-aj]] kaj [[1930-aj jaroj|1930-aj]] jaroj, la stariĝo de [[faŝismo]] en [[Eŭropo]] aliformigis la anarkiisman konflikton kontraŭ la ŝtato. En [[Italujo]] okazis la unuaj luktoj inter anarkiistoj kaj faŝistoj. Italaj anarkiistoj grave rolis en la kontraŭfaŝisma organizaĵo ''Arditi del Popolo'', kiu estis plej forta en regionoj kun anarkiismaj tradicioj, kaj kiu venkis sukcese plurfoje; ili sukcese forpelis la Nigraĉemizukojn for de la anarkiista fortejo de [[Parmo]] en [[aŭgusto]], [[1922]].<ref> Holbrow, Marnie, "Daring but Divided" (''Socialist Review'' Novembro 2002) [http://socialistreview.org.uk/268/daring-divided]. Alirita la 12an de Julio 2016</ref> En [[Francujo]], kie la Ekstremdekstrismaj Ligoj preskaŭ ribelis en la tumultoj de Februaro, 1934, anarkiistoj disiĝis pri politiko de unuiĝinta fronto.<ref> Berry, David. "Fascism or Revolution." Le Libertaire. August 1936.</ref>
Anarkiistoj en [[Anarkiismo en Francio|Francio]]<ref>{{
=== Hispana Revolucio ===
{{Ĉefartikolo|Hispana Revolucio (1936)}}
[[
En [[Hispanujo]], la [[CNT]] unue rifuzis aliĝi al balota alianco de la [[populara fronto]], kaj ĝia abstino kaŭzis balotogajnon de la dekstrismo. Sed en [[1936]], la CNT ŝanĝis sian politikon, kaj anarkiistaj voĉdonoj helpis redoni al la populara fronto potencon. Monatojn poste, la [[reganta klaso]] respondis per provo de [[Puĉo de la 17-a kaj la 18-a de julio 1936|puĉa]] ŝtatrenverso, kaj la [[Hispana Enlanda Milito]] ([[1936]]-[[1939]]) komenciĝis.<ref>Beevor, Antony (2006). The Battle for Spain: The Spanish Civil War 1936–1939. London: Weidenfeld & Nicolson. p. 46. ISBN 978-0-297-84832-5.</ref> Responde al la milita ribelo, [[Anarkiismo en Hispanio|anarkiisme inspirita]] movado de kamparanoj kaj laboristoj, subtenita de armhavantaj milicoj, ekregis [[Barcelono]]n kaj grandajn regionojn de kampara Hispanujo, kie ili [[Kolektivigo|kolektivigis]] la teron.<ref>Bolloten, Burnett (15 November 1984). The Spanish Civil War: Revolution and Counterrevolution. University of North Carolina Press. p. 1107. ISBN 978-0-8078-1906-7.</ref> Sed eĉ antaŭ la faŝisma venko en [[1939]], la anarkiistoj estis venkitaj en amara lukto kontraŭ la [[Stalinismo|stalinistoj]], kiuj kontrolis la disdonon de milita helpo al la respublikana kaŭzo de [[Sovetunio]].<ref>Jean Becarud kaj Gilles Lapouge, ''Los anarquistas españoles'', Laia, Barcelona, 1977, paĝoj 135-140.</ref>
Linio 237 ⟶ 235:
=== Postmilitaj jaroj ===
[[
Anarkiismo klopodis reorganiziĝi post la Dua Mondmilito kaj tiukuntekste la organiza diskuto inter [[sinteza anarkiismo]] kaj [[platformismo]] pligraviĝis denove speciale en la [[Anarkiismo en Italio#Postmilitaj jaroj kaj nuntempe|anarkiismaj movadoj de Italio]] kaj [[Anarkiismo en Francio#La Kvara Respubliko (1945–1958)|Francio]]. La [[Meksika Anarkiisma Federacio]] estis establita en 1945 post la Anarkiisma Federacio de Centro unuiĝis kun la Anarkiisma Federacio de la Federala Distrikto.<ref>{{
| doi = 10.1177/002200947300800304
| last = Vallance
Linio 253 ⟶ 251:
| oclc = 49976309
| ref = harv
}}</ref> En 1956 estis fonbdita la [[Urugvaja Anarkiisma Federacio]].<ref>{{
[[
