Oro: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Dosiero), esperantigita parametro, uzo de ŝablono, uzo de ŝablono Lang-xx, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj |
|||
Linio 34:
|materia stato=[[solido|solida]]
|kristala strukturo=kuba flanke centrita
|denseco=19,30
|malmoleco=2,5
|magneta konduto=[[Diamagnetismo|diamagneta]]
|degelpunkto c=1064,18
|degelpunkto k=1337,33
|bolpunkto c=2966
|bolpunkto k=3239
Linio 45:
|materia bolpunkto=342
|premo de satura vaporo=100 [[paskalo|Pa]] dum 2021 K
|rapido de sono=(maldika stango, ĉ. 25 °C) <br /> 2030
|specifa varmokapacito=25,418
|elektra konduktivo=(20 °C) 0,452.10<sup>8</sup>
|elektra rezistivo= (20 °C) 22,14.10<sup>-9</sup>
|termika konduktivo=318
<!-- Diversaj -->
|diversaj=jes
|elektroda potencialo=(Au<sup>+</sup> + e<sup>−</sup> → Au)
|elektronegativeco=2,54
|brulvarmo je m3=
|brulvarmo je kg=
Linio 62:
{{Informkesto kemia elemento/Nestabila izotopo | A=195 | simbolo=Au
| apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
| duoniĝa tempo=186,10 tagoj
| speco=[[elektrona kapto|ε]] | MeV=0,227
| A de produkto=195 | simbolo de produkto=[[Plateno|Pt]]}}
{{Informkesto kemia elemento/Nestabila izotopo | A=196 | simbolo=Au
| apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
| duoniĝa tempo=6,183 tagoj
| speco=[[elektrona kapto|ε]] <br />[[beta disfalo|β<sup>−</sup>]] | MeV=1,506 <br />0,686
| A de produkto=| simbolo de produkto=<sup>196</sup>[[Plateno|Pt]] <br /><sup>196</sup>[[Hidrargo|Hg]]}}
{{Informkesto kemia elemento/Stabila izotopo | A=197 | simbolo=Au
| apero=100 % | n=118 }}
Linio 80:
| apero=[[Artefarita izotopo|artefarita]]
| duoniĝa tempo=3,169 tagoj
| speco=[[beta disfalo|β<sup>−</sup>]] | MeV=0,453
| A de produkto=199 | simbolo de produkto=[[Hidrargo|Hg]]}}
}}
'''Oro''' (
Ĝi estas valorega flava [[metalo]], konata ekde la [[prahistorio]]. Kiel la metaloj, ĝi estas [[maleo|maleebla]], [[duktileco|duktila]], kaj brila. Pura oro fandiĝas je 1063 °C, kaj bolas je 2966 °C. Sed ofte la oro estas en formo de [[alojo]]. Pura oro (je 24 [[karato]]j) estas tro mola por produkti uzeblajn objektojn. Oro de 18 karatoj havas 18 partojn de pura oro kaj 6 partojn de alojaĵo.
Linio 100:
== Karakteroj ==
Oro estas la plej [[duktila]] el ĉiuj metaloj; ununura [[gramo]] povas esti batita en lamenon de 1 kvadrata metro, aŭ [[unco]] en 300 kvadratfutojn. Orfolio povas esti batita sufiĉe maldika ĝis igi ĝin travidebla. La elsendita lumo prezentiĝas verdete blua, ĉar oro forte reflektiĝas flave kaj ruĝe.<ref>{{
Krome, oro estas tre densa: kuba metro havas mason de 19,300 kg. Kompare, la denseco de plumbo estas 11,340 kg/ m³, kaj tio de la plej densa elemento, [[osmio]], estas 22,588 ± 15 kg/ m³.<ref name="Densest">{{
== Trovejoj ==
Linio 112:
== Moderna uzado en diversaj fakoj ==
La monda konsumado de nova oro produktita estas de ĉirkaŭ 50% en [[juvelarto]], 40% en [[investado]], kaj 10% en [[industrio]].<ref>Soos, Andy (6-a de Januaro 2011). "Gold Mining Boom Increasing Mercury Pollution Risk". Advanced Media Solutions, Inc. (Oilprice.com). [http://oilprice.com/Metals/Gold/Gold-Mining-Boom-Increasing-Mercury-Pollution-Risk.html] Alirita la 26-an de Marto 2011.</ref>
=== Juvelarto ===
[[Dosiero:MocheGoldNecklace.jpg|eta|Ora kolringo de la kulturo [[Moĉe]] kiu priskribas felisedajn kapojn. [[Muzeo Larco]]. Lima, Peruo.]]
