Vikipedio

Ksantoreo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e HaleBopp movis paĝon Xanthorrhoea al Ksantoreo: Alinomado laŭ referencita Esperanta nomo
e Kelkaj malgrandaj korektoj
Linio 11:
|familio = [[Asfodelacoj]] ''Asphodelaceae''
|subfamilio= ''Xanthorrhoeoideae''
|genro = GresoarbojGresarboj '' Xanthorrhoea''
|specio = 2 specioj
|statuso =
Linio 20:
}}
 
La '''ksantoreo'''<ref>[https://docs.google.com/spreadsheets/d/1ZCunedv908xC7SIlUfQbimw9zg-MZcdQcvhLv9OPtNc/edit#gid=1726758415 ''Listo de plantoj baza'' ĉe Google Sheets]</ref>, aŭ '''gresoarbojgresarboj'''{{Mankas fonto}} ({{lang-la|'''[[Xanthorrhoea]]'''}}), [[greka lingvo|greke]] ''xanthos''(= flava, ora) kaj ''roea'' (= fluanta, flui) koncernas la rezinon, laŭ [[James Edward Smith (Botanikisto)|James Edward Smith]].<ref>D. Gledhill: ''The Names of Plants.'' Cambridge University Press, 2008, ISBN 978-0-521-86645-3, S.&nbsp;35.</ref> Ĝi estas la sola [[genro (biologio)|plantgenro]] de la [[subfamilio]] '''Xanthorrhoeoideae''' en la [[familio (biologio)|familio]] de la [[Asfodelacoj]] (''Asphodelaceae'') en la [[ordo (biologio)|ordo]] de la [[Asparagaloj]] (''Asparagales''). La ĉ. 28 specioj hejmiĝas en Aŭstralio kaj estas tipaj elementoj de la Australiso.
 
== Priskribo ==
[[Dosiero:Xanthorrhoea Yanchep National Park.jpg|eta|maldekstre|Habito de ''[[Xanthorrhoea preissii]]'']]
Linio 27 ⟶ 26:
[[Dosiero:Xanthorrhoea preissii flower spike.jpg|eta|Fruktaro kun kapsulfruktoj de ''[[Xanthorrhoea preissii]]'']]
[[Dosiero:Xanthorrhoea-flower, fruit and seed.jpg|eta|maldekstre|ilustraĵo de floroj, frukto kaj semoj]]
=== Habito kaj folioj ===
''Xanthorrhoea'' estas ĉiamverdaj [[kserofito|kserofita]], [[multjara planto|multjaraj plantoj]]. La planto havas flavan, ruĝan kaj brunan [[rezino]]n. Multaj specioj formas dum la jaroj lignan kaj malmulte disbranĉitan trunkon. Ĉe kelkaj specioj la [[tigo]] kreskas plejparte subtere kiel [[rizomo]] aŭ bulbo. Ekzistas nenormala [[dikkresko]], kiu funkcias per unusola [[kambio]]. La gresarboj kreskas de 2 ĝis maksimume 6 m kaj aĝas ĝis 350 aŭ 450 jaroj. Troviĝis ankaŭ arbo kiu aĝas 600 jarojn<ref>Byron B. Lamont u.&nbsp;a.: ''The Anatomy and Chemistry of the Color Band of Grasstree Stems (Xanthorrhoea Preissii) used for Plant Age and Fire History Determination.'' In: ''Annals of Botany.'' 89, 2002, S.&nbsp;605–612, [http://aob.oxfordjournals.org/content/89/5/605.full.pdf online]. (PDF; 574&nbsp;kB), [[doi:10.1093/aob/mcf073]].</ref>. La pojara alteckresko estas nur 0,8 ĝis 6 cm<ref name="Borsboom2005" />. La plantaj partoj plej ofte estas harhavaj.▼
 