Anarkiismo pluinfluis gravajn literaturajn kaj intelektulajn personojn tiuepokajn, kiaj [[Albert Camus]], [[Herbert Read]], [[Paul Goodman]], [[Dwight Macdonald]], [[Allen Ginsberg]], [[George Woodcock]], [[Leopold Kohr]],<ref name="NYT-Obit">[http://www.nytimes.com/1994/02/28/obituaries/dr-leopold-kohr-84-backed-smaller-states.html Dr. Leopold Kohr, 84; Backed Smaller States], [[New York Times]] Nekrologo, 28an de Februaro 1994.</ref><ref name="Sale-foreword">{{
[[Anarki-pacismo]] iĝis influa en la tiamaj [[kontraŭatomenergia movado|kontraŭatomenergia]] kaj [[Paca movado|kontraŭmilita movado]]j<ref>"In the forties and fifties, anarchism, in fact if not in name, began to reappear, often in alliance with pacifism, as the basis for a critique of militarism on both sides of the Cold War.[http://robertgraham.wordpress.com/anarchism-a-documentary-history-of-libertarian-ideas-volume-two-the-emergence-of-the-new-anarchism-1939-1977/] The anarchist/pacifist wing of the peace movement was small in comparison with the wing of the movement that emphasized electoral work, but made an important contribution to the movement as a whole. Where the more conventional wing of the peace movement rejected militarism and war under all but the most dire circumstances, the anarchist/pacifist wing rejected these on principle."[http://www.monthlyreview.org/0901epstein.htm "Anarchism and the Anti-Globalization Movement" de Barbara Epstein]</ref><ref>"In the 1950s and 1960s anarcho-pacifism began to gel, tough-minded anarchists adding to the mixture their critique of the state, and tender-minded pacifists their critique of violence. Its first practical manifestation was at the level of method: nonviolent direct action, principled and pragmatic, was used widely in both the Civil Rights movement in the US and the campaign against nuclear weapons in Britain and elsewhere."[http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Geoffrey_Ostergaard__Resisting_the_Nation_State._The_pacifist_and_anarchist_tradition.html#toc13 Geoffrey Ostergaard.
=== Nuntempa anarkiismo ===
{{Ĉefartikolo|Nuntempa anarkiismo}}
[[
Afero de populara intereso en anarkiismo okazis en okcidentaj landoj dum la 1960-aj kaj 1970-aj jaroj.<ref>{{Harvnb|Thomas|1985|page=4}}</ref> Anarkiismo estis influa en la [[kontraŭkulturo]] de la 1960-aj jaroj<ref>{{
En la Unuiĝinta Reĝlando en la 1970-aj jaroj tio estis asocia kun la movado de [[punk rock]], kiel ekzempligita de bandoj kiaj [[Crass]] kaj [[Sex Pistols]].<ref>{{cite book | last = McLaughlin | first = Paul | title = Anarchism and Authority | publisher = Ashgate | location = Aldershot | year = 2007 | isbn = 0-7546-6196-2 | page = 10}}</ref> La krizoj de loĝado kaj dungado en plej el Okcidenta Eŭropo kondukis al la formado de [[komunumo (intenca loĝado)|komunumoj]] kaj al movado de [[Domokupado|domokupantoj]] kiaj tiuj de [[Barcelono]], Hispanio. En Danio, [[Domokupado|domokupantoj]] okupis eĉ tutan misuzitan militistan bazon kaj deklaris la starigon de la [[Christiania (civito)|Libera Urbo de Christiania]], nome aŭtonoma kvartalo en centra [[Kopenhago]]. Ekde la revivigo de anarkiismo en la mezo de la 20a jarcento,<ref name="revival">{{Cite journal
Linio 286 ⟶ 284:
== En diversaj mondoregionoj ==
=== Juda anarkiismo ===
Juda anarkiismo estas ĝenerala termino, kiu ampleksas diversajn esprimojn de anarkiismo ene de la [[judoj|juda komunumo]].