Linio 125 ⟶ 126:
Antaŭ 2014 la orjuvela industrio eskaladis malgraŭ malaltiĝo en orprezoj. Postulo de la unua jarkvarono de 2014 puŝis spezon al 23.7 miliardoj da usonaj dolaroj laŭ informo de la Monda Orkonsilio.
=== Investado ===
[[
Multaj posedantoj de oro stokas ĝin en formo de oretalonoj aŭ or-ingotoj kiel heĝo kontraŭ [[inflacio]] aŭ aliaj ekonomiaj interrompoj. Tamen, ekonomikisto [[Martin Feldstein]] ne kredas ke oro servas kiel heĝo kontraŭ inflacio aŭ valutdeprecado.<ref>{{
La [[ISO 4217]] valutkodo de oro estas XAU.<ref>{{cite web |url=http://www.iso.org/iso/home/standards/currency_codes.htm |title=Currency codes - ISO 4217 |publisher=International Organization for Standardization |accessdate=25-a de decembro 2014 }}</ref>
Linio 136 ⟶ 137:
=== Elektroniko ===
[[Dosiero:Several mobile phones.png|
[[
Nur 10% el la tutmonda konsumo de nova oro produktita iras al industrio,<ref>Soos, Andy (6-a de januaro 2011). "Gold Mining Boom Increasing Mercury Pollution Risk". Advanced Media Solutions, Inc. (Oilprice.com). [http://oilprice.com/Metals/Gold/Gold-Mining-Boom-Increasing-Mercury-Pollution-Risk.html] Alirita la 26-an de marto 2011.</ref> sed klare la plej grava industria uzado por nova oro estas en la fabrikado de kontraŭkorodaj [[konektilo]]j en [[komputilo]]j kaj aliaj elektraj aparatoj. Por ekzemplo, laŭ la Monda Orkonsilio, tipa [[poŝtelefono]] povas enhavi 50 mg de oro, valora ĉirkaŭ 50 dolarcentonoj. Sed ĉar oni produktas unu milon da milionoj da poŝtelefonoj ĉiujare, la ora valoro de 50 centonoj en ĉiu telefono faras 500 milionoj da usonaj dolaroj en oro el nur tiu aplikaĵo.<ref>[http://www.usfunds.com/slideshows/the-many-uses-of-gold/ Uses of gold] Alirita la 4-an de novembro 2014</ref>
Kvankam oro estas atakita per libera [[kloro]], ĝia bona kondukteco kaj ĝenerala rezisto al oksigenado kaj [[korodo]] en aliaj medioj (inkluzive de rezisto al ne-klorumitaj [[acido]]j) kaŭzis ĝian ĝeneraligitan industrian uzon en la elektronika epoko kiel maldiktavola ŝirmilo en konektiloj, tiel certigante bonan konekton. Ekzemple, oro estas uzita en la konektiloj de la pli multekostaj elektronikaj kabloj, kiel ekzemple por aŭdio, vidbendo kaj [[Universala Seria Buso|USB]]. La avantaĝo de uzado de oro super aliaj konektilaj metaloj kiel ekzemple [[stano]] en tiuj aplikoj estis diskutita; orkonektiloj ofte estas kritikitaj fare de aŭdvidaj ekspertoj kiel nenecesaj por la plej multaj konsumantoj kaj viditaj kiel simple surmerkatiga ruzaĵo. Tamen, la uzado de oro en aliaj aplikoj en elektronikaj glitaj kontaktoj en tre humidaj aŭ korodaj atmosferoj, kaj en uzado por kontaktoj kun tre alta fiaskokosto (certaj komputiloj, komunika ekipaĵo, [[kosmoŝipo]]j, motoroj por [[reagaviadilo]]j) restas tre ofta.<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=G7JrhAy5phoC&pg=PA597|page=597|title=Encyclopedia of world environmental history|volume=3|author=Krech, Shepard|author2=McNeill, John Robert|author3=Merchant, Carolyn|last-author-amp=yes|publisher=Routledge|date=2004|isbn=0-415-93734-5}}</ref>