=== Habitato ===
La alternestarantaj kaj spirale kreskantaj [[folio (planto)|folioj]] estas simplaj. La foliplato estas mallarĝa, linieca, unufacia, gresforma kaj ledeca. La folirandoj havas mikroskope malgrandajn [[triĥomo]]jn. La [[stomo]]j estas ''paracitaj''. La folioj restas dum 2 ĝis 3 jaroj verdaj. Ofte partojn de la formortaj folioj restas ĉe la planto kaj protektas la planton kontraŭ tro da forvaporiĝo kaj incendio.▼
▲''Xanthorrhoea''Ksantoreoj kreskas en apudmaraj erikejoj, sekaj kaj malsekaj arbaroj. Ili estas ĉiamverdaj [[kserofito|kserofitakserofitaj]], [[multjara planto|multjaraj plantoj]]. La planto havas flavan, ruĝan kaj brunan [[rezino]]n. Multaj specioj formas dum la jaroj lignan kaj malmulte disbranĉitan trunkon. Ĉe kelkaj specioj la [[tigo]] kreskas plejparte subtere kiel [[rizomo]] aŭ bulbo. Ekzistas nenormala [[dikkresko]], kiu funkcias per unusola [[kambio]]. La gresarboj kreskas de 2 ĝis maksimume 6 m kaj aĝaspovas atingi ĝis 350 aŭ 450 jarojjarojn. Troviĝis ankaŭ arbo kiu aĝas 600 jarojn<ref>Byron B. Lamont u.&nbsp;a.: ''The Anatomy and Chemistry of the Color Band of Grasstree Stems (Xanthorrhoea Preissii) used for Plant Age and Fire History Determination.'' In: ''Annals of Botany.'' 89, 2002, S.&nbsp;605–612, [http://aob.oxfordjournals.org/content/89/5/605.full.pdf online]. (PDF; 574&nbsp;kB), [[doi:10.1093/aob/mcf073]].</ref>. La pojara alteckresko estas nur 0,8 ĝis 6 cm<ref name="Borsboom2005" />A. LaC. plantajBorsboom: partoj''Xanthorrhoea: plejA oftereview estasof harhavajcurrent knowledge with a focus on X. johnsonii and X. latifolia, two Queensland protected plants-in-trade.'' Wildlife Ecology Unit Environmental Sciences Division, EPA, 2005: [http://www.epa.qld.gov.au/register/p01593aa.pdf (PDF-Dosiero).]</ref>.
La plantaj partoj plej ofte estas harhavaj.
 
▲La alternestarantajalterne starantaj kaj spirale kreskantaj [[folio (planto)|folioj]] estas simplaj. La foliplato estas mallarĝa, linieca, unufacia, gresforma kaj ledeca. La folirandoj havas mikroskope malgrandajn [[triĥomo]]jn. La [[stomo]]j estas ''paracitaj''. La folioj restas dum 2 ĝis 3 jaroj verdaj. Ofte partojn de la formortaj folioj restas ĉe la planto kaj protektas la planton kontraŭ tro da forvaporiĝo kaj incendio.
 
=== Floraroj kaj folioj ===
La plej multaj ''Xanthorrhoea''-specioj formas la floraron plej frue en la aĝo de 5 ĝis 6 jaroj. Ĉiu specio havas fiksan flortempon. La plej multaj floraroj staras pinte de la planto. La floraro konsistas el longanlonga [[spiko]].
La relative malgrandaj, duseksaj [[floro]]j estas [[radisimetria]]j kaj trinombraj. Ekzistas du cirkloj kun po tri liberaj [[petalo]]j. Ili estas en la du cirkloj malsamaj. La petaloj de ekstera cirklo estas pli malgrandaj. Ekzistas du cirkloj kun po tri liberaj fekundaj [[stameno]]j; ili ne estas kunkreskintaj kun la involukraj folioj.
 
=== Fruktoj kaj semoj===
La planto formas lignajn aŭ kartilagajn [[kapsulfrukto]]jn, kiuj havas tri ĝis ses semojn. La pro [[fitomelanino]] nigraj semoj havas oleajn [[endospermo]]n. PoPer fruktaro kelkaj ''Xanthorrhoea''-specioj produktas ĉ. 10.000 semojn. La semoj restas ĉ. kvin jarojn ĝermkapablaj.
 
[[Dosiero:Xanthorrhoea bushfire.JPG|eta|post arbara incendio.]]
 
=== EnhavosubstancojEnhavataj substancoj kaj nombro de kromosomoj ===
La planto enhavas [[kalcioksalato]]-kristalojn. Aliaj enhavosubstancoj estas: [[cianidino]], [[flavonoleo]]j, [[kemferolo]], [[kverketino]] kaj ĉe kelkaj specioj [[proantocianidino]]. La [[kromosomo]]-nombro estas 2n = 22.
 
== Ekologio ==
''Xanthorrhoea'' estas la suba kreskaĵaro en Aŭstraliaj [[eŭkalipto|eŭkaliptaroj]]. Ili transvivas [[arbara incendio|arbarajn incendiojn]] en la aŭstraliaj sekregionojsekaj regionoj: partoj de la mortitajmortintaj folioj protektas la trunkon. La pinta [[meristemo]] transvivas la fajron ĉar ĝi konkave troviĝas inter aliaj ĉeloj de la trunka pinto.
 
