Marie Curie: Malsamoj inter versioj

La [[4-an de julio]] [[1934]] Curie mortis pro [[leŭkemio|kancero]], akirita pro la multjara laboro kun [[radioaktiveco|radioaktivaj]] substancoj. En [[1995]] ŝi iĝis la unua virino kiu estis entombigita pro siaj propraj meritoj en la [[Panteono de Parizo|Panteono]] en [[Parizo]].

Malgraŭ siaj sukcesoj Curie devis batali kontraŭ la malamikeco de reakciuloj pro esti virino kaj fremda. Tiel ŝi ne estis akceptita en la Akademion pri Scienco kaj estis atakita per eksterordinara malvolemo de la grupo "Franca Agado", eĉ oni klopodis serĉi judan avon al ŝi por akrigi la polemikon. Curie estis apogata de [[Liberalismo|liberaluloj]], [[Feminismo|feministoj]] kaj [[Antiklerikalismo|kontraŭklerikaluloj]]. Ŝi estis la unua virina profesoro en la pariza universitato [[Sorbono]].

Curie naskiĝis kiel '''Maria Salomea Skłodowska''' [ˈmarja salɔˈmɛa skwɔˈdɔfska] en Varsovio, tiam parto de la [[Rusia Imperio]], kiel kvina kaj plej juna filo de instruistoj Bronisława, ''naske'' Boguska, kaj Władysław Skłodowski.<ref name="psb111"/> La pli aĝaj gefratoj de Maria estis: Zofia (naskiĝis en 1862), [[:pl:Józef Skłodowski (lekarz)|Józef]] (1863), Bronisława (1865) kaj [[:pl:Helena Skłodowska-Szaley|Helena]] (1866).<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/>

La patroflanka avo de Curie, Józef Skłodowski, estis instruisto en [[Lublin]], kie li instruis al la juna [[Bolesław Prus]],<ref name="robert1"/> kiuj iĝos gvida figuro en [[pola literaturo]].<ref name="undoubtedly"/> Ŝia patro, Władysław Skłodowski, estis instruisto pri [[matematiko]] kaj [[fiziko]], fakoj kiujn Maria devos trakti, kaj ankaŭ estis direktoro de du porknabaj gimnazioj de Varsovio.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/> Post kiam rusaj aŭtoritatoj eliminis laboratorian instrukcion de la polaj lernejoj, li alportis multon de la laboratoria ekipaĵo hejmen, kaj instrukciis siajn infanojn en ĝia uzo.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/>

La patro estis poste maldungita fare de rusaj kontrolistoj pro siaj por-polaj sentoj, kaj devigita preni sub-pagatajn postenojn;. laLa familio ankaŭ perdis monon pro malbona investo, kaj poste elektis kompletigi sian enspezon gastigante knabojn en la domo.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/> La patrino de Maria Curie funkciigis prestiĝan Varsovian loĝlernejon por knabinoj; ŝi abdikis de la pozicio post kiam Maria estis naskita.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/> Ŝi mortis pro [[tuberkulozo]] en majo 1878, kiam Maria estis dek jarojn aĝa.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/> Malpli ol tri jarojn pli frue, ankaŭ la plej maljuna fratino de Maria, nome Zofia, mortis pro [[tifo]] kontaĝita de pensionano.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/>

Kiam Curie estis dekjaraĝa, ŝi komencis ĉeesti la loĝlernejon de J. Sikorska;. postePoste ŝi studis en [[gimnazio]] por knabinoj, ĉe kio ŝi gradiĝis la 12-an de junio 1883 per [[ora medalo]].<ref name="psb111"/> Post kolapso, eventuale pro [[deprimo]],<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/> ŝi pasigis la sekvan jaron en la kamparo kun parencoj de sia patro, kaj la venontan jaron kun sia patro en Varsovio, kie ŝi faris iun konsilstudon.<ref name="psb111"/> Nekapabla rekrutiĝi en regula institucio de alteduko ĉar ŝi estis virino, ŝi kaj ŝia fratino Bronisława iĝis engaĝitaj ĉe la sekreta [[Fluganta Universitato]], nome pola patriota institucio de pli alta lernado kiu allasis virinstudentojn.<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/>

Maria faris interkonsenton kun sia fratino, [[Bronisława Skłodowska|Bronisława]], ke ŝi donu sian monhelpon dum la medicinstudoj de Bronisława en Parizo, en interŝanĝo por simila helpo du jarojn poste.<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> Lige kun tio, Maria prenis postenon kiel guvernistino (infanedukistino): unue kiel hejma tutoro en Varsovio; poste dum du jaroj kiel guvernistino en Szczuki ĉe [[Terposedanto|terposeda]] familio, la Żorawskis, kiuj estis parencoj de ŝia patro.<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> Laborante por ĉi-lasta familio, ŝi enamiĝis al ilia filo, Kazimierz Żorawski, estonta eminenta matematikisto.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> Liaj gepatroj malaprobis la ideon ke li geedziĝu kun la malriĉega parencino, kaj Kazimierz estis nekapabla kontraŭbatali ilin.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> La perdo fare de Maria de la rilato kun Żorawski estis tragedia por ambaŭ. Li baldaŭ gajnis [[doktoreco]]n kaj okupiĝis pri akademia kariero kiel matematikisto, iĝante profesoro kaj rektoro de la [[Jagelona Universitato]] en [[Krakovo]].<ref name="gwiazdapolarna"/> Kiel maljunulo kaj matematika profesoro ĉe la Varsovia Politeknikejo, li sidos kontemple antaŭ la statuo de Maria Skłodowska kiu estis starigita en 1935 antaŭ la [[Instituto Curie]] kiun ŝi fondis en 1932.<ref name="gwiazdapolarna"/><ref name="robert2"/>