Multaj homoj juddevenaj, kiel [[Emma Goldman]], [[Alexander Berkman]], [[Martin Buber]], [[Murray Bookchin]] kaj [[Noam Chomsky]], rolis en la historio de anarkiismo. Tamen, aldone al tiuj juddevenaj anarkiistoj, ankaŭ ekzistis specife judaj anarkiismaj movadoj, ene de la jida-parolantaj komunumoj de [[Orienta Eŭropo|orienta]] kaj [[Mezeŭropo|meza Eŭropo]] kaj la okcidentaj urboj, al kiuj ili migris, ekde la malfrua deknaŭa jarcento ĝis la Dua Mondmilito.
Judaj anarkiismaj movadoj tendencis emfazi la [[Internaciismo|internaciisman]] karakteron de la movado, sed multaj el ili ankaŭ subtenis sian nacian kulturon kaj koncentris sin sur specife judaj aferoj. Ili vigle eldonis jidan anarkiisman literaturon ekde la 1880aj jaroj ĝis la 1950aj jaroj kaj, sur multe pli malgranda skalo, ĝis la 1980aj jaroj; la lasta jida perioda eldono, ''Problemen'', estis eldonita en 1991. Krom multaj originalaj libroj, broŝuroj, poemoj kaj eseoj, ĉiuj el la gravaj verkoj de [[Pierre-Joseph Proudhon]], [[Miĥail Bakunin|Mikhail Bakunin]], [[Petro Kropotkin|Peter Kropotkin]], [[Errico Malatesta]], [[Henry David Thoreau|Henry Thoreau]], [[Lev Tolstoj|Leo Tolstoy]], [[Max Stirner]] kaj aliaj anarkiistoj estis tradukita al la jida. [[Rudolf Rocker]],
Dum multaj judaj anarkiistoj estis nereligiaj aŭ foje fervore kontraŭreligiaj, ankaŭ kelkaj religiaj anarkiistoj kaj profesiaj anarkiismaj pensuloj kombinis nuntempajn radikalajn ideojn kun tradicia judismo. Ankaŭ kelkaj sekularaj kontraŭaŭtoritatistoj, kiel Abba Gordin kaj [[Erich Fromm]], rimarkis menciindan similecon inter anarkiismo kaj multaj [[Kabalo|kabalaj]] ideoj, precipe en ties [[Ĥasidismo|ĥasidisma]] interpreto. Kelkaj judaj mistikaj grupoj baziĝis sur kontraŭaŭtoritatismaj principoj, iom simile al la kristanaj [[Kvakerismo|Kvakeroj]] kaj Duĥoboroj. [[Martin Buber]],
Estas diversaj anarkiismaj grupoj en [[Israelo]]. En la komenco de la 21a jarcento, la israela grupo konata kiel [[Anarkiistoj Kontraŭ la Muro]] fariĝis ĝenerale konata en la daŭra lukto kontraŭ la kreo de la diversmaniere nomata Apartiga Muro/Barilo/Baro sur la okcidenta riverbordo de Jordano. Kvankam la plejparto de ili estas judoj, membroj de la grupo ne difinas sin kiel "judaj anarkiistoj."
Linio 304 ⟶ 302:
Je taktika nivelo, dum [[propagando pro agado]] estis taktiko uzita de anarkiistoj en la [[19-a jarcento]] (ekz. en la nihilisma movado), modernaj anarkiistoj (ekzemple [[Anarki-pacismo|anarki-pacistoj]]) proponas alternativajn metodojn por starigi anarkiisman socion kiel [[senperforto]], alternativa ekonomio, kaj kontraŭŝtata kripto-anarkiismo. La diverseco en anarkiismo kaŭzis amplekse malsamajn uzojn de la samaj terminojn inter malsamaj anarkiismaj tradicioj, fakto kiu gvidis al multaj difinaj demandoj en anarkiisma teorio.
== Interesaj temoj ==
Koincide kaj disige inter diversaj pensoskoloj, kelkaj interesaj temoj kaj internaj polemikoj vekis debatojn konstante en la anarkiisma teorio.
