Arto de Birmo: Malsamoj inter versioj

'''Arto de Mjanmaro''' temas pri vida arto kreita en [[Birmo|Mjanmaro]] (Birmo). Ek de la 1400aj jaroj CE, artistoj kreis pentraĵojn kaj skulptaĵojn, kiu respegulas la Mjanmaran kulturon.<ref name="Raymond">{{Citaĵo el gazeto|familia nomo=Raymond|persona nomo=Catherine|titolo=Shan Buddhist Art on the Market: What, Where and Why?|gazeto=Contemporary Buddhism|dato=1-a de majo 2009|volumo=10|numero=1|paĝoj=141–157|doi=10.1080/14639940902916219|url=http://eprints.soas.ac.uk/5669/2/24Raymond_Shan.pdf}}</ref> Mjanmaraj artistoj submetiĝis al registara interfero kaj cenzuro, malhelpanta la evoluadon de arto en Mjanmaro.<ref name="Ching">{{Citaĵo el gazeto |familia nomo=Ching|persona nomo=Isabel|titolo=Art from Myanmar: Possibilities of Contemporaneity?|gazeto=Third Text|dato=1-a de julio 2011|volumo=25|numero=4|paĝoj=431–446|doi=10.1080/09528822.2011.587688}}</ref> Birma arto respegulas la centrajn budhismajn elementojn inkluzive la manpoziciojn, [[Ĝatakoj|Jatakaj rakontoj]], la [[pagodo]] kaj [[Bodisatvo|Bodhisatvo]].<ref>{{Citaĵo el la reto|url=http://www.burmese-buddhas.com/burma/buddhism-in-burma/|titolo=Introduction and history of Buddhism & Burmese Art in Burma|retejo=www.burmese-buddhas.com|lingvoe=en|alir-dato=2017-08-03}}</ref>

De 1962 ĝis 1988, dum la [[Malvarma milito|Malvarma Milita]] epoko, postkolonia Mjanmaro estis izolita de la resto de la mondo kiel rimedo por daŭrigi la sendependecon.<ref name="Ching">{{Citaĵo el gazeto|doi=10.1080/09528822.2011.587688}}</ref> En 1989, Mjanmaro komencis malfermi internacian komercon, kaj ŝtata kontrolo estis malseveriĝis. Ĉi tiu permesis al artistoj el Mjanmaro pli da oportunoj intertrakti kun internaciaj artistoj.<ref name="Ching"/> En 1997, aliro al la interreto permesis la kreskon de nuntempa arta komunumo en Mjanmaro.<ref name="Ching"/> Tamen, registara cenzuro, konflikto, ekonomia malfacileco kaj izoleco influis Mjanmarajn artistojn kaj ilian arton. Ekzemple, la registaro limigis arton al religiaj bildigoj kaj esprimoj de la natura beleco de la nacio.<ref name=Ching />

La registaro de Mjanmaro malpermesis aŭ konfiskis artaĵojn pri malpermesitaj temoj kaj cenzuris artajn ekspoziciojn. La malpermesitaj temoj inkluzivis politikan kritikon, nudecon kaj eĉ la uzo de certaj koloroj. En 1970, cenzuristoj markis neaprobitajn artaĵojn per stampo, kiu diris, "malpermesita montri" sur la antaŭo kaj malantaŭo.<ref name="Carlson">{{Citaĵo el gazeto|familia nomo=Carlson|persona nomo=Melissa|titolo=Painting as Cipher: Censorship of the Visual Arts in Post-1988 Myanmar|gazeto=Sojourn|dato=2016|volumo=31|numero=1|paĝo=116|doi=10.1353/soj.2016.0001}}</ref> Aprobitaj pentraĵoj montris la politikan gvidanton Ne Win (1910 – 2002), [[socialismo]]<nowiki/>n kaj ĝian agraran utopion, la purecon de Birma kulturo, kaj budhismo. Kelkaj artistoj fariĝis defiemaj rilate al la cenzuro.<ref name=Carlson />

== RimarkindajElstaraj Birmaj artistoj ==

* Win Pe Myint ({{Lang-my|ဝင်းဖေ}}: ), karikaturisto, pentristo kaj direktoro, laboris por la Ludu Kyi-bwa-yay Eldonejo en [[Mandalajo]].<ref name="Carlson">{{Citaĵo el gazeto|doi=10.1353/soj.2016.0001}}</ref> Lia laboro cenzuriĝis de la registaro. Win Pe diris, "La militistaro violis certiĝi pri ili mem, ilia sekureco… ke estis ne rekta atenco kontraŭ ili per arto."<ref name=Carlson />