Komence de 1890, [[Bronisława Dłuska|Bronisława]] – kiu kelkajn monatojn pli frue geedziĝis kun [[Kazimierz Dłuski]], nome pola [[kuracisto]] kaj socia kaj politika aktivulo – invitis Maria'n por kunigi ilin en Parizo.<ref name="psb111"/> Maria dekomence malakceptis ĉar ŝi ne povis havigi la universitatajn lernokotizon; ŝi bezonosbezonis jaron kaj duonon pli longe por kolekti la necesan financon.<ref name="psb111"/> Ŝi estis helpita de sia patro, kiu povis certigi pli enspezigan pozicion denove.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> Ĉiun tiun tempon ŝi daŭrigis [[Memlernanto|eduki sin mem]], legante librojn, interŝanĝante leterojn, kaj ŝi mem lernis aŭtodidakte.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> Frue en 1889 ŝi revenis hejmen al sia patro en Varsovio.<ref name="psb111"/> Ŝi daŭre laboris kiel guvernistino, kaj restis tie ĝis fino de 1891.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> Ŝi tiam daŭre mem lernis aŭtodidakte, kaj komencis studi en la Fluganta Universitato, kaj komencis sian praktikan sciencan trejnadon (1890–91) en kemia laboratorio ĉe la Muzeo de Industrio kaj Agrikulturo en Krakowskie Przedmieście 66, proksime de la Varsovia Malnova Urbo.<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/> La laboratorio estis prizorgita fare de ŝia kuzo [[Józef Boguski]], kiu estis asistanto en [[Sankt-Peterburgo]] de la eminenta [[Rusio|rusia]] [[kemio|kemiisto]] [[Dmitrij Mendelejev]] kaj kemiisto Napoleon Milicer kiu estis kunlaboranto de [[Robert Bunsen]] (fama germana sciencisto, malkovrinto de la kemiaj elementoj [[cezio]] kaj [[rubidio]]). Ĝuste tiuj sciencistoj instruis al Maria [[kemia analizo|kemian analizon]], tie akiritan scion poste en Francio ŝi profitis en la apartigado ([[kemia analizo]]) de [[radiumo]] kaj [[polonio]].<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Polish Girlhood (1867–1891)1"/><ref name="teachers"/>

Fine de 1891, ŝi lasis Pollandon kaj iris al Francio.<ref name="psb112"/> En Parizo, Maria (aŭ Marie, kiel ŝi estos konata en Francio) kaj por mallonge ŝi trovis hejmon ĉe sia fratino kaj bofrato antaŭ lui [[Mansarda tegmento|mansardonmansardo]]n proksime al la universitato, en la [[Latina Kvartalo]], kaj pluigis siajn studojn de fiziko, kemio kaj matematiko en la [[Universitato de Parizo]], kien ŝi aliĝis fine de 1891.<ref name="robert3"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> Ŝi vivtenis sin el siaj malabundaj rimedoj, kaj akiris varmon dum la malvarmaj vintrojn vestante ĉiujn vestojn kiujn ŝi havis. Ŝi centriĝis tiom en siaj studoj ke ŝi foje forgesis manĝi.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/>

Skłodowska studis dumtage kaj instruis vespere, tiel apenaŭ vivtenante sin. En 1893, ŝi ricevis gradigon en fiziko kaj eklaboris en industria laboratorio de profesoro [[Gabriel Lippmann]]. Dume, ŝi plue studis en la Universitato de Parizo, kaj kun helpo de kolegoj ŝi povis atingi duan gradigon en 1894.<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> Fontoj varias pri la fako de ŝia dua gradigo. [[Tadeusz Estreicher]], en ĉapitro de 1938 nomela ''Polski słownik biograficzny'' el 1938, verkisskribis ke ŝia dua gradigo estis pri kemio, kvankam multaj fontoj erare asertas, ke ŝi atingis gradigon en matematiko, tio estas erara, kaj ke ŝia dua gradigo estis pri kemio.<ref name="psb111"/>

Skłodowska komencis sian sciencan karieron en Parizo per esplorado pri la magnetaj propraĵoj de diversaj [[staloŝtalo]]j, komisiita de la [[Societo por Kuraĝigo al la Nacia Industrio]] (''Société d'encouragement pour l'industrie nationale'' [http://www.industrienationale.fr/]).<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris" /> Tiun saman jaron [[Pierre Curie]] eniris en ŝia vivo; estis ilia reciproka intereso en naturaj sciencoj kio kunigis ilin.<ref name="Williams331" /> Pierre Curie estis instruisto en la Lernejo de Fiziko kaj Kemio, la ''[[École supérieure de physique et de chimie industrielles de la ville de Paris]]'' (ESPCI).<ref name="psb111" /> Ili estis prezentitaj de la pola fizikisto, profesoro [[Józef Wierusz-Kowalski]], kiu sciis, ke ŝi estis serĉante pli grandan laboratorian lokon, io al kio Wierusz-Kowalski pensis, ke Pierre Curie havis aliron.<ref name="psb111" /><ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris" /> Kvankam Curie ne havis grandan laboratorion, li povis trovi lokon por Skłodowska kie ŝi kapablis eklabori.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris" />