Krom glitaj elektraj kontaktiloj, oro ankaŭ estas uzita en [[Ŝaltilo|elektraj kontaktiloj]] pro sia rezisto al [[korodo]], [[elektra rezistivo]], [[duktileco]] kaj manko de [[tokseco]].<ref>{{
La koncentriĝo de liberaj [[elektrono]]j en ormetalo estas 5.90 × 10²² cm −³. Oro estas tre kondukta al [[elektro]], kaj estis uzita por elektra drataro en kelkaj alt-energiaj aplikoj (nur arĝento kaj kupro estas pli kondukta per volumeno, sed oro havas la avantaĝon de korodrezisto). Ekzemple, eloraj elektraj dratoj estis utiligitaj dum kelkaj el la atomeksperimentoj de la [[Projekto Manhattan]], sed grandaj altaj nunaj arĝentfadenoj estis utiligitaj en la kalutraj izotopaj apartigilmagnetoj en la projekto.
=== Ne-elektrona industrio ===
[[
[[
* [[Lutado|Orlutaĵo]] estas uzita por interligado de la komponentoj de orjuvelarto per alt-temperatura batlutado aŭ batsoldado. Se la laboro devas esti de markostampada kvalito, orlutaĵo devas egali la karatpezon de la laboro, kaj alojformuloj estas produktitaj en la plej multaj industrinormaj karatpezoj al kolorkongruo de flava kaj blanka oroj. Orlutaĵo estas kutime farita en almenaŭ tri frostopunktaj intervaloj referitaj kiel Facila, Meza kaj Malmola. Per uzado de la malmola punktolutaĵo unue, sekvita de lutado kun laŭstadie pli malaltaj frostopunktoj, [[oraĵisto]]j povas kunigi kompleksajn erojn kun pluraj apartaj lutligiloj.
Linio 156 ⟶ 157:
* Oro estas bona reflektoro de [[elektromagneta ondo]] kiel ekzemple infraruĝa kaj videbla [[lumo]] same kiel radiondoj. Ĝi estas uzita por la protektaj tegaĵoj sur multaj [[artefarita satelito|artefaritaj satelitoj]], en infraruĝaj protektaj vizaĝplatoj en termikaj protektoprocesoj kaj la kaskoj de [[kosmonaŭto]]j kaj en elektroniko de militaj [[aviadilo]]j kiel la EA-6B Vaganto.
* Oro estas utiligita kiel la reflekta tavolo sur kelkaj lukskvalitaj [[Kompakta disko|KDoj]].
* [[Aŭto]]j povas uzi oron por varmecŝirmado. [[McLaren]] uzas ortavoleton en la motorsekcio de sia modelo F1.<ref>{{
* Oro povas esti produktita tiel maldika ke ĝi prezentiĝas travidebla. Ĝi estas uzita en kelkaj aviadilaj pilotejfenestroj por senglaciigado aŭ kontraŭ-glazuro pasante [[elektro]]n tra ĝi. La varmeco produktita fare de la rezisto de la oro estas sufiĉe por eviti formadon de [[glacio]].<ref name=gbc215>{{Cite news|url = http://www.goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Cooke_2_15.pdf|archiveurl = http://web.archive.org/web/20110726122946/http://www.goldbulletin.org/assets/file/goldbulletin/downloads/Cooke_2_15.pdf|archivedate = 26-a de julio 2011|title = The Demand for Gold by Industry|publisher = Gold bulletin|accessdate = 6a de Junio 2009}}</ref>
Linio 162 ⟶ 163:
Oro estas atakita de kaj dissolvita en alkalaj solvaĵoj de [[kalio]] aŭ [[natriocianido]], por formi la salan orcianidon - tekniko kiu estis uzita en ekstraktado de metala oro el [[erco]]j en la cianidproceso. Orcianido estas la [[elektrolito]] uzita en komerca galvanizado de oro sur bazmetaloj kaj [[elektro]]-formado.