* Aung Khaing {{--}} Khaing estis semiduon-abstrakta pentristo.<ref name=Carlson /> En 1984, ĉe la Bogyoke Aung San Merkato, Khaing provis lian unuan solo-ekspozicion de verkoj influitaj de tiuj de [[Paul Gauguin|Gauguin]] kaj Monet. Dum lia ekspozicio, registaraj cenzuristoj vizitis lin je tri apartaj okazoj. Dum la unuaj kelkaj vizitoj, la cenzuristoj forigis proksimume tridek pentraĵojn, kiujn ili opiniis netaŭgajn. Je la fina vizito, ĉiuj restantaj artaĵoj, kiuj restis enlaen la ekspozicio, taksiĝis kiel netaŭganetaŭgaj por vidiĝi.<ref name=Carlson /> En protesto, Khaing ne plu montris siajn pentraĵojn. Tamen, en oktobro 2013 ĉe la Bogyoke Aung San Merkato, li tenis solsolo-ekspozicion.<ref name=Carlson />

* Maung Theid Dhi {{--}} Dum pli severa periodo de arta cenzuro en Birmo, Maung arestiĝis por malobeo de la ordonoj de la cenzuristoj por ŝanĝi liajn artverkojn.<ref name=Carlson /> En 1974, ĉe la Sovaĝa Okula Arta Ekspozicio en [[Jangono|Yangon]], Maung montris memportreton sur ligno ĉirkaŭita de metala kateno. Registaraj cenzuristoj interpretis ĉi tiun pecon kiel kritiko de registara limigo de Birma vivo.<ref name=Carlson /> Post nelonge, cenzuristoj forigis la verkojn de Maung el la ekspozicio. La cenzuristoj permesis, ke Maung reprenu la pentraĵon poste. Tamen, kiam ĝi estis redonita, al la verko mankis ĝiaj originalaj ornamaĵoj.<ref name=Carlson /> Maung poste metis la saman pecon en alia ekspozicio, sed tiam, li volvis ĝin per ledo kaj ŝnuro kaj metis ĝin super la kranio de cervo.<ref name=Carlson /> Baldaŭ post kiam li montris sian “novan” artan pecon, cenzuristoj arestis lin sen klarigo, kaj Maung pasis semajnon en malliberejo. Post kiam lia elkarceriĝo, Maung daŭre montris la saman pecon. Rezulte, cenzuristoj kaj detektivoj alvenis ĉe lia hejmo, akuzanta lin pri kreo de politikaj artaĵoj. Pluraj tiaj vizitoj kaŭzis al Maung kaj lia familio grandan ĝenon. Maung arestiĝis denove pro liaj “suspektindaj” artaĵojart-verkoj.<ref name=Carlson /> Tia aflikto lasis Maung-on tro timoplena por krei pentraĵojn bazitaj sur liaj politikaj skizoj, sed li ja kreis pentraĵojn, kiuj montris la cenzuristojn.

== Arto de la Shan -Periodo ==

Al artaj historiistoj mankas ĝenerale akceptita difino de Shan-a arto. Oni opinias, ke ĝi originis inter 1550 kaj 1772 CE, kiu estis prokismume la tempo, kiam la du reĝlandoj de Lanna kaj Lan Xang estis ambaŭ sub la regado de la Birmoj.<ref name="Raymond">{{Citaĵo el gazeto|doi=10.1080/14639940902916219|url=http://eprints.soas.ac.uk/5669/2/24Raymond_Shan.pdf}}</ref>

Multaj pecoj de Shan-a artverkoj prezentas [[Budho Gotamo|Budhon]] en sida pozicio, kun lia dekstra mano montranta la Teron; ĉi tiu pozicio estas ofte nomata la Maraviĝaja Pozicio.<ref name="Raymond">{{Citaĵo el gazeto|doi=10.1080/14639940902916219|url=http://eprints.soas.ac.uk/5669/2/24Raymond_Shan.pdf}}</ref> En budhismo, la Maraviĝaja pozo reprezentas Budhon vokanta la Teran Diinon por atesti pri la venko de Gaŭtamo super Mara.<ref name=Raymond />

Skulptaĵoj faritaj en ĉi tiu arta stilo estis kutime farita de bronzo kaj poste estus skulptitaj en ligno aŭ en lako.<ref name="Raymond">{{Citaĵo el gazeto|doi=10.1080/14639940902916219|url=http://eprints.soas.ac.uk/5669/2/24Raymond_Shan.pdf}}</ref> Tradicia Shan-a arto tipe havis Budhon kun roboj de la karakterizaj roboj de monaĥo, aŭ kronita per krono kaj ornamita per diversaj aliaj materialoj kiel mastiko kaj vitro.<ref name=Raymond />

Shan-aaj skulptaĵoj estas facile rekoneblaj dum rigardo tra la historio de Birmaj budhisma arto.<ref name="Raymond">{{Citaĵo el gazeto|doi=10.1080/14639940902916219|url=http://eprints.soas.ac.uk/5669/2/24Raymond_Shan.pdf}}</ref> Shan-aj skulptaĵoj estas ofte identigitaj kun oval-formaj vizaĝoj, molaj ridetoj kaj fermitaj malstreĉitaj okuloj.