=== Libera amo ===
{{Ĉefartikolo|Libera amo|Anarkiismo kaj aferoj rilataj al amo kaj sekso|Anarki-feminismo|Anarkiismo kaj samseksemo}}
[[
Grava afero ene de anarkiismo estas la koncepto de la [[libera amo]].<ref name="ncc-1776">{{cite web |url=http://www.ncc-1776.org/tle1996/le961210.html |title=The Free Love Movement and Radical Individualism By Wendy McElroy |publisher=Ncc-1776.org |date=1a de Decembro 1996 |accessdate=20a de Septembro 2010| archiveurl= https://web.archive.org/web/20101231195631/http://ncc-1776.org/tle1996/le961210.html| archivedate= 31a de Decembro 2010<!--Added by DASHBot-->}}</ref> La defendantoj de la libera amo konsideras radikojn tiom ren kiom ĝis [[Josiah Warren]] kaj al eksperimentaj komunumoj, kiuj vidis seksan liberon kiel klara, rekta esprimo de la individua suvereneco. La koncepto de libera amo partikulare interplektiĝis kun la [[virinaj rajtoj]] ĉar plej el la seksa juro diskriminaciis kontraŭ virinoj: por ekzemplo, pere de la geedza juro kaj de decidoj kontraŭ la la kontraŭnaska kontrolo.<ref name="freelove">"The Free Love Movement and Radical Individualism, By Wendy McElroy". ncc-1776.org. [http://www.ncc-1776.org/tle1996/le961210.html] Alirita la 11an de Aŭgusto 2016.</ref> Plej grava usona gazeto por libera amo estis ''[[Lucifer the Lightbearer]]'' (1883–1907) eldonita de [[Moses Harman]] kaj [[Lois Waisbrooker]],<ref>Joanne E. Passet, "Power through Print: Lois Waisbrooker and Grassroots Feminism," en: ''Women in Print: Essays on the Print Culture of American Women from the Nineteenth and Twentieth Centuries'', James Philip Danky and Wayne A. Wiegand, eld., Madison, WI, University of Wisconsin Press, 2006; pp. 229–50.</ref> sed ankaŭ tie ekzistis la gazeto ''The Word'' (La Mundo) de [[Ezra Heywood]] kaj Angela Heywood (1872–1890, 1892–1893).<ref name="freelove"/> ''[[Free Society]]'' (1895–1897 kiel ''The Firebrand''; 1897–1904 kiel ''Free Society'') estis ĉefa anarkiisma gazeto en Usono je la fino de la 19a kaj la komenco de la 20a jarcentoj.<ref name="Goldman-MSF-551">"''Free Society'' estis la ĉefa angla-lingva forumo por anarkiismaj ideoj en Usono ĉe la komenco de la dudeka jarcento." ''Emma Goldman: Making Speech Free, 1902–1909'', p. 551.</ref> Tiu publikaĵo defendis la rajton al [[libera amo]] kaj la [[virinaj rajtoj|virinan rajtojn]], kaj kritikis la "comstockery" – cenzuremo de seksa informado. Ankaŭ [[M. E. Lazarus]] estis grava usona individuisma anarkiisto ku disvastigis la koncepon de libera amo.<ref name="freelove"/>
En la novjorka kvartalo [[Greenwich Village]], [[Bohemiismo|bohemiecaj]] feministoj kaj socialistoj defendis mem-realigadon kaj plezuron por virinoj (kaj ankaŭ por viroj) en la ĉiutageco. Ili kuraĝid ludi per seksaj roloj kaj sekseco,<ref>Sochen, Junio. 1972. ''The New Woman: Feminism in Greenwich Village 1910–1920.'' New York: Quadrangle.