Paŭla penso: Malsamoj inter versioj
[kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita ŝablono (Referencoj), esperantigita parametro, formatigo de buloj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj |
|||
Linio 1:
[[Dosiero:Brooklyn Museum - Saint Paul - James Tissot - overall.jpg|
La '''Paŭla penso''' aŭ ''penso de [[Paŭlo de Tarso]]'', dirita ankaŭ paŭla [[teologio]] aŭ ‘’’paŭlismo’’’, reprezentas vidpunkte de kronologio kaj ankaŭ de la sinsekva influo sur la sinsekva tradicio, la unuan formon de kristana teologio. Liaj [[Epistoloj de Paŭlo|epistoloj]] estis kompilitaj en la jardekoj 50 kaj 60, antaŭ ol la kompilado de la [[sinoptikaj evangelioj]] kiuj entenas teologiajn nociojn precipe implicitajn, nome ne vaste kaj sisteme disvolvitajn, kaj ne koncernas la teologian valoron de la resurekto kiu estas nur rakontata, antaŭ ol la [[Evangelio laŭ Johano]] (la evangeliisto impregnita je teologio kiu emfazas la dian naturon de Jesuo-[[Logoso]], antaŭ ol la [[Epistolo al la Hebreoj]] (kies aŭtoro, eble [[[[Apolo (Biblio)|Apolo]], interpretas
La centra punkto de la teologia penso de Paŭlo, kiu emerĝas el la hebrea [[fariseismo|farisea]] tradicio, estas Jesuo Kristo [[morto|mortinta]] kaj [[resurekto|resurektinta]]. Ĉirkaŭ tiu pivoto ŝoforas la [[evangelio]] de Paŭlo .<ref>La greka termino ''ευαγγέλιον'' ĝenerale indikas la libron pritraktantan pri Jesuo (ekzemple, ''Evangelio laŭ Mateo''),
== Jesuo kaj Paŭlo ==
Linio 8:
Pri la fizika rilato inter Jesuo kaj Paŭlo, en la [[kanonaj evangelioj]] neniam aperas Paŭlo, kaj el liaj epistoloj kaj el la [[Agoj de la apostoloj]] neniel estas aludate ke Paŭlo renkontis Jesuon, spite de lia tiama loĝado en Jerusalemo. La ligilo inter Paŭlo kaj Jesuo estas, do, precipe teologia ligilo, bazita sur la kredo je la resurektinto kiu, laŭ la priskribo en la Agoj de la Apostoloj, li renkontis sur la vojo al [[Damasko]].
[[Dosiero:01 Сonversion of Paul.jpg|
Pri la rilato inter la mesaĝo disvastigita de Paŭlo dum lia predikado kaj en la epistoloj kaj la mesaĝo predkata de Jesuo, tio ne estas de tuja kompreno. La epistoloj de Paŭlo ne raportas eksplicite epizodojn (naskiĝo, vivo, morto, mirakloj ktp) aŭ dirojn aŭ [[paraboloj de Jesuo|parabolojn]] referencitajn al Jesuo, escepte de sporadaj kazoj (kiel la priskribo pri la institucio de la [[Eŭkaristio]] (1Cor11,23-26) kaj de iuj kurtaj reeĥoj, ofte implicitaj, en
("Paŭlo predikis nek la vivon nek la mesaĝon de Jesuo nek la regnon de Dio'' estis preskaŭ skandala konstato de iuj esploristoj kiel H.H. Wendt; M. Goguel; M. Brückner; P. Wernle; F.C. Baur; W. Wrede, R. Bultmann. Hodiaŭ tiu malĉeesto estas vidata kiel evito de ripetado de mesaĝo kiu estis ĉiukaze predikata (ekzemplo en 1Ts 5, 2: "Kaj vi mem tute bone scias...") pere de buŝaj tradicioj kaj/aŭ en la unuaj skribaj kolektoj. (la kvar evangelioj estis kompilitaj post la morto de Paŭlo.