Incendio eĉ estas pozitivaj por la gresarboj, ĉar la konkurantoj forbruliĝas al nutraĵoj. Multaj gresarboj apartenas al la [[pirofito]]j, kies disvastigo kaj reproduktado pliboniĝas per fajro. Ĝia trunko ĝenerale estas nigra pro la fulgo. Tial ĝi ankaŭ nomiĝas „nigra knabo“.
Linio 60 ⟶ 61:
La ĉ. 28 ''Xanthorrhoea''-specioj hejmiĝas en ĉiuj federaciaj ŝtatoj de [[Aŭstralio]] kaj sur [[Tasmanio]]. Ili kreskas bone en modera ĝis tropika [[klimato]].
 
La molekulaj [[genetiko|genetikaj]] esploroj dum la lastaj dek jaroj havis kiel rezulton, ke la limoj de la unuopaj familioj ene de la ordo de la Asparagaloj (''Asparagales'') tre ŝanĝiĝis, kaj tial ankaŭ la sistematikonsistematiko de la genro, dum subfamilio kaj familio estis longe diskutataj. Ĉi tie estas priskribata la sistematiko laŭ Mark W. Chase k.a. Hodiaŭ ''Xanthorrhoea'' estas la sola genro de la subfamilio de la ''Xanthorrhoeoideae''. La [[Taksonomio (biologio)|nomenklaturo]] por la subfamilio estas la familia nomo ''Xanthorrhoeaceae'', kiun 1829 [[Barthélemy Charles Joseph Dumortier]] en ''Analyse des Familles de Plantes'', 60, 62, 103 unuafoje publikigis.
 
Jen listo de la ĉ. 28 ''Xanthorrhoea''-specioj kun subspecioj:
* ''[[Xanthorrhoea acanthostachya]]'' D.J.BEDFORD: Ĝi hejmiĝas en [[okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio]]
* ''[[Xanthorrhoea acaulis]]'' (A.T.LEE) D.J.BEDFORD (sin.: ''Xanthorrhoea australis'' subsp. ''acaulis'' A.T.LEE): Ĝi hejmiĝas en [[Novsudkimrujo]]
* ''[[Xanthorrhoea arborea]]'' R.BR.: Ĝi hejmiĝas en Novsudkimrujo.
* ''[[Xanthorrhoea arenaria]]'' D.J.BEDFORD: Ĝia hejmregiono estas [[Tasmanio]]
* ''[[Xanthorrhoea australis]]'' R.BR.: Ĝi hejmiĝas eb Novsudkimrujo, [[suda AŭstralioSudaŭstralio]], [[Viktorio (Aŭstralio)|Viktorio]] kaj Tasmanio.
* ''[[Xanthorrhoea bracteata]]'' R.BR.: Ĝia hejmregiono estas Tasmanio.
* ''[[Xanthorrhoea brevistyla]]'' D.A.HERB.: Ĝi troviĝas en Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio.
* ''[[Xanthorrhoea brunonis]]'' ENDL.: Ĝi ekzistas en du subspecioj en Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio:
** ''Xanthorrhoea brunonis'' ENDL. subsp. ''brunonis''
** ''Xanthorrhoea brunonis'' subsp. ''semibarbata'' D.J.BEDFORD.
* ''[[Xanthorrhoea caespitosa]]'' D.J.BEDFORD: Ĝi hejmiĝas en Suda AŭstralioSudaŭstralio kaj Viktorio.
* ''[[Xanthorrhoea concava]]'' (A.T.LEE) D.J.BEDFORD (sin.: ''Xanthorrhoea resinosa'' subsp. ''concava'' {A.T.LEE): Ĝi venas el Novsudkimrujo.
* ''[[Xanthorrhoea drummondii]]'' HARV.: Ĝi venas el Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio.
* ''[[Xanthorrhoea fulva]]'' (A.T.LEE) D.J.BEDFORD (sin.: ''Xanthorrhoea resinosa'' subsp. ''fulva'' A.T.LEE): Ĝi venas el [[Kvinslando]] kaj Novsudkimrujo.
* ''[[Xanthorrhoea glauca]]'' D.J.BEDFORD: Ĝi ekzistas en du subspecioj:
* ''Xanthorrhoea glauca'' subsp. ''angustifolia'' D.J.BEDFORD: Ĝi venas el Kvinslando Novsudkimrujo, Viktorio kaj [[Aŭstralia Ĉefurba Teritorio]].
** ''Xanthorrhoea glauca'' D.J.BEDFORD subsp. ''glauca'': Ĝi kreskas en Kvinslando kaj Novsudkimrujo.
* ''[[Xanthorrhoea gracilis]]'' ENDL.: Ĝi estas el Okcidenta AŭstalioOkcidentaŭstalio.
* ''[[Xanthorrhoea johnstonii]]'' A.T.LEE: Ĝi hejmiĝas en Kvinslando kej Novsudkimrujo
* ''[[Xanthorrhoea latifolia]]'' (A.T.LEE) D.J.BEDFORD: Ekzistas du subspecioj:
Linio 91 ⟶ 92:
** ''Xanthorrhoea minor'' subsp. ''lutea'' D.J.BEDFORD: Gi hejmiĝas en Sudaŭstralio kaj Viktorio.
** ''Xanthorrhoea minor'' R.Br. subsp. ''minor'': Ĝi hejmiĝas en Novsudkimrujo.
''[[Xanthorrhoea nana]]'' D.A.HERB.: Ĝi hejmiĝas en Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio.
* ''[[Xanthorrhoea platyphylla]]'' D.J.BEDFORD: Ĝia hejmregiono estas Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio.
''[[Xanthorrhoea preissii]]'' ENDl. (sin.: ''Xanthorrhoea reflexa'' D.A.Herb., ''Xanthorrhoea pecoris'' F.MUELL.): gi enas el Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio
* ''[[Xanthorrhoea pumilio]]'' R.BR.: Ĝi venas el Kvinslando.
* ''[[Xanthorrhoea quadrangulata]]'' F.MUELL.: Ĝia hejmregiono estas Suda AŭstralioSudaŭstralio.
* ''[[Xanthorrhoea resinosa]]'' PERS. (sin.: ''Xanthorrhoea hastilis'' R.BR., ''Acoroides resinifera'' C.KITE, ''Xanthorrhoea hastile'' R.BR. orth. var., ''Xanthorrhoea hastilis'' SM., ''Xanthorrhoea resinifera'' (SOL. EX KITE) E.C.NELSON & D.J.BEDFORD NOM. INVAL.): Ĝi venas el Viktorio kaj Novsudkimrujo.
* ''[[Xanthorrhoea semiplana]]'' F.MUELL.: Ĝi ekzistas en du subspecioj:
** ''Xanthorrhoea semiplana'' F.MUELL. subsp. ''semiplana'': Ĝi hejmiĝas en Suda AŭstralioSudaŭstralio.
** ''Xanthorrhoea semiplana'' subsp. ''tateana'' (F.MUELL.) D.J.BEDFORD (sin.: ''Xanthorrhoea tateana'' F.MUELL.): Ĝia hejmregiono estas Suda AŭstralioSudaŭstralio.
* ''[[Xanthorrhoea thorntonii]]'' TATE: Ĝi hejmiĝas eb Okcidenta AŭstralioOkcidentaŭstralio, Suda AŭstralioSudaŭstralio kaj [[Norda Teritorio]].
 