Ilia komuna pasio por scienco alproksimigis ilin, kaj ili ekdisvolvigis sentojn unu por alia.<ref name="psb111" /><ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris" /> Finfine Pierre Curie proponis geedzigon, sed dekomence Skłodowska ne akceptis ĉar ŝi ankoraŭ estis planinta reveni al sia lando. Curie, tamen, deklaris, ke li estas preta translokiĝi kun ŝi al Pollando, eĉ se tio rezultis en esti limigita al instruado de la franca.<ref name="psb111"/> Dume, dum la somera feriaro de 1894, Skłodowska revenis al Varsovio, kie ŝi vizitis sian familion.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> Ŝi estis ankoraŭ laboranta sub la iluzio ke ŝi povos labori en sia elektita fako en Pollando, sed ŝi ne atingis postenon en la [[Jagelona Universitato|Krakova Universitato]] ĉar ŝi estis [[virino]].<ref name="gwiazdapolarna"/> Letero el Pierre Curie konvinkis ŝin reveni al Parizo por klopodi [[Doktoro de filozofio|doktorigon]].<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> Pro insisto de Skłodowska, Curie estis redaktintaredaktis sian informon pri esplorado pri [[magnetismo]] kaj ricevis sian propran doktorigon en marto 1895; li estis ankaŭ promociita al profesoreco en la Altlernejoaltlernejo.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> Tiutempa ŝerco nomis Skłodowska "la plej granda malkovro de Pierre."<ref name="gwiazdapolarna"/> La 26an26-an de julio 1895 ili geedziĝis en [[Sceaux (Hauts-de-Seine)|Sceaux]] ([[Seine (departemento)|Seine]]);<ref>{{Cite web|url=http://janinetissot.fdaf.org/jt_curie_marie.htm|title=Marie Curie|author=les Actus DN|accessdate=24 May 2013}}</ref> kaj neniu deziris religian servon.<ref name="psb111"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> La malhelblua vesto de Curie, vestita anstataŭ nupta vesto, utilos al ŝi dum multaj jaroj kiel laboratoria vesto.<ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris"/> Ili kunhavis du hobiojn: longaj biciklaj veturoj, kaj vojaĝoj eksterlanden, kio plie alproksimigis ilin. En Pierre, Marie estis trovinta novan amon, partneron, kaj sciencistan kunlaboranton elde kiu ŝi dependis.<ref name="gwiazdapolarna"/>

En 1897 naskiĝis ŝia filino [[Irène Joliot-Curie|Irène]]. Por vivtenigi sian familion, Curie ekinstruis en la [[École Normale Supérieure]].<ref name="psb112"/> La ge-geedzoj Curie-oj ne havis specifan laboratorion; plejla plejmulto el ilia esplorado estis farita en adaptita remizo apuda al la Lernejo de Fiziko kaj Kemio.<ref name="psb112"/> La remizo, iam dissekcejo de medicina lernejo, estis malbone aerumita kaj eĉ ne estis akvoprotektita.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Ili estis senkonsciaj pri la danĝeraj efikoj de la ekspono al radiado dum sia neprotektita laboro kun radioaktivaj substancoj. La Lernejo ne sponsoris ŝian esploradon, sed ŝi ricevos stipendiojn el [[metalurgio|metalurgiaj]] kaj [[minado|minlaboraj]] kompanioj kaj el variaj organizoj kaj registaroj.<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="Marie Curie&nbsp;– Student in Paris 2"/>

La sistemaj studoj de Curie temis pri du uraniaj mineraloj, nome [[peĉblendo]] kaj [[torbernito]] (konata ankaŭ kiel ĥalkolito).<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Ŝia elektrometro montris, ke la peĉblendo estas kvar fojojn tiom aktiva kiel uranio mem, kaj ĥalkolito dufoje tiom aktiva. Ŝi konkludis, ke, se ŝiaj pli fruaj rezultoj rilatigantaj la kvanton de uranio al ties aktiveco estis pravaj, tiam tiuj du mineraloj devis enhavi malgrandajn kvantojn de alia substanco, kiu estas multe pli aktiva ol uranio.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="robert5"/> Ŝi komencis sisteman esploradon de aldonaj substancoj kiuj elsendas radiadon, kaj ĉirkaŭ 1898 ŝi malkovris, ke ankaŭ la elemento [[torio]] estas radioaktiva.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity"/> Pierre Curie estis pli kaj pli scivolema pri ŝia laboro. Meze de 1898 li estis tiom implikita en tiu esplorado ke li decidis forlasi sian laboron pri [[kristalo]]j kaj aliĝi al ŝiaj esploroj.<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/>

Maria Curie konsciis pri la gravo akurate publikigi siajn malkovrojn kaj tiel establi sian sciencan unuarangecon. Curie elektis rapidan rimedon por publikigo. Ŝia artikolo estis prezentita ŝianome al la ''Académie'' la 12-an de aprilo 1898 fare de ŝia iama profesoro, [[Gabriel Lippmann]].<ref name="robert7"/> Eĉ tiel, Curie malvenkis en la konkurenco informi pri sia malkovro, ke torio elsendas radiojn same kiel uranio;. duDu monatojn pli frue, [[Gerhard Carl Schmidt]] estis publikigintapublikigis sian propran trovon en Berlino.<ref name="Robert Reid p. 65"/>