Linio 17:
== Kristologio ==
[[Dosiero:St. Charles's Church, Austria, Vienna - Gold piece high above the altar symbolizing Yahweh.jpg|
Kiel la aliaj novtestamentaj aŭtoroj, Paŭlo konsideras Jesuon [[Kristo]], nome [[Mesio]] atendita de la hebrea tradicio, sed lin ne konsideras simpla homo ĉar al li atribuas, krom la homan naturon, ankaŭ tiun dian. En tio [[kristanismo]] lokiĝas en decida kontrasto kun la hebrea tradicio (laŭ la evangeliaj rakontoj, la oficiala motivo de la mortokondamno estis ĝuste la pretendo esti egala al Dio (vidu: [[Proceso al Jesuo]]). La paŭlaj pasaĵoj atribuantaj la diecon al Jesuo tion faras laŭ maniero eksplicita kaj implicita, aŭ atribuante al li karakterizojn proprajn de la dia naturo.
La plej klara kaj eksplicita pasaĵo rilate la diecon de Jesuo eltireblas el Tito 2, 13 kiu lin difinas ‘’granda Dio kaj savanto’’. En aliaj aliĝoj en kiuj Paŭlo utiligas la terminon refereblas al [[Dio Patro]], foje eksplicite distingita el Jesuo. La teologia valoro de tiu pasaĵo estas malpliigita ĉe iuj bibliistoj kiuj negas la paŭlan originon de la [[Epistolo al Tito]] (kaj de la la [[paŝtistaj epistoloj]] ĝin datigante ĉe la fino de la jarcento, dum bibliistoj de movadoj malatribuantaj al Jesuo la plenan diecon interpretas, aŭ modifas, diversmaniere la sencon.<ref>Ekzemple, la [[atestantoj de Jehovo]] (kies tradukistoj ne estas konataj la nomo kaj la scienca kompetenteco) tradukas la originalon "τοῦ μεγάλου Θεοῦ καὶ σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ" per "de la granda Dio kaj <span style="text-decoration: underline">del</span> Savanto nia, Jesuo Kristo’’, virte enŝovigante
Pli pridiskutita estas la pasaĵo Rm 9, 5 pro manko de interpunkciaj signoj en la greklingvaj plej antikvaj ([[uncialaj manuskriptoj de la Nova Testamento|uncialaj]]) novtestamentaj manuskriptoj. La gramatika rekonstruo de la frazo favoras al eksplicita aserto pri la dieco de Jesuo (''5 kies estas la patroj, kaj el kiuj laŭ la karno estas Kristo, kiu estas super ĉiuj, Dio benata eterne. Amen''.)<ref>Tiel la precipaj bibliaj tradukoj nuntempaj.</ref> Eblas tamen, hipotezi interpunkcion malsaman. <ref>La tradukita teksto de la atestantoj de Jehovo, kies oni ne konas la tradukintojn, supozas netipan gramatikan strukturon en la novtestamenta greko.</ref>
La dia naturo estas implicite atribuata
En aliaj pasaĵoj estas atribuataj al Jesuo karakterizoj propraj de la dia naturo, neakordigeblaj kun la homa naturo, kiel la [[antaŭekzisto de Kristo|antaŭekzisto]] kaj kvalifo de aŭtoro de la [[kreo]] (Kol 15-17; 1Kor 8, 6). Ambaŭ tiuj karakterizoj estis, en la hebrea-prakristana tradicio, atribuataj al la [[Saĝo (teologio)|Saĝo]] de Dio.
.<ref>Vidu aparte Pr 8, 22-3; Sir 24, 9; libro de la Saĝo 7, 21. 26; 8, 3; 9, 9.</ref> Paŭlo, krom tiuj atribuaĵoj al Jesuo, lin eksplicite difinas kiel Saĝon en 1Kor 1, 24.30.
La [[Sankta Spirito]] revestas en la Paŭla penso fundamentan rolon rilate la vivon kaj la organizon de la Eklezio, ĉar antaŭekzistanta realo kaj partoprenanto en la kreado. En pasaĵo 2Kor 13, 13 Paŭlo alvokas samperiode la Sinjioron Jesuon, Dion (Patron) kaj la Sanktan Spiriton. Li ne klarigas la ligon inter la tri, konsideritaj kelkmaniere egalaj, kaj la kristana tradicio interpretis tiun pasaĵon kiel biblian fundamenton de la dogmo de la [[Sankta Triunuo]], jam implicita en la rekono pri la dieco de Jesuo.