Orkloridaj (kloroaŭra acido) solvoj estas utiligitaj por fari koloidan oron per redukto el [[jono]]j de [[citrato]] aŭ [[askorbato]]. Orklorido kaj oroksido kutimas fari oksikokon aŭ ruĝkoloran [[vitro]]n, kiu, kiel [[Koloido|koloidaj]] orsuspensaĵoj, enhavas egale grandajn sferajn nanajn orpartiklojn.<ref>{{
==== Komponaĵoj ====
Linio 168 ⟶ 169:
=== Medicino ===
Metalaj kaj oraj komponaĵoj estis uzataj por medicinaj celoj historie kaj ankoraŭe. La ŝajna paradokso de la fakta veneneco de la substanco sugestas la eblo de gravaj truoj en la kompreno de la agado de oro en fiziologio.<ref>{{cite journal | doi =10.1006/biol.1997.0123 | pmid= 9637749 | title =Gold, the Noble Metal and the Paradoxes of its Toxicology | date =1998 | last1 =Merchant | first1 =B. | journal =Biologicals | volume =26 | pages =49–59 | issue =1}}</ref>
Oro eble estas la plej antikva administrita [[kuracilo]] (ŝajne fare de [[ŝamanismo|ŝamanaj]] kuracistoj)<ref>{{cite journal | doi = 10.1007/s10787-007-0021-x | title = Clinical pharmacology of gold | date = 2008 | last1 = Kean | first1 = W. F. | last2 = Kean | first2 = I. R. L. | journal = Inflammopharmacology | volume = 16 | issue = 3 | pages = 112–25 | pmid = 18523733}}</ref> kaj konata de [[Dioskorido]].<ref>{{cite book | url =http://books.google.com/?id=wRN7YHIAM9AC&pg=PA225| title = Outlines of the ancient history of medicine | author1 =Moir | first1 =David Macbeth | date =1831}}</ref><ref>Mortier, Tom. [https://lirias.kuleuven.be/bitstream/1979/254/2/thesis_finaal.pdf An experimental study on the preparation of gold nanoparticles and their properties], PhD tezo, Universitato de Loveno (Majo 2006)</ref>
En mezepokaj tempoj, oro ofte estis vidita kiel utila por la sano, en la kredo ke io tiel rara kaj bela ne povis esti io ajn sed saniga. Eĉ kelkaj modernaj esoteristoj kaj formoj de [[alternativa medicino]] asignas al metala oro resanigan kapablon.<ref>{{
En la 19-a jarcento oro havis reputacion kiel "nervine," nome terapio por nervaj malsanoj. [[Deprimo]], [[epilepsio]], [[migreno]], kaj glandaj problemoj kiaj [[amenoreo]] kaj [[impotenteco]] estis traktitaj per oro, kaj ĉefe [[alkoholismo]] (Keeley, 1897).<ref>{{Cite journal
Linio 193:
Tamen, nur saloj kaj radioizotopoj de oro estas de farmakologia valoro, ĉar elementa (metala) oro estas inerta al ĉiuj kemiaĵoj kiujn ĝi renkontas ene de la korpo (ekzemple, englutita oro ne povas esti atakita de stomaka acido). Iom da oraj saloj havas [[Inflamo|kontraŭinflamajn]] kpablojn kaj estas utiligitaj kiel medikamentoj en la terapio de [[artrito]] kaj aliaj similaj kondiĉoj. Orbazitaj injektoj estis esploritaj kiel rimedo por helpi redukti la [[doloro]]n kaj ŝveladon de reŭmatoida artrito kaj historie kontraŭ [[tuberkulozo]] kaj kelkaj parazitoj.<ref name="Messorri">{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=wgifUs8dFbgC&pg=PA279|chapter=Gold Complexes in the treatment of Rheumatoid Arthritis|first=L.|last=Messori|author2=Marcon, G.|title=Metal ions and their complexes in medication|editor=Sigel, Astrid|publisher=CRC Press|date=2004|isbn=978-0-8247-5351-1|pages= 280–301}}</ref>
[[
Oralojoj estas uzitaj en plifortiga [[dentokuracado]], precipe en dentrestarigoj, kiel ekzemple kronoj kaj permanentaj [[Pontaĵo|pontoj]]. La iometa maleabileco de la oralojoj faciligas la kreadon de supra molara surfaco kun aliaj dentoj kaj produktas rezultojn kiuj estas ĝenerale pli kontentigaj ol tiuj produktitaj per la kreado de [[Porcelano|porcelanaj]] kronoj. La uzado de orkronoj en pli protrudaj dentoj kiel ekzemple [[incizivo]]j estas preferita en kelkaj kulturoj kaj malinstigita en aliaj.