Tiam neniu en la mondo de fiziko estis notinta kion Curie estis registrinta en frazo de sia artikolo, priskribante kiom multa estis la agado de la peĉblendo kaj la ĥalkolito ol la uranio mem: "La fakto estas tre rimarkinda, kaj kondukas al supozo ke tiuj mineraloj povas enhavi elementon kiu estas multe pli aktiva ol uranio." Ŝi poste rememoros kiel ŝi sentis "pasian deziro pravigi tiun hipotezon tiom rapide kiom eblu."<ref name="Robert Reid p. 65"/> La 14-an de aprilo 1898, la ge-Curi-oj optimisne pezis 100-graman montron de peĉblendo kaj muelis ĝin per pistilo kaj pistujo. Ili ne konstatis tiam ke tio kion ili estis serĉante estis en tiaj malgrandaj kvantoj ke ili finfine estus devinta procezi tunojn el la erco.<ref name="Robert Reid p. 65"/>

En julio 1898, Curie kaj ŝia edzo publikigis kunan artikolon anoncantan la ekziston de elemento kiun ili nomis "[[polonio]]", honore al ŝia denaska Pollando, kiu dum pliaj dudek jaroj restos [[Dispartigoj de Pollando-Litovio|dispartigita inter tri imperioj]] (nome [[Rusa Imperio|rusia]], [[Aŭstria Imperio|aŭstria]], kaj [[Germana Imperio|prusia]]).<ref name="psb111"/> La 26-an de decembro 1898, la ge-Curi-oj anoncis la ekziston de dua elemento, kiun ili nomis "[[radiumo]]", el la [[latina]] vorto por "radio".<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="The Discovery of Radioactivity"/> Dum la esplorado, ili ankaŭ stampis la vorton "[[radioaktiveco]]".<ref name="psb111"/>

Por pruvi siajn malkovrojn trans ajna dubo, la ge-Curi-oj klopodis izoligi polonion kaj radiumon en pura formo.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Peĉblendo estas kompleksa mineralo; kaj la kemia separigodisigo de ĝiaj konstituantoj estis pena laboro. La malkovro de polonio estis relative facila;. kemieKemie ĝi similas al la elemento [[bismuto]], kaj polonio estis la nura bismut-aspekta substanco en la erco.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/> Radiumo, tamen, estis pli malpreciza; ĝi estas tre rilata kemie al la [[bario]], kaj la peĉblendo enhavas ambaŭ elementojn. Ĉirkaŭ 1898 la ge-Curi-oj estis atingintaj eretojn el radiumo, sed distingeblaj kvantoj, nepoluitaj kun bario, estis ankoraŭ atingotaj.<ref name="williams"/> La ge-Curi-oj entreprenis la laborigan taskon separidisigi la radiuman salon per diferenciga [[kristaligo]]. El unu tuno da peĉblendo, unu dekono de gramo de radiuma klorido estis separitadisigita en 1902. En 1910, ŝi izoligis puran radiuman metalon.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="Williams332"/> Ŝi neniam sukcesis izoligi polonion, kio havas [[Duoniĝa tempo|duonvivon]] de nur 138 tagoj.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/>

Inter 1898 kaj 1902, la ge-Curi-oj publikigis, kune aŭ aparte, totalon de 32 sciencaj artikoloj, inter kiuj unu kiu anoncis, ke, se eksponita al [[radiumo]], malsanaj, [[tumoro]]-formantaj ĉeloj estis detruitaj pli rapidaj ol sanaj ĉeloj.<ref>"Marie Sklodowska Curie", ''Encyclopedia of World Biography'', 2a2-a eld., vol. 4, Detroit, Gale, 2004, pp. 339–41. Gale Virtual Reference Library. Web. 3a3-a de junio 2013.</ref>

En 1900, Curie iĝis la unua virinovirina membro de la École Normale Supérieure, kaj ŝia edzo aliĝis al Altlernejo de la Universitato de Parizo.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 3"/><ref name="Quinn1996"/> En 1902 ŝi vizitis Pollandon okaze de la morto de sia patro.<ref name="psb112"/>

En junio 1903, superrigardita de [[Gabriel Lippmann]], Curie ricevis sian doktorigon el la [[Universitato de Parizo]].<ref name="psb112"/><ref name="The discovery of radium in 1898 by Maria Sklodowska-Curie (1867–1934) and Pierre Curie (1859–1906) with commentary on their life and times"/> Tiun monaton la paro estis invitita al la [[Royal Institution]] en Londono por prelegi pri radioaktiveco; estante virino, ŝi ne rajtis paroli, kaj nur Pierre Curie sole rajtis.<ref name="Marie Curie Rec and Dis"/> Dume, nova industrio ekdisvolviĝis, baze sur radiumo.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 3"/> La ge-geedzoj Curie-oj ne [[patento|patentis]] sian malkovron kaj eltiris malmultan profiton el tiu pli kaj pli enspeziga negoco.<ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 2"/><ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 3"/>