Kun [[Adamo]] komenciĝas la regno de la kulpo kaj de la morto, kun li la tuta homaro forturnas el [[Dio]] kaj la mosea leĝo ne kapablas, per ĝiaj preceptoj, inspiri al la konscienco moralan forton kiu savu (Rom 7. 7). Kristo starigas la regnon de la vivo kaj de graco: li estas la unika sacerdoto kaj peristo inter Dio kaj la homaro, per li ĉiuj homoj mortas al la peko kaj renaskiĝas al la eterna vivo (Hebreoj 4, 14; 5, 5; I Timoteo 2, 5); de lia korpo partoprenas formante dian unuecon (1Kor 10, 17) kaj de tiu mistika korpo la [[Sankta Spirito]] estas la animo viviga, en kiu la homo tronas sian enan liberon: "kie estas la Spirito de la Sinjoro tie estas la libero (2Kor, 17).
== Antropologio ==
Rilate la [[antropologio]]n de Paŭlo, same kiel ĉiuj aĵoj, la homo estis kreita pere de [[Jesuo Kristo]] kaj estis dotita per origina graco. Tamen pro la [[prapeko]] de Adamo – interpretita kiel persona nomo -
Parto de la sinsekva kristana tradicio emfazis la paŭlan antropologian pesimismon: aparte [[Aŭgusteno de Hipono]] difinas la homaron "damnita maso", reprenita de [[Lutero]] kaj de la protestanta tradicio (vidu: [[kompleta depravacio]]).
Linio 41:
== Soteriologio ==
La [[soteriologio]] (nome la teologia rezonado pri la [[Savo laŭ la Biblio|savo]])
[[Dosiero:Josefa cordeiro-pascal.jpg|
Ankaŭ la atribuado de universala valoro al la krucumo de Jesuo estas la paŭla teologia apartaĵo (''proprium''): la [[Epistolo al la Hebreoj]] interpretas la surkrucan morton de Jesuo per la kategorioj propraj de la juda tradicio, konsiderinte Jesuon viktimo
La nekontinua punkto de Paŭlo kaj de kristanismo kun judismo, krom la dieco de Jesuo, estas la fundamenta graveco kiun lia resurekto kunportas por ĉiu kredanto: ĝi konstituas la centron de la kristana kredo (1Kor 15, 14: "14 kaj se Kristo ne releviĝis, vana ja estas nia predikado, vana ankaŭ estas via fido". La motivo de tiu graveco kuŝas en la fakto ke la kredanto, laŭ [[mistero (teologio)|mistera]] <ref>En la kristana tradicio per “mistero” oni intencas veron ne tute kompreneblan de la homa intelekto.</ref> maniero kaj danke al la [[bapto]], fariĝas kunpartoprenanto de la destino de Kristo mortinta kaj resurektinta.(Rm 6, 3-11; Fl 3, 10-11; Kol 2, 12-13; Rm 4, 25. Danke al la resurekto de Kristo, la homo akiras ls tieldiritan "filan adopton", fariĝante filo de Dio kiel Jesuo (Gal 4, 4-7).
Danke al
== Pravigo kaj graco ==
Linio 62:
== Fido kaj faroj ==
La rilato inter fido kaj faroj en Paŭlo kompreneblas kun tiu de la predikado de Jesuo kaj kun la viva etoso de la apostola kristanismo, La plej granda parto de la kristanoj, inter kiuj ankaŭ Paŭlo, apartenas la la religia juda tradicio (difinita tial juda-kristana ĉe modernuloj), kiu estis karakterizita per la praktikado de longa serio da preceptoj (vidu: [[613 mitzvòt]]) entenataj en la [[Torao]]. Jesuo, dum sia migrada predikado, ĝenerale ne sin montris kontraŭa al la preceptoj de la leĝo (vidu aparte Mt 5, 17-20), sed akre kritikis la eksteran kaj formalan manieron per kiu la fariseaj aŭtoritatoj ilin aplikis kaj instruis ilin apliki, alvenante fakte al reĵeto de iuj
Dum sia predikado adresita precipe al grekaj-romiaj paganoj, Paŭlo metis centren de sia anonco la morton kaj resurekton de Jesuo, preterlasante fakte la longan judan preceptaron (unue la [[cirkumcido]]) kiu estis fremda al la religia pagana tradicio. La situacio estis formale superita dum la [[Apostola koncilio]] (ĉirkaŭ 48-49), en kiu estis dekretite ke la novaj konvertiĝintoj ne estas devigataj observi la judajn preceptojn, eĉ ne la cirkumcidon, sed nur abstini el "idoloferitaĵoj, el la sango, el sofokitaĵoj kaj el malĉasteco" (Agoj 15, 28-29). La solvo, tamen, estis tutalie ol paciga kaj diversaj falkoj de la juda-kristana fluo daŭrigis sian oponon al Paŭlo. (Agoj 21, 21. Jaroj: 57-58).