</ref> kaj la malferme duseksa radikalulo [[Edna St. Vincent Millay]] kaj la lesba anarkiistino [[Margaret Anderson]] elstaris inter ili. Diskutgrupoj organizitaj de la ''Villagers'' (vilaĝanoj) estis ĉeestitaj de [[Emma Goldman]], inter aliaj. Magnus Hirschfeld notis en 1923 ke Goldman "kampanjis kuraĝe kaj sendube por individuaj rajtoj, kaj ĉefe por tiuj kiuj esis senigitaj je ties rajtoj. Tiele ŝajne ŝi estis la unua kaj nura virino, kaj la unua kaj nura usonano, kiu entreprenis la defendon de la samseksa amo antaŭ la ĝenerala publiko."<ref>Katz, Jonathan Ned. ''Gay American History: Lesbians and Gay Men in the U.S.A.'' (New York: Thomas Y. Crowell, 1976)</ref> Fakte, antaŭ Goldman, [[Aliseksemo|aliseksema]] anarkiisto Robert Reitzel (1849–1898) parolis pozitive pri [[samseksemo]] el la komenco de la 1890-aj jaroj en sia gazeto de Detroito [[Germana lingvo|germanlingva]] nome ''Der arme Teufel'' (povra diablo). En Argentino anarki-feministo [[Virginia Bolten]] publikigis la gazeton nomita ''La Voz de la Mujer'' (la virina voĉo), kiu estis publikigita naŭfoje en Rosario inter la 8a de Januaro 1896 kaj la 1a de Januaro 1897, kaj estis revivigita, dum mallonge, en 1901.<ref name="molyneux">{{cite book |last=Molyneux|first=Maxine|title=Women's movements in international perspective: Latin America and beyond|publisher=Palgrave MacMillan|year=2001|page=24|isbn=978-0-333-78677-2|url=https://books.google.com/books?id=yg9HFrOG89kC&pg=PA24}}</ref>
En Eŭropo la ĉefa propagandisto de la libera amo ene de individuisma anarkiismo estis [[Emile Armand]].<ref name="armandfreelove">{{cite web |url=http://www.iisg.nl/womhist/manfreuk.pdf |title=E. Armand and "la camaraderie amoureuse" – Revolutionary sexualism and the struggle against jealousy |format=PDF |date= |accessdate=20a de Septembro 2010}}</ref> Li proponis la koncepton de ''la camaraderie amoureuse'' (amkamaradeco) por paroli pri libera amo kiel eblo de volonta seksa trafo inter konsentintaj plenkreskuloj. Li estis ankaŭ konstanta proponanto de [[pluramemo]].<ref name="armandfreelove"/> En Germanio la [[stirner|stirneranoj]] nome [[Adolf Brand]] kaj [[John Henry Mackay]] estis pioniraj kampanjantoj por la akceptado de masklaj [[ambaŭseksemo]] kaj [[samseksemo]]. ''[[Mujeres Libres]]'' estis anarkiisma virinorganizaĵo en Hispanio kiu celis havigi povon al la laboristaj virinoj. Ĝi estis fondita en 1936 fare de [[Lucía Sánchez Saornil]], Mercedes Comaposada kaj [[Amparo Poch y Gascón]] kaj havis proksimume ĝis 30,000 membrojn. Tiu organizo estis bazita sur la ideo de "duobla lukto" kaj por la [[Feminisma movado|virina liberigo]] kaj por la [[socia revolucio]] kaj argumentis ke la du celoj estas same gravaj kaj estu klopoditaj paralele. Por akiri interhelpan subtenon, ili kreis retojn de anarkiismaj virinoj.<ref>{{
Pli ĵuse, la brita [[Anarki-pacismo|anarki-pacista]] [[Alex Comfort]] akiris elstarecon dum la [[seksa revolucio]] ĉar verkis la furoran seksan gvildlibron ''[[The Joy of Sex]]''. La temo de [[libera amo]] ricevis ankaŭ traktadon en la verko de franca anarki-[[hedonisto]] filozofo [[Michel Onfray]] en verkoj kiaj ''Théorie du corps amoureux : pour une érotique solaire'' (2000) kaj ''L'invention du plaisir : fragments cyréaniques'' (2002).