En decembro 1903, la [[Reĝa Sveda Akademio de Sciencoj]] premiis al Pierre Curie, Marie Curie, kaj Henri Becquerel per la [[Nobel-premio pri fiziko]], "kiel agnosko de la eksterordinaraj servoj kiujn ili faris per kuna esplorado pri la fenomenoj de [[Joniga radiado|radiado]] malkovrita de la Profesoro Henri Becquerel."<ref name="psb112"/> Dekomence la komitato intencis honorigi nur al Pierre Curie kaj Henri Becquerel, sed komitatano kaj defendanto de virinaj sciencistoj, nome la sveda matematikisto [[Magnus Goesta Mittag-Leffler]], avertis Pierre pri la situacio, kaj post lia plendo, la nomo de Marie estis aldonita al la nomumo.<ref name="Marie Curie Rec and Dis2" /> Marie Curie estis la unua virino kiu ricevis Nobel-premion.<ref name="psb112" />

Curie kaj ŝia edzo ne volis iri al [[Stokholmo]] por ricevi la premion persone; ili estis tre okupitaj kun sia laboro, kaj Pierre Curie, kiu malŝatis publikajn ceremoniojn, estis iom malsana.<ref name="Marie Curie Rec and Dis" /><ref name="Marie Curie Rec and Dis2" /> Ĉar Nobel-premiitoj estas postulataj prelegi, la ge-Curie-ojparo finfine entreprenis la veturadon en 1905.<ref name="Marie Curie Rec and Dis2" /> La mono el la premio ebligis ilin dungi sian unuan laboratorian asistanton.<ref name="Marie Curie Rec and Dis2" /> Post la Nobel-premio, kaj akcele de propono el la [[Universitato de Ĝenevo]], kiu proponis al Pierre Curie postenon, la [[Universitato de Parizo]] havigis al li profesorecon kaj la [[katedro]] de fiziko, kvankam la ge-Curie-ojgeedzoj ankoraŭ ne havis propran laboratorion.<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie and the Science of Radioactivity 3"/><ref name="Quinn1996"/> Pro postulo de Pierre Curie, la Universitato de Parizo akceptis kaj konsentis havigi novan laboratorion, sed ĝi ne estos preta ĝis 1906.<ref name="Marie Curie Rec and Dis2"/>

En decembro 1904, Curie naskis sian duan filinon, [[Ève Curie|Ève]].<ref name="Marie Curie Rec and Dis2"/> Ŝi dungis polan guvernistinon por instrui al siaj filinoj sian gepatran lingvon, kaj sendis aŭ kunportis ilin en vizitoj al Pollando.<ref name="goldsmith"/>

La 19an19-an de aprilo 1906, Pierre Curie mortis en ŝosea akcidento. Piedirante laŭ la strato Rue Dauphine sub forta pluvo, li estis frapita de [[Ĉevaltira veturado|ĉevaltira vehiklo]] kaj falis sub siaj radoj, kio okazigis la rompon de lia kranio.<ref name="psb112"/><ref name=obit/> Curie estis kortuŝita pro la morto de sia edzo.<ref name="Marie Curie Tr and Ad"/> La 13an13-an de majo 1906 la departmento de fiziko de la Universitato de Parizo decidis reteni la katedron kiu estis kreita por ŝia edzo kaj proponi ĝin al Marie. Ŝi akceptis ĝin, esperante krei alt-klasan laboratorion kiel omaĝo al sia edzo Pierre.<ref name="Marie Curie Tr and Ad"/><ref name="Marie Curie Tr and Ad2"/> Ŝi estis la unua virino kiu iĝis profesoro en la Universitato de Parizo.<ref name="psb112"/>

La intenco de Curie krei novan laboratorion ne finis ĉe la Universitato de Parizo, tamen. En siaj postaj jaroj, ŝi estris la Radiuman Instituton (''Institut du radium'', nune [[Instituto Curie (Parizo)|Instituto Curie]], ''Institut Curie''), priradioaktiveca laboratorio kreita por ŝi fare de la [[Instituto Pasteŭro]] kaj de la [[Universitato de Parizo]].<ref name="Marie Curie Tr and Ad2" /> La iniciato por krei la Radiuman Instituton devenis en 1909 el [[Pierre Paul Émile Roux]], direktoro de la Instituto Pasteŭro, kiu estis seniluziiĝinta ĉar la Universitato de Parizo ne estis donintadonis al Curie taŭgan laboratorion kaj estis sugestintasugestis ke ŝi translokiĝostranslokiĝu al la Instituto Pasteŭro.<ref name="psb112"/><ref name="psb113"/> Nur tiam, kun la minaco de Curie forironta, finfine la Universitato de Parizo akceptis, kaj la Paviliono Curie iĝis kuna iniciato de la Universitato de Parizo kaj de la Instituto Pasteŭro.<ref name="psb113"/>

En 1910 Curie sukcesis izoli radiumon;. ŝiŜi difinis ankaŭ internacian normigon por radioaktivaj elsendoj kiu estis finfine nomita laŭ ŝi kaj Pierre: nome [[kuriumo]].<ref name="Marie Curie Tr and Ad2"/> Tamen, en 1911 la [[Franca Akademio de Sciencoj]] malakceptis, per unu<ref name="psb112"/> aŭ du voĉdonoj,<ref name="Marie Curie Sc and Rec"/> elekti ŝin kiel membro de la Akademio. Elektita anstataŭe estis [[Édouard Branly]], nome inventisto kiu helpis [[Guglielmo Marconi]] disvolvigi la [[Sendrata telegrafio|sendratan telegrafon]].<ref name="goldsmith9"/> Nur ĉirkaŭ duonjarcento poste, en 1962, doktoriga studento pri Curie, nome [[Marguerite Perey]], iĝis la unua virino kiu estis elektita membro de la Akademio.