[[Dosiero:Lucas Cranach d.Ä. - Sündenfall und Erlösung (Národní galerie v Praze).jpg|
La teoria paŭla konceptiĝo de la problemo ĉeestas precipe en la ''[[epistolo al la galatoj]]'' kaj en tiu al la '' [[Epistolo al la Romanoj|Romanoj]]''. Al la “faroj de la Leĝo” (nome al la ekstera aktualigo de la ritoj kaj preceptoj) Paŭlo kontraŭmetas la fidon (nome la ena adhero al Jesuo Kristo mortinta kaj resurektinta), atribuante soteriologian valoron al tiu lasta. La soteriologia valoro de la Leĝo estas almenaŭ forte malpliigita: "24 Ĉi tio enhavas alegorion; ĉar la du virinoj estas du interligoj, unu el la monto Sinaj, por sklaveco naskante, kiu estas Hagar. 25 Ĉar tiu Hagar estas la monto Sinaj en Arabujo, kaj prezentas la nunan Jerusalemon, ĉar ŝi estas sklavigita kune kun siaj infanoj". (Gal 3, 24-25); "4 Vi, kiuj volas vin pravigi per la leĝo, apartiĝis for de Kristo; vi forfalis de graco. 5 Ĉar ni en la Spirito atendas la esperon de justeco per la fido". (Ga l5, 4-5); "28 Ni do konkludas, ke homo praviĝas per fido, ekster la faroj de la leĝo". (Rm 3, 28). La sinsekva kristana tradicio akceptis tiun paŭlan interpreton reĵetante tiun de la juda tradicio.
En la [[16-a jarcento]] la temo pri la rilato inter fido kaj faroj suriris la scenejon per la prediko de Lutero. La kristana vivo en la tiama [[Katolika Eklezio]] estis, kiel konate, karakterizita per ekĉesa atento rezervita al la kulto de la [[relikvoj]j (kiuj estis foje konsideritaj kiel magiaj objektoj), al la venerado de la [[sanktulo]]j (kiuj foje estis konsideritaj kiel duondioj) kaj al la "pia devoto" (fakte, speco de komerco de la [[indulgenco]]j (kiuj povis estis konsideritaj speco de
La [[kuniĝinta deklaro pri la doktrino de la pravigo]] ([[Augsburg]] (Germanio)
== Moralo ==
Al la [[Moralo|morala konduto]] Paŭlo dediĉas la lastajn ĉapitrojn de iuj epistoloj, dum la komencaj eroj koncentriĝas sur dogmaj konceptoj. Ankaŭ en tiuj tekstoj la pritraktado ne disvolviĝas sisteme, sed temas pri diverspecaj indikoj, ofte kunstekstigitaj sur problemoj koncernantaj la kredantaron kaj la komunumojn al kiuj li adresiĝis.