=== Liberecana eduko kaj libera penso ===
{{Ĉefartikolo|Anarkiismo kaj edukado|Libera penso}}
[[
Por la angla anarkiisto [[William Godwin]] edukado estis "la ĉefa rimedo per kiu oni povas atingi ŝanĝon."<ref name="GroupedRef1">{{
En Usono "liberpenso estis baze [[Kristanofobio|kontraŭkristana]], [[antiklerikalismo|kontraŭklerikala]] movado, kies celo estis fari la individuon politike kaj spirite libera por decidi pri si mem je religiaj aferoj. Nombraj kontribuantoj al la gazeto ''Liberty'' (1881–1908, anarkiisma publikaĵo) estis elstaraj figuroj kaj en liberpenso kaj en anarkiismo. La individuisma anarkiisto George MacDonald estis kuneldonisto de ''Freethought'' kaj dum tempo, ''The Truth Seeker''. E.C. Walker estis kuneldonisto de elstara liberpensa/liberama gazeto ''[[Lucifer, the Light-Bearer]]''".<ref name="mises.org"/> "Multaj el la anarkiistoj estis ardaj liberpensuloj; represaĵoj el liberpensaj gazetoj kiaj ''[[Lucifer, the Light-Bearer]]'', ''Freethought'' kaj ''The Truth Seeker'' aperis en ''Liberty''... La eklezioj estis rigardataj keil ofta aliancano de ŝtato kaj subprema forto en kaj de si mem".<ref name="mises.org"> "The Journal of Libertarian Studies" (PDF). Mises Institute. [https://mises.org/library/culture-individualist-anarchism-late-19th-century-america] Alirita la 11an de Aŭgusto 2016.</ref>
En 1901, la kataluna anarkiisto kaj [[Libera penso|liberpensulo]] [[Francesc Ferrer i Guàrdia]] establis "modernan" aŭ [[Progresema eduko|progresemajn lernejojn]] en [[Barcelono]] defie de eduka sistemo kontrolita de la [[Katolika Eklezio]].<ref name="Fidler">{{cite journal |author=Geoffrey C. Fidler |date=Spring–Summer 1985 |title=The Escuela Moderna Movement of Francisco Ferrer: "Por la Verdad y la Justicia" |journal=History of Education Quarterly |volume=25 |issue=1/2 |pages=103–132
Pli ĵusa liberecana tradicio pri edukado estas tiu de [[senlernejado]] kaj de la [[anarkiisma libera lernejo|libera lernejo]] en kiuj infanregata agado anstataŭas pedagogiajn alproksimiĝon. Eksperimentoj en Germanio kondukis al la fondo fare de [[A. S. Neill]] de tio kio iĝos la [[Lernejo Summerhill]] en 1921.<ref>{{cite book | last = Purkis | first = Jon | title = Changing Anarchism | publisher = Manchester University Press | location = Manchester | year = 2004 | isbn = 0-7190-6694-8 }}</ref> Summerhill estas ofte citata kiel ekzemplo de anarkiismo en praktikado.<ref>Britaj anarkiistoj kiaj [[Stuart Christie]] kaj [[Albert Meltzer]] manifestis ke "A.S. Neill estas la moderna pioniro de liberecana edukado kaj de "koroj ne kapoj en la lernejo". Kvankam li ne rekonis sin kiel anarkiisto, estus malfacile scii kiel alimaniere priskribi sian filozofion, kvankam li ĝuste rekonis diferencon inter revolucio en filozofio kaj pedagogio, kaj la revolucia ŝanĝo de socio. Ili estas asociaj sed ne estas la sama afero." [[Stuart Christie]] kaj [[Albert Meltzer]]. [http://theanarchistlibrary.org/library/stuart-christie-albert-meltzer-the-floodgates-of-anarchy
Aldone al organizado de lernejoj laŭ liberecanaj principoj, anarkiistoj ankaŭ pridemandis la koncepton de lernejo mem. La termino ''senlernejado'' estis popularigita ankaŭ de [[Ivan Illich]], kiu argumentis ke la [[lernejo]]j kiel institucio estas disfunkciaj por mem-determinita lernado kaj servas al la kreado de konsum-socio anstataŭe.<ref>{{cite book |last=Illich| first=Ivan |title=Deschooling Society |place= New York|publisher= Harper and Row| year= 1971| isbn= 0-06-012139-4}}</ref>
== Elstaraj anarkiistoj ==
[[Dosiero:Murray Bookchin.jpg|
{{Div col|cols = 4}}
* [[Francisco Ascaso]]
Linio 392 ⟶ 390:
* ''[[Mujeres Libres]]''
{{Div col end}}
* [[Listo de anarkiismaj organizoj]]
=== Elstaraj anarkiismaj aŭ anarkosindikatismaj gazetoj aŭ komunikiloj ===
Linio 432 ⟶ 430:
== Referencoj ==
{{
== Bibliografio ==
=== En angla ===
* Barclay, Harold, ''People Without Government: An Anthropology of Anarchy'' (2a eld.), Left Bank Books, 1990 ISBN 1-871082-16-1
* Blumenfeld, Jacob; Bottici, Chiara; Critchley, Simon, eld., ''The Anarchist Turn'', Pluto Press. 19 March 2013. ISBN 978-0745333427
* Carter, April, ''The Political Theory of Anarchism'', Harper & Row. 1971. ISBN 978-0-06-136050-3
* Gordon, Uri, ''Anarchy Alive!'', London: Pluto Press, 2007.