Spite la famon de Curie kiel sciencisto laboranta por Francio, la publika sinteno tendencis al [[ksenofobio]] — la sama kiu estis kondukintakondukis al la [[afero Dreyfus]] — kiu ankaŭ distrumpetis falsan spekuladon ke Curie estas [[Judoj|juda]].<ref name="psb112"/><ref name="Marie Curie Sc and Rec"/> Dum la elektoj de la Franca Akademio de Sciencoj, ŝi estis fiatakita de la dekstrula gazetaro kiel eksterlandana kaj ateisma.<ref name="Marie Curie Sc and Rec"/> Ŝia filino poste rimarkis, la hipokritecon de la franca gazetaro, kiu portretis Curie kiel sendigna eksterlandana kiam ŝi estis nomumita por franca honoro, sed kiu portretis ŝin kiel franca heroo kiam ŝi ricevis eksterlandajn honorojn kiel je ŝia Nobel-premio.<ref name="psb112"/>

En 1911 oni distrumpetis, ke en 1910-1911 Curie estis havintahavis amaferon de ĉirkaŭ unu jaro kun fizikisto [[Paul Langevin]], iama studento de Pierre Curie,<ref name="robert10"/> edziĝinintakaj edziĝita viro kiu estis separita el sia edzino.<ref name="Marie Curie Sc and Rec"/> Tio rezultis en gazetara skandalo kiu estis ekspluatita de ŝiaj akademiaj opoziciantoj. Curie (tiam 40-iom-aĝa) estis kvin jarojn pli aĝa ol Langevin kaj estis misreprezentata en la figazetaro kiel eksterlanda juda hejm-detruanto.<ref name="goldsmith11"/> Kiam la skandalo eksplodis, ŝi forestis je konkresokongreso en Belgio;. reveninteReveninte, ŝi trovis koleran homamason antaŭ sia hejmo kaj devis serĉi rifuĝon, kun siaj filinoj, en la hejmo de sia amikino Camille Marbo.<ref name="Marie Curie Sc and Rec"/>

Internacia agnosko por ŝia laboro estis kreskintakreskis al novaj altoj, kaj la Reĝa Sveda Akademio de Sciencoj, preterirante opozicion helpitan per la Langevin-a skandalo, honorigis ŝin duan fojon, per la [[Nobel Premio en Kemio]] de 1911.<ref name="gwiazdapolarna"/> Tiu premio estis "agnosko de ŝiaj servoj al la progreso de kemio pere de la malkovro de la elementoj radiumo kaj polonio, pere de la izoligo de radiumo kaj de la studo de naturo kaj komponantoj de tiu rimarkinda elemento."<ref name="Marie Curie Sc and Rec2"/> Ŝi estis la unua persono kiu akiris aŭ kunhavis du Nobel-premiojn, kaj restas [[Linus Pauling#Nobel-premioj|sole kun Linus Pauling kiel Nobel-premiitoj en po du fakoj]]. Delegitaro de famaj kleraj poloj, estre de romanisto [[Henryk Sienkiewicz]], kuraĝigis ŝin reveni al Pollando kaj pluigi sian esploradon en sia naskolando.<ref name="gwiazdapolarna"/> La dua Nobel-premio de Curie ebligis ŝin konvinki la francan registaron subteni la Radiuman Instituton, konstruitan en 1914, kie okazis ŝia esplorado en kemio, fiziko kaj medicino.<ref name="psb113"/> Unu monaton post la ricevo de la Nobel-premio de 1911, ŝi estis hospitaligita pro deprimo kaj rena malsano. Dum plejplejmulto el 1912 ŝi evitis publikan vivon sed pasigis tempon en Anglio kun sia amiko kaj fizikisto, [[Hertha Ayrton]]. Ŝi revenis al sia laboratorio nur en decembro, post interrompo de ĉirkaŭ 14 monatoj.<ref name="Marie Curie Sc and Rec2"/>

En 1912, la Varsovia Scienca Societo proponis al ŝi la direktoradon de nova laboratorio en Varsovio sed ŝi malakceptis, fokuse al la disvolvigo de la Radiuma Instituto kiu estis finkompletigita en aŭgusto 1914, kaj ĉe nova strato nomita Rue Pierre-Curie.<ref name="psb113"/><ref name="Marie Curie Sc and Rec2"/> Ŝi estis nomumita Direktoro de la Laboratorio Curie en la Radiuma Instituto de la Universitato de Parizo, fondita en 1914.<ref>{{Cite web|url=http://www.nobelprize.org/nobel_prizes/physics/laureates/1903/marie-curie-bio.html|title=Marie Curie-biographical|last=|first=|date=2014|website=Nobel Prize.org|access-date=16a de marto 2018}}</ref> Ŝi vizitis Pollandon en 1913 kaj estis akceptita en Varsovio, sed la vizito estis ignorita de la rusiaj aŭtoritatoj. La disvolvigo de la Instituto estis interrompita de la tuja milito, ĉar plejla plejmulto da esploristoj estis rekrutitaj en la [[Franca Armeo]], kaj ĝi pluigis sian agadon en 1919.<ref name="psb113"/><ref name="Marie Curie Sc and Rec2"/><ref name="Marie Curie War"/>