Oni ofte supozas ke la genro ''[[Kingia]]'' apartenas ankaŭ al tiu familofamilio, sed ĝi apartenas fakte al la familo de lafamilio [[Dasipogonacoj]]. ''Dasypogonaceae''.
 
== Uzado ==
La [[aŭstraliaj aborigenoj]] uzas la ''Xanthorrhoea''-speciojn diversmaniere. Ekzemple la flava [[akaroidrecinoakarojda rezino]], kiu fluas el la tunkotrunko estas uzata kiel gluaĵo. La floroj povas esti fermentatafermentataj al alkohola trinkaĵo. Kelkaj specioj estas kultivataj kiel [[ornamplanto]] en regionoj sen frosto.
 
==Bibliografio==
Linio 115 ⟶ 116:
* D. J. Bedford: ''Xanthorrhoea''. In: A. S. George (Hrsg.): ''Flora of Australia Vol. 46: Iridaceae to Dioscoreaeceae'', 1986, ISBN 0-644-04356-3, S. 148–169.
* A. C. Borsboom: ''Xanthorrhoea: A review of current knowledge with a focus on X. johnsonii and X. latifolia, two Queensland protected plants-in-trade.'' Wildlife Ecology Unit Environmental Sciences Division, EPA, 2005: [http://www.epa.qld.gov.au/register/p01593aa.pdf (PDF-Dosiero).]
{{Commonscat|Xanthorrhoea|Grasbäume (''Xanthorrhoea'')}}▼
* [http://www.pawlan.com/monica/australia/] Australian Xanthorrhoeas 2014-11-22 ▼
 
== Referencoj ==
{{Referencoj}}
<references>
<ref name="Borsboom2005">A. C. Borsboom: ''Xanthorrhoea: A review of current knowledge with a focus on X. johnsonii and X. latifolia, two Queensland protected plants-in-trade.'' Wildlife Ecology Unit Environmental Sciences Division, EPA, 2005: [http://www.epa.qld.gov.au/register/p01593aa.pdf (PDF-Dosiero).]</ref>
</references>
 
▲{{Commonscat|Xanthorrhoea|Grasbäume (''Xanthorrhoea'')}}
▲* [http://www.pawlan.com/monica/australia/] Australian Xanthorrhoeas 2014-11-22
 
[[Kategorio:Asfodelacoj]]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Ksantoreo"