Linio 204:
=== Manĝado kaj trinkado ===
* Oro povas esti uzita en manĝado kaj havas la [[E-numero]]n 175.<ref name=FSA>{{Cite news|url=http://www.food.gov.uk/safereating/chemsafe/additivesbranch/enumberlist|title=Current EU approved additives and their E Numbers|date=27-a de julio 2007|publisher=Food Standards Agency, UK}}</ref>
* [[Orfolio]], en floko aŭ polvo estas utiligitaj sur kaj en kelkaj frandaĵaj manĝaĵoj, precipe [[dolĉaĵo]]j kaj [[trinkaĵo]]j kiel dekoracia [[ingredienco]].<ref>{{
* ''Danziger Goldwasser'' (en germana: ora akvo de Danzig) aŭ simple ''Goldwasser'' estas tradicia germana herba [[likvoro]]<ref>{{Cite book|url=http://books.google.com/?id=tsUNAAAAYAAJ&pg=PA101|title=Deutschland nebst Theilen der angrenzenden Länder|chapter=Danzig|first=Karl|last=Baedeker|date=1865|publisher=Karl Baedeker|language=Germana}}</ref> produktita en kio hodiaŭ estas [[Gdańsk]], [[Pollando]], kaj [[Schwabach]], [[Germanio]], kaj enhavas flokojn de [[orfolio]]. Ekzistas ankaŭ kelkaj multekostaj (US$ 1000) [[koktelo]]j kiuj enhavas flokojn de orfolio.<ref>Guinness Book of World Records 2008</ref> Tamen, ĉar metala oro estas inerta al ĉiu korpkemio, ĝi havas neniun guston, ĝi disponigas neniun nutradon, kaj ĝi lasas la korpon senŝanĝa.<ref>{{
== Kulturhistorio ==
[[Dosiero:Tuthankhamun Egyptian Museum.jpg|eta|maldekstre|[[Mortmasko|Funebra masko]] de [[Tutanĥamono]].]]
[[Dosiero:TurinPapyrus1.jpg|eta|La [[Torina Papirusmapo]].]]
Linio 215 ⟶ 214:
[[Hieroglifoj|Egiptaj hieroglifoj]] tiom fruaj kiom el 2600 a.K. priskribas oron, kiu laŭ reĝo Tuŝrata de [[Mitano]] estus "pli abunda ol rubaĵo" en Egiptujo..<ref>{{cite book |url=http://books.google.com/books?id=bfRbY4gInsQC |title=Akhenaten: History, Fantasy and Ancient Egypt |isbn=978-0-415-30186-2 |author1=Montserrat |first1=Dominic |date=21-a de februaro 2003}}</ref> [[Egiptujo]] kaj aparte [[Nubio]] havis la resursojn por igi ilin gravaj oro-produktantaj areoj por multo de la historio. La plej frue konata mapo estas konata kiel la [[Torina Papirusmapo]] kaj montras la planon de orminejo en Nubio kune kun indikoj de la loka [[geologio]]. La primitivaj labormetodoj estis priskribitaj fare de kaj [[Strabo]] kaj [[Diodoro Sicila]], kaj inkluzivis [[fajrmetado]]n. Grandaj minejoj troviĝis ankaŭ trans [[Ruĝa Maro]] en kio nun estas [[Saud-Arabio]].