Dum la [[Unua Mondmilito]], Curie komprenis, ke vunditaj soldatoj estos plej bone zorgitaj se operacitajili tiomestas tujeoperaciitaj kiomkiel eble plej tuje.<ref name="Coppes-Zantinga, A. R 1998">Coppes-Zantinga, A. R. kaj Coppes, M. J. (1998), Marie Curie's contributions to radiology during World War I. Med. Pediatr. Oncol., 31: 541–543. {{doi|10.1002/(SICI)1096-911X(199812)31:6<541::AID-MPO19>3.0.CO;2-0}}</ref> Ŝi vidis la neceson de batalkampaj radiologiaj centroj ĉe la frontolinioj por helpi la batalkampajn kuracistojn.<ref name="Marie Curie War"/> Post rapida studado de radiologio, anatomio, kaj aŭtomobila mekaniko ŝi serĉis Ikso-radian ekiparon, vehiklojn, helpo-[[generatoro]]jn kaj disvolvigis moveblajn unuojn de [[radiografio]], kiuj populariĝis kiel ''petites Curies'' ("Curie-aĵetoj").<ref name="Marie Curie War"/> Ŝi iĝis la direktoro de la Radiologia Servo de la [[Ruĝa Kruco]] kaj kreis la unuan militistan radiologian centron de Francio, kiu funkciis fine de 1914.<ref name="Marie Curie War"/> Helpita dekomence de militista doktoro kaj de sia 17-jaraĝa filino [[Irène Joliot-Curie|Irène]], Curie direktoris la instaladon de 20 moveblaj radiologiaj vehikloj kaj de aliaj 200 radiologiaj unuoj en batalkampaj hospitaloj en la unua jaro de la milito.<ref name="psb113"/><ref name="Marie Curie War"/> Poste, ŝi ektrejinigis aliajn virinajn helpantojn.<ref name="Marie Curie War2"/>

En 1920, dum la 25a25-a jariĝo de la malkovro de radiumo, la franca registaro establis stipendion por Curie; ties antaŭa ricevinto estis [[Louis Pasteur]] (1822–95).<ref name="psb113"/> En 1921, ŝi estis triumfe bonvenigita kiam ŝi turneis en Usonon por arigi financon por esplorado en radiumo. [[Marie Mattingly Meloney|Mrs. William Brown Meloney]], post intervjui Curie, kreis fonduson ''Marie Curie Radium Fund'' kaj arigis monon por aĉeti radiumon, publikigante pri ŝia veturado.<ref name="psb113"/><ref name="Marie Sklodowska Curie in America, 1921"/>

En 1921, la [[Usona Prezidento]] [[Warren G. Harding]] akceptis ŝin en la Blanka Domo por donaci al ŝi la 1 gramon de radiumo kolektita en Usono.<ref name="Madame Curie's Passion"/><ref name="The Radium Institute"/> Antaŭ la kunsido, agnoskante ŝian pliiĝantan famon en eksterlando, kaj honta pro la fakto ke ŝi ne havis francan oficialan distingilon por montri ĝin publike, la franca registaro proponis al ŝi la premion de la [[Honora legio]], sed ŝi malakceptis.<ref name="The Radium Institute"/><ref name="Pasachoff1996"/> En 1922 ŝi iĝis ano de la [[Franca Akademio de Medicino]].<ref name="psb113"/> Ŝi veturis ankaŭ al aliaj landoj, aperis publike kaj prelegis en Belgio, Brazilo, Hispanio kaj Ĉeĥoslovakio.<ref name=amudeu/>

Estrita de Curie, la Instituto produktis kvar pliajn Nobel-premiitojn, inklude ŝian filinon [[Irène Joliot-Curie]] kaj ŝian bofilon, nome [[Frédéric Joliot-Curie]].<ref name="The Radium Institute 2" /> Finfine ĝi iĝis unu el la kvar plej gravaj laboratorioj por radioaktiv-esplorado, el kiuj la aliaj estas la [[Laboratorio Cavendish]], kun [[Ernest Rutherford]];, la [[Instituto por Radiuma Esplorado]] de [[Vieno]], kun [[Stefan Meyer|Stefan Meyer]];, kaj la [[Instituto de Kemio Max Planck|Instituto de Kemio Kaiser Vilhelmo]], kun [[Otto Hahn]] kaj [[Lise Meitner]].<ref name="The Radium Institute 2"/><ref name="Chemistry International&nbsp;– Newsmagazine for IUPAC"/>

