Francio: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto
Neniu resumo de redakto
Linio 159:
Francio havas landlimojn kun [[Belgio]], [[Luksemburgio]] kaj [[Germanio]] nordoriente, kun [[Svislando]] kaj [[Italio]] oriente, kaj kun [[Monako (lando)|Monako]], [[Andoro]] kaj [[Hispanio]] sude, kaj la supre menciitaj maroj. Danke al siaj transmaraj teritorioj, Francio havas aliajn landlimojn kun [[Brazilo]], [[Surinamo]] kaj [[Nederlando]] (sur la insulo [[Sint Maarten]]). La plej longa inter la landlimoj estas tiu kun Brazilo. La 18 [[Regionoj de Francio|integraj regionoj]] de la lando (kvin el kiuj estas transmare) enhavas kombinitan areon de 643 801 kvadrataj kilometroj kaj totalan loĝantaron de 67,02 milionoj (en julio 2019).<ref>[https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook/fields/2147.html "Field Listing :: Area".] The World Factbook. CIA. Alirita la 1an de novembro 2015. </ref> Francio estas [[Unueca ŝtato|unueca]] [[Duonprezidenta sistemo|duonprezidenta]] [[respubliko]] kaj [[Parizo]], la franca [[ĉefurbo]], estas la plej granda urbo kaj ĉefa kultura kaj komerca centro de la lando kaj rangas inter la plej loĝataj [[Plej grandaj urboj laŭ enloĝantaro|internaciaj metropoloj]]. Aliaj gravaj [[Urba areo|urbaj areoj]] estas [[Liono]], [[Marsejlo]], [[Tuluzo]], [[Bordozo]], [[Lillo]] kaj [[Nico]].
 
Dum la [[Ferepoko]], tio kio estas nun metropola Francio estis loĝata de [[Gaŭloj]], nome [[Keltoj|kelta]] popolo. [[Roma Respubliko|Romio]] aneksis la areon en la jaro 51 a.K., kaj tenis ĝin ĝis la alveno de [[Ĝermanaj popoloj|ĝermanaj]] [[Frankoj]] en la jaro 476, kiuj ekformis la [[ReĝlandoFranka Francioimperio|RegnonFrankan Francioimperion]]. La [[Traktato de Verdun]] de 843 partis FrancionFrankion en [[OrientaOrientfranka Francioimperio]], [[Meza FrancioFrankio]] kaj [[OkcidentaOkcidentfranka Francioimperio]]. OkcidentaLa Okcidentfranka Francioimperio, kiu iĝis la [[Reĝlando Francio]] en 987, aperis kiel grava Eŭropa potenco en la [[Fina Mezepoko]], post sia venko en la [[Centjara milito]] (1337–1453). Dum la [[Franca Renesanco|Renesanco]], la franca kulturo floris kaj estis establita [[Franca kolonia imperio|tutmonda kolonia imperio]], kiu ĉirkaŭ la 20a jarcento iĝis la dua plej granda en la mondo.<ref>{{cite book |editor=Hargreaves, Alan G. |title=Memory, Empire, and Postcolonialism: Legacies of French Colonialism |publisher=Lexington Books |year=2005 |isbn=978-0-7391-0821-5 |page=1 |url=https://books.google.com/books?id=UX8aeX_Lbi4C&pg=PA1}}</ref> En la 16a jarcento okazis la [[Francaj religiaj militoj|religiaj civilaj militoj]] inter [[Katolika Eklezio|katolikoj]] kaj [[Protestantoj]] ([[Hugenotoj]]). Francio iĝis la hegemonia kultura, politika kaj militista potenco de Eŭropo en la 17a jarcento dum la regado de [[Ludoviko la 14-a (Francio)|Ludoviko la 14-a]].<ref>{{cite book |author=R.R. Palmer |author2=Joel Colton |title=A History of the Modern World |url=https://archive.org/details/historyofmodernw00palm |url-access=registration |edition=5th |year=1978 |page=[https://archive.org/details/historyofmodernw00palm/page/161 161]}}</ref> Fine de la 18a jarcento, la [[Franca Revolucio de 1789]] finigis la dominadon de la [[absoluta monarkio]], establante unu el la plej fruaj [[Unua Respubliko de Francio|respublikoj]] de la [[Nuntempa epoko|moderna historio]] kaj disvastigante la ideojn de la [[Deklaracio pri Homaj kaj Civitanaj Rajtoj]], kiuj esprimas la idealojn de la nacio ĝus nuntempe.
 
En la 19a jarcento, [[Napoleono]] enpoviĝis kaj establis la [[Unua Franca Imperio|Francan Imperion]]. La postaj [[Napoleonaj Militoj]] (1803–15) formis la estontan staton de kontinenta Eŭropo. Post la falo de la Imperio, Francio suferis tumultan serion de registaroj kiu finis en la establado de la [[Franca Tria Respubliko]] en 1870. Francio estis [[Triopa Entento|grava partoprenanto]] en la [[Unua Mondmilito]], el kiu ĝi [[Traktato de Versajlo|eliris venka]], kaj estis unu el la [[Aliancanoj]] de la [[Dua Mondmilito]], sed estis sub [[Okupacio de Francio|okupacio]] fare de [[Nazia Germanio]] en 1940. Post la [[Libera Francio|liberigo]] en 1944, estis establita la [[Franca Kvara Respubliko|Kvara Respubliko]] kiu poste dissolviĝis en la fluo de la [[Alĝeria Milito]]. La [[Franca Kvina Respubliko|Kvina Respubliko]], estrita de [[Charles de Gaulle]], estis formita en 1958 kaj pluas ankoraŭ. Alĝerio kaj preskaŭ ĉiuj el la aliaj kolonioj iĝis sendependa en la 1960-aj jaroj, el kiuj plej retenis [[Francafriko|fortajn ekonomiajn kaj militistajn konektojn kun Francio]].