[[
La legendo de la [[ora felo]] povas rilati al la uzo de lanugaĵoj por kapti oran polvon el [[Placerado|placerejoj]] en la praa mondo. Oro estas menciita ofte en la [[Malnova Testamento]], komencante kun [[Genezo]] 2:11 (ĉe Havilah), la rakonto de [[Ora bovido]] kaj multaj partoj de la templo inkluzive de la [[Menorao]] kaj la ora altaro. En la [[Nova Testamento]], ĝi estas inkludita kun la donacoj de la [[Tri reĝoj]] en la unuaj ĉapitroj de Mateo. La [[Apokalipso de Johano]] 21:21 priskribas la grandurbon de Nova [[Jerusalemo]] kiel havanta stratojn "faritaj el pura oro, klara kiel kristalo". Ekspluatado de oro en la sudorienta angulo de [[Nigra Maro]] estas dirita ĝis nun de la tempo de [[Midaso]], kaj tiu oro estis grava en la establado de kio estas verŝajne la plej frua produktado de la mondo en [[Lidio]] ĉirkaŭ 610 a.K.<ref>{{
En [[Romio|romia]] [[metalurgio]], novaj metodoj por ekstraktado de oro je granda skalo estis evoluigitaj metante hidraŭlikajn minadmetodojn, precipe en [[Hispania]] de 25 a.K. pluen kaj en [[Dakio]] de 106 p.K. pluen. Unu el iliaj plej grandaj minoj estis en [[Las Medulas]] en [[Leono]] ([[Hispanio]]), kie sep longaj akveduktoj ebligis ilin lavi la plej grandan parton de grandaj aluviaj deponejoj. Ankaŭ la minoj en [[Roşia Montană]] en [[Transsilvanio]] estis tre grandaj, kaj ĝis tre lastatempe, daŭre minizitaj per surfacminaj metodoj. Ili ankaŭ ekspluatis pli malgrandajn orejojn en Britio, kiel ekzemple placerejoj kaj durrokejoj ĉe Dolaucothi. La diversaj metodoj kiujn ili uzis estis bone priskribitaj fare de [[Plinio la Maljuna]] en lia [[enciklopedio]] ''Naturalis Historia'' verkita ĉirkaŭ la fino de la 1-a jarcento p.K.
[[
Dum la ''[[Haĝo]]'' de la reganto [[Musa la 1-a (Malio)|Mansa Musa]] (de la [[Imperio Malio]] de 1312 ĝis 1337) al [[Mekao]] en 1324, li pasis tra [[Kairo]] en julio 1324, kaj estis laŭdire akompanita de [[Karavano (tradicia)|kamelkaravano]] kiu inkludis milojn da homoj kaj preskaŭ cent kamelojn kiu kunportis tiom multe da oro ke ĝi deprimis la prezon en Egiptujo por pli ol unu jardeko.<ref>[http://blackhistorypages.net/pages/mansamusa.php Mansa Musa]. Black History Pages</ref> Tiutempa araba historiisto rimarkis:
{{Citaĵo|Oro estis ĉe alta prezo en Egiptujo ĝis ili venis en tiu jaro. La ''mitqal'' ne iris sub 25 [[dirhamo]]jn kaj estis ĝenerale suprea, sed de tiu tempo ĝia valoro falis kaj ĝi malmultekostiĝis en prezo kaj restis malmultekosta ĝis nun. La ''mitqal'' ne superas 22 dirhamojn aŭ malpli. Tio estis la stato de aferoj dum proksimume dek du jaroj ĝis tiu tago kiale de la granda kvanto de oro kiun ili alportis en Egiptujon kaj elspezis tie [...]. - Ĉihab Al-Umari, ''Regno Malio''<ref>{{
La portugala transoceana ekspansio komencis en 1415 kun la konkero de [[Ceŭto]], por kontroli la orkomercon trapasantan la dezerton. Kvankam la karavanaj komercvojoj tiam estis deturnitaj, la portugaloj daŭrigis ekspansii suden laŭ la marbordo kaj poste aĉetante la oron rekte (aŭ malpli nerekte) de la afrikanoj en la [[Gvinea Golfo]].