* Graeber, David. ''Fragments of an Anarchist Anthropology'', Chicago: Prickly Paradigm Press,
* Graham, Robert, eld., ''Anarchism: A Documentary History of Libertarian Ideas''.
** ''Volume One: From Anarchy to Anarchism (300CE to 1939)'', Black Rose Books, Montréal kaj London 2005. ISBN 1-55164-250-6.
** ''Volume Two: The Anarchist Current (1939–2006)'', Black Rose Books, Montréal 2007. ISBN 978-1-55164-311-3.
* [[Daniel Guerin|Guerin, Daniel]], [http://www.theanarchistlibrary.org/HTML/Daniel_Guerin__Anarchism__From_Theory_to_Practice.html ''Anarchism: From Theory to Practice''], Monthly Review Press. 1970. ISBN 0-85345-175-3
* Harper, Clifford, ''Anarchy: A Graphic Guide'', (Camden Press, 1987).
* McKay, Iain, ed., ''An Anarchist FAQ''.
** ''Volume I'', AK Press, Oakland/Edinburgh 2008;
** ''Volume II'', AK Press, Oakland/Edinburgh 2012; 550 Pages, ISBN 978-1-84935-122-5
* McLaughlin, Paul, ''Anarchism and Authority: A Philosophical Introduction to Classical Anarchism'', AshGate. 2007. ISBN 0-7546-6196-2
* Marshall, Peter, ''Demanding the Impossible: A History of Anarchism'', PM Press. 2010. ISBN 1-60486-064-2
* {{cite book |author=Sartwell, Crispin|title=Against the state: an introduction to anarchist political theory|publisher=SUNY Press|year=2008|isbn=978-0-7914-7447-1|url=https://books.google.com/books?id=bk-aaMVGKO0C}}
* Razsa, Maple.
* Scott, James C., ''Two Cheers for Anarchism: Six Easy Pieces on Autonomy, Dignity, and Meaningful Work and Play'', Princeton, NJ: Princeton University Press, 2012. ISBN 978-0691155296.
* [[George Woodcock|Woodcock, George]], ''Anarchism: A History of Libertarian Ideas and Movements'' (Penguin Books, 1962). ISBN 0-14-022697-4. oclc 221147531.
Linio 458 ⟶ 456:
* David Van Deusen, 2015, [http://news.infoshop.org/anarchist-news/rise-and-fall-green-mountain-anarchist-collective ''The Rise and Fall of The Green Mountain Anarchist Collective' ].