En aŭgusto 1922 Marie Curie iĝis ano de la ĵus kreita Internacia Komitato por Intelektula Kunlaborado de la [[Ligo de Nacioj]].<ref>{{Cite journal | volume = | issue = 2| last = Grandjean| first = Martin| title = Analisi e visualizzazioni delle reti in storia. L'esempio della cooperazione intellettuale della Società delle Nazioni | journal = Memoria e Ricerca | date = 2017| pages = 371–393| url = https://www.rivisteweb.it/doi/10.14647/87204 | doi = 10.14647/87204}} Vidu ankaŭ: [https://halshs.archives-ouvertes.fr/halshs-01610098v2 Franca versio] (PDF) kaj [http://www.martingrandjean.ch/complex-structures-and-international-organizations/ angla resumo].</ref><ref name="nytimes"/> Ŝi kunsidis en la Komitato ĝis 1934 kaj kontribuis al la scienca kunordigado de la Ligo de Nacioj kun aliaj elstaraj esploristoj kiel [[Albert Einstein]], [[Hendrik Lorentz]], kaj [[Henri Bergson]].<ref>{{cite book |last=Grandjean |first=Martin |date=2018 |title=Les réseaux de la coopération intellectuelle. La Société des Nations comme actrice des échanges scientifiques et culturels dans l'entre-deux-guerres |trans-title=The Networks of Intellectual Cooperation. The League of Nations as an Actor of the Scientific and Cultural Exchanges in the Inter-War Period |url=https://tel.archives-ouvertes.fr/tel-01853903/document |language=fr |location=Lausanne |publisher=Université de Lausanne}} (i.e. pp. 303-305)</ref> En 1923 ŝi verkis biografion de sia lasta edzo, titolitan ''Pierre Curie''.<ref name="leg"/> En 1925 ŝi vizitis Pollandon por partopreni en ceremonio por starigi la fundamenton de la [[Instituto Curie|Radiuma Instituto]].<ref name="psb113"/> Ŝia dua turneo en Usono, en 1929, sukcesis ekipigi la Varsovian Radiuman Instituton per radiumo; tiu Instituto malfermiĝis en 1932, kun ŝia fratino Bronisława kiel direktoro.<ref name="psb113"/><ref name="The Radium Institute"/> Tiuj apartigoj el ŝiaj sciencaj laboroj, kaj la sekva publikigo, okazigis al ŝi grandan malkomforton sed havigis rimedojn por ŝia laboro.<ref name="The Radium Institute"/> En 1930 ŝi estis elektita ano de la Komitato pri Izotopa Abundo kaj Atomaj Pezoj, en kiu ŝi partoprenis ĝis sia morto.<ref>{{Cite journal|url=http://www.iupac.org/publications/ci/2004/2601/1_holden.html|title=Atomic Weights and the International Committee: A Historical Review|author=Norman E. Holden|journal=Chemistry International|year=2004}}</ref>

Curie vizitis Pollandon por la lasta fojo komence de 1934.<ref name="gwiazdapolarna"/><ref name="The Radium Institute 3"/> Kelkajn monatojn poste, en la 4a4-a de julio 1934, ŝi mortis en malsanulejo Sancellemoz de Passy, [[Haute-Savoie]], pro aplazia [[anemio]] plej verŝajne akirita pro sia longdaŭra eksponado al radiado.<ref name="psb113"/><ref name="iuniverse"/>

La damaĝaj efikoj de la jona radiado ne estis konata en la epoko de ŝia laboro, kio estus povintapovus esti evitita pere de la postaj sekurecoj.<ref name="The Radium Institute 3"/> Ŝi estis portinta testotubojn kiuj enhavas radioaktivajn izotopojn en sia poŝo,<ref name="ShipmanWilson2012"/> kaj ŝi stokis ilin en la tirkesto de sia labortablo, rimarkinte la radiolumineskon kiujn la substancoj elsendas en la malhelo.<ref name="The Vertigo Years: Europe, 1900–1914"/> Curie estis eksponita ankaŭ al Ikso-radioj el neŝirmita ekipaĵaro dum servis kiel radiologi en batalkampaj hospitaloj dum la milito.<ref name="Marie Curie War2"/> Kvankam ŝiaj multaj jardekoj de ekspono al radiado okazigis terurajn malsanojn (inklude preskaŭ blindigajn [[katarakto]]jn) kaj finfine sian morton, ŝi neniam vere sciis pri la sanriskojn pro radiada eksponado.<ref>Denise Grady (6a6-a de oktobro 1998), [https://www.nytimes.com/1998/10/06/science/a-glow-in-the-dark-and-a-lesson-in-scientific-peril.html A Glow in the Dark, and a Lesson in Scientific Peril] ''[[The New York Times]]''; alirita la 21an21-an de decembro 2016.</ref>

Ŝi estis entombigita en tombejo de [[Sceaux (Hauts-de-Seine)|Sceaux]], [[Hauts-de-Seine]], kun sia edzo Pierre.<ref name="psb113"/> Sesdek jarojn poste, en 1995, honore al ŝiaj atingoj, la restaĵoj de ambaŭ geedzoj estis transportitaj al la [[Panteono de Parizo]]. Ŝi iĝis la unua virino kiu estis honorigita per la entombigo en la Panteono pro siaj propraj meritoj.<ref name="nytimes"/>

== NotojReferencoj ==

<ref name="The Discovery of Radioactivity">[https://www2.lbl.gov/abc/wallchart/chapters/03/4.html "The Discovery of Radioactivity".] Lawrence Berkeley National Laboratory. 9a9-a de aŭgusto 2000. Alirita la 15an de aprilo 2019. </ref>

<ref name="obit">[https://www.nytimes.com/1906/04/20/archives/prof-curie-killed-in-a-paris-street-the-discoverer-of-radium-run.html "Prof. Curie killed in a Paris street" (PDF).] [[The New York Times]]. 20an20-an de aprilo 1906. Alirita la 15an15-an de aprilo 2019. </ref>

<ref name="amudeu"> Zwoliński, Zbigniew. [https://web.archive.org/web/20120911201944/http://www.staff.amu.edu.pl/~zbzw/ph/sci/msc.htm "Science in Poland – Maria Sklodowska-Curie".] Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Arkivita el la originalo en 11a11-a de septembro 2012. Alirita la 15an de aprilo 2019. </ref>

<ref name="nytimes">[https://www.nytimes.com/1995/04/21/world/marie-curie-enshrined-in-pantheon.html "Marie Curie Enshrined in Pantheon".] [[New York Times]]. 21a21-a de aprilo 1995. Alirita la 15an de aprilo 2019. </ref>