La fundamento de la socia paŭla moralos estas la egaleco de la homaj estuloj en [[Jesuo Kristo]], kiu kreis kaj elaĉetis sendistinge ĉiujn: "28 Ne estas ja Judo nek Greko, ne estas sklavo nek liberulo, ne estas ja vira kaj virina; ĉar vi ĉiuj estas unu en Kristo Jesuo" (Gal 3, 28). Tiu egaleco, aganta en la mesaĝo de Kristo, reprezentas rimarkindan senkontinuecon kun la religia kaj socia jen juda jen pagana. Paŭlo reprenas de Jesuo ankaŭ la centran nukleon de la moralo: la [[agapo]] (αγάπη), kutime tradukita per "karitato", sed kiu havas semantikon pli ampleksan ol la simpla [[almozo]]: vidu en Rm 13, 8-13 kaj precipe en la fama [[Himno al la Karitato]]
[[Dosiero:Artgate Fondazione Cariplo - Gemito Vincenzo, Il filosofo (Masto Ciccio) o San Paolo.jpg|
Rilate la [[seksa moralo|seksan moralon]], Paŭlo troviĝas en kontinueco kun la Jesua kaj juda tradicioj, ekzaltante la geedziĝon kaj kondamnante la seksajn eksteredzecajn kondutojn. Malsame ol en la prediko de Jesuo adresita al judoj firme radikitaj en la juda leĝo, la temo pri la seksaj kondamnoj estas aparte ĉeesta en la paŭla epistoloj ĉar en la greka-romia mondo en kiu enmediiĝintis liaj komunumoj estis praktikataj diversaj formoj de seksa licenco. Ripetiĝanta estas la kondamno pri la ''porneia'', kiu indikas ĉiun tipon de la seksaj eksteredzecaj rilatoj aŭ kontraŭnaturaj, diversmaniere tradukita per "prostituado", "fornikado", "malpureco", "adulto". Ankaŭ [[samseksemo] estas eksplicite kondamnita de Paŭlo (Rm 1, 26-27); 1Kor 6, 9-10; 1Tim 1,9-10).
Linio 84:
== Eklezioscienco ==
Pri [[eklezioscienco]], nome pri la rezonado pri strukturo, vivo kaj celo de la Eklezio, rimarkiĝas en la vivo kaj en la epistoloj de Paŭlo la du tendencojn kiuj signos la sinsekvan teologian rezonadon:
* Eklezioscianco hierarkia aŭ vertikala. Laŭ tiu aliro la Eklezio estas vertikala strukturo kun antaŭdefinitaj [[rolo (sociologio)|roloj]]. Laŭ la bibliaj tekstoj, Paŭlo estis alvokata de Jesuo sur la vojoj de Damasko, estis elektita kun [[Barnabaso]] pere de la mansurmeto por la misia vojaĝo (Agoj 13,1-3), siavice dumvizite al siaj komunumoj starigis gvidojn de la lokaj eklezioj ([[episkopo]]j = kontrolistoj kaj [[presbitero]]j = pliaĝuloj). Tiu modelo, reprenita kaj disvolvigita aparte de [[Ignaco el Antioĥio]], de nuntempaj teologoj estas difinita ‘’institucia’’ aŭ ‘’monarkia’’, nome kun unusola principo, la episkopo (ankaŭ se en la paŭlaj komunumoj la distingo inter presbitero kaj episkopo ne aperas klara), kiu en la komunumo regas-ordonas al la fideluloj kiuj havas la devon obei. La sinsekva kristana tradicio laŭiras tiun paŭlan eklezian strukturon, en kiu la episkopo favoras la fidelulajn karismojn. La [[reformacio]] tute reĵetis la hierarkian-vertikalan dimension kiu daŭrigis pluesti en la aliaj eklezioj.
* Tamen, en ili ne estas preterlasata la karisma dimensio, kiel aperas el la [[Dua Vatikana koncilio]]. Temas pri karisma eklezioscienco en kiu la eklezio estas egaleca (horizontala) komunumo de fideluloj, ĉiu el kiuj estas portanta diajn donojn kiuj kontribuas formi kaj plikreskigi la eklezion. En la unuaj kristanaj komunumoj estis multaj la karismoj de la [[Sankta Spirito]]: saĝo, mirakloj, sanigoj, profetaĵoj, paroladoj en aliaj lingvoj. Ĉio tio formas la karisman dimension kiun ni bezonas aŭ iluminas ankaŭ tiun hierarkian.
== Eskatologio ==
Linio 94:
== Notoj ==
{{Referencoj}}
== Bibliografio ==
Linio 102:
* [[Romano Penna]], voce "Paolo" in ''Il Grande libro dei Santi'', [[Cinisello Balsamo]] 1998, v. 3, p. 1567-1578.
* [[N.T. Wright|Tom Wright]] ''Che cosa ha veramente detto Paolo''. [[Claudiana]] Editrice, 1999. ISBN 88-7016-304-0
* Katolikaj enciklopedioj:
** [http://letterepaoline.net/progetto-ec/] Enciclopedia_Cattolica
** [http://it.cathopedia.org/wiki/ Cathopedia]
** [http://www.newadvent.org/cathen/] Catholic_Encyclopedia
== Vidu ankaŭ ==
|