Linio 232 ⟶ 231:
La pintpremio ĉe la [[olimpikaj ludoj]] estas la [[ora medalo]].
Ĉirkaŭ 75% de la tuta oro iam produktitaj estis elfositaj ekde 1910.<ref name="goldsheetlinks">{{
[[
Unu ĉefa celo de la alkemiistoj estas produkti oron el aliaj substancoj, kiel ekzemple [[plumbo]] - supozeble per la interagado kun mita substanco nomita la [[ŝtono de la saĝuloj]]. Kvankam ili neniam sukcesis pri tiu provo, la alkemiistoj reklamis intereson en kio povas esti farita el substancoj, kaj tio bazigis fundamenton por la [[kemio]] de hodiaŭ. Ilia simbolo por oro estis la [[cirklo kun punkto]] en ĝia centro (☉), kio ankaŭ estis la [[astrologio|astrologia]] [[simbolo]] kaj la antikva [[Ĉina skribo|ĉina karaktro]] por la [[suno]].
Linio 241 ⟶ 240:
La [[Kupolo de la Roko]] sur la Jerusalema templo estas kovrita per maldikega ora lameno. La [[Sikismo|sika]] [[Ora templo]], nome la ''[[Harmandir Sahib]]'', estas konstruaĵo kovrita per oro. Simile la smeraldbudha templo Wat Phra Kaew en [[Tajlando]] havas ornamajn orajn statuomurojn kaj tegmentojn. La kronoj de kelkaj eŭropaj gereĝoj estis faritaj el oro, kaj oro estis uzita por la nupta krono ekde antikvo. Antikva talmuda teksto de ĉirkaŭ 100 p.K. priskribas Rakel, la edzino de Rabi Akiba petanta "Jerusalemon de Oro" (krono). Greka tombokrono farita el oro estis trovita en tombo de ĉirkaŭ 370 a.K.
== Produktado ==
Ekzistas antikva tradicio de acerba oro por testi sian aŭtentecon. Kvankam tio estas certe ne profesia maniero ekzameni oron, la mordotesto celis kontroli ĉu la monero estas oro (90%-oretalonoj estas sufiĉe fortaj) sed por vidi ĉu la monero estas oro oni plektis plumbon. Plumbomonero estus tre mola kaj tiel dentmarkoj rezultus. Falsaj oretalonoj estis ofta problemo antaŭ 1932 tiel pesi moneron kaj ankaŭ turniĝi iom post iom en tra "imitita detektilo" fendeto estis oftaj (igante plumbomoneron pli dika aldonante pezon tiel kiel turniĝas iom post iom en tra laŭmezura fendeto). La plej multaj establadoj (aparte usonokcidentaj drinkejoj) neniam akceptus ormoneron de alta valoro antaŭ pesado de tia objekto.
== Minado ==
[[Ĝanakoĉo]] estas ormino en la [[Departemento Kaĥamarkio]] de Nordaj Altaj Teroj, nome la plej malriĉa provinco de [[Peruo]]. Konsiderita la kvara plej granda ormino en la mondo, ĝi produktas 0.97 milionojn da uncojn de oro en 2014.
Linio 257 ⟶ 256:
== Referencoj ==
{{
== Vidu ankaŭ ==
Linio 330 ⟶ 329:
{{Div col end}}
{{Projektoj
|commons=Gold
|commonscat=Gold
Linio 336 ⟶ 335:
|ReVo=or
}}
{{-}}
{{Perioda tabelo de elementoj}}
{{
{{Leginda}}
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Oro| ]]
| |||