=== En germana ===
==== Ĝeneralaĵoj ====
* Autorenkollektiv: ''Was ist eigentlich Anarchie. Einführung in die Theorie und Geschichte des Anarchismus.'' 2. überarbeitete Auflage. Kramer, Berlin 1997, ISBN 3-87956-700-X
Linio 475 ⟶ 473:
==== Klasikaĵoj ====
* [[Pierre-Joseph Proudhon]]: ''Système des contradictions économiques ou Philosophie de la misère.'' 1846
** ''System der ökonomischen Widersprüche oder: Philosophie des Elends.'' Kramer, Berlin 2003, ISBN 3-87956-281-4
* [[Miĥail Aleksandroviĉ Bakunin|Miĥail Bakunin]]: ''Dieu et l’état.'' 1882 (1871 verfasst)
** ''Gott und der Staat.'' Kramer, Berlin 1995, ISBN 3-87956-222-9
* [[Pjotr Aleksejeviĉ Kropotkin|Petro Kropotkino]]: ''La Conquête du Pain.'' 1892
** ''Die Eroberung des Brotes.'' Edition Anares, Bern 1989, ISBN 3-922209-08-4
* [[Gustav Landauer]]: ''Aufruf zum Sozialismus.'' 1911; Oppo-Verlag, Berlin 1997, ISBN 3-926880-11-2
* [[Alexander Berkman]]: ''What is communist anarchism?'' 1929
** ''[https://www.anarchismus.at/anarchistische-klassiker/alexander-berkman/83-alexander-berkman-abc-des-anarchismus ABC des Anarchismus].'' Trotzdem-Verlag, Grafenau 1999, ISBN 3-931786-00-5
* Erich Mühsam: ''Die Befreiung der Gesellschaft vom Staat. Was ist kommunistischer Anarchismus?'' 1932; Kramer, Berlin 2005, ISBN 3-87956-276-8, ĉe [[Wikisource]]
* [[Max Nettlau]]: ''Geschichte der Anarchie.'' 3 Bände
** ''Der Vorfrühling der Anarchie. Ihre historische Entwicklung von den Anfängen bis zum Jahre 1864.'' Verlag Der Syndikalist, Berlin 1925; Bibliothek Thélème, Münster 1993, ISBN 3-930819-02-3
** ''Der Anarchismus von Proudhon zu Kropotkin. Seine historische Entwicklung in den Jahren 1859–1880.'' Verlag Der Syndikalist, Berlin 1927; Bibliothek Thélème, Münster 1993, ISBN 3-930819-04-X
** ''Anarchisten und Sozialrevolutionäre. Die historische Entwicklung des Anarchismus in den Jahren 1880–1886.'' Asy-Verlag, Berlin 1931; Bibliothek Thélème, Münster 1996, ISBN 3-930819-06-6
Linio 492 ⟶ 490:
==== Moderna kontribuo ====
* [[Murray Bookchin]]: ''Remaking Society.'' 1989
** ''Die Neugestaltung der Gesellschaft. Pfade in eine ökologische Zukunft.'' Trotzdem-Verlag, Grafenau 1992, ISBN 3-922209-35-1 ([http://www.matriarchat-patriarchat.de/Texte/Zitate/Murray%20Bookchin%20Die%20Neugestaltung%20der%20Gesellschaft.pdf PDF; 0,5 MB])
* Ralf Burnicki: ''Anarchie als Direktdemokratie. Selbstverwaltung, Antistaatlichkeit. Eine Einführung in den Gegenstand der Anarchie.'' Syndikat A Medienvertrieb, Moers 1998, ISBN 3-00-002097-7
* Rolf Cantzen: ''Weniger Staat – mehr Gesellschaft. Freiheit – Ökologie – Anarchismus.'' Fischer-Taschenbuch-Verlag, Frankfurt 1987, ISBN 3-596-24175-8; Trotzdem-Verlag, Grafenau 1995, ISBN 3-922209-81-5
Linio 518 ⟶ 516:
* [http://informabulteno.wordpress.com ILA Informa Bulteno]
{{
{{
* {{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Anarchism|revizio=733659719}}
{{ADLS|2008|25}}
{{ADLS|2018|37}} <!-- kaj laŭplane dum la sekvaj du semajnoj -->
{{Elstara|2018|09|10}} <!-- jam estis elstara ekde 2008, perdis la statuson komence de 2013 kaj rericevis ĝin post forigoj de la mankoj en sept. 2018 -->
{{
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Anarkiismo| ]]
| |||