Runaj alfabetoj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj |
|||
Linio 5:
=== Ĝermanaj runoj ===
[[Dosiero:01 Runes of the Elder Futhark painted on little stones - Runen des älteren Futhark auf kleine Steine gemalt.jpg|
[[Dosiero:Vadstena-brakteaten, Nordisk familjebok.png|
La ĝermana runalfabeto ekuziĝis dum la 3-a jarcento en la tuta ĝermana mondo. La plej malnova surskribaĵo estas La Kylver Ŝtono sur la baltmara insulo [[Gotlando]] kun la tuta alfabeto. Oni supozas, ke la surskribaĵo estas de sorĉa tipo, ĉar ĝi estas skribita en interna flanko en tombo, eble por malebligi la reaperon de la mortulo. Ne estas multaj surskribaĵoj kun ĝermanaj runoj, eble ĉar oni skribigis rune sur branĉetpecoj kaj ostoj kiu polviĝis en la tero. La tekstoj de tiu periodo estas ekskluzive magitipaj formuloj aŭ nomoj de mortaj homoj.
Linio 26:
=== La Anglosaksaj runoj ===
[[Dosiero:Franks Casket vorne links.jpg|
La anglosaksa runalfabeto similas al la pli malnova ĝermana, sed ĝi havas pli da literoj por sonoj parolitaj en la [[anglosaksa lingvo]]. Estas proksimume ducent surskriboj kun anglosaksaj runoj, ĉefe sur la Britaj insuloj kaj en [[Frislando]] (la alfabeto ankaŭ nomiĝas la frisaj runoj). La anglosaksaj popoloj (kiuj en la 4-a jarcento ekmigris de Frislando, Jutlando kaj Saksio al Anglio) uzis ĝin ekde la 4-a jarcento ĝis la fino de la 10-a jarcento, kiam la
En [[La anglosaksa runpoemo]] la nomoj de ĉiu anglosaksa runo estas enskribita kun sia signifo - sed iuj de la runoj ne estas deĉifritaj, ĉar ni ne konas la signifojn de la ĝermanaj vortoj. En la ĝermana runalfabeto ankaŭ estas runoj sen deĉifritaj signifoj, sed oni devas memori ke la ĝermana alfabeto malhavas orginalan runpoemon, kaj la signifoj kaj nomoj de la runoj estas postkonstruaĵoj - ĝi ne estus rigardata kiel absoluta vereco.
Linio 34:
{|
! feoh !! ur !! þorn !! os !! rad !! cen !! gyfu !! wynn !! hægl !! nyd !! is !! ger !! eoh !! peorð !! eolh !! sigel !! tir !! beorc !! eh !! mann !! lagu !! ing !! eðel !! dæg !! ac !! aesc !! yr !! ior !! ear
|-
| [[Dosiero:Rune-Feoh.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Ur.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Thorn.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Os.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Rad.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Cen.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Gyfu.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Wynn.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Hægl.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Nyd.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Is.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Ger.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Eoh.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Peorð.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Eolh.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Sigel.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Tir.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Beorc.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Eh.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Mann.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Lagu.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Ing.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Eðel.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Dæg.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Ac.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Æsc.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Yr.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Ior.png|20x16px|]] || [[Dosiero:Rune-Ear.png|20x16px|]]
|-
| f || u || þ, ð || o || r || k || g || w || h || n || i || j || eo || p || x || s || t || b || e || m || l || ŋ || œ || d || a || æ || y || ia, io || ea
|-
| prospero || uro || dorno || buŝo || rajdo || torĉo || donaco || ĝojo || hajlo || neceso || glacio || jaro || [[taksuso]] || piro? || [[alko]] || suno || dio || betulo || ĉevalo || viro || lago || [[Ingvo]] || posedaĵo || tago || kverko || frakseno ||
|}
=== La Danaj runoj ===
[[Dosiero:02 Runes of the Younger Futhark painted on little stones - Runen des jüngeren Futhark auf kleine Steine gemalt.jpg|
[[Dosiero:Normalrunor, danska runor.png|
[[Dosiero:Rökstenen 1.JPG|
Iutempe inter la 5-a kaj la 6-a jarcentoj ŝanĝiĝis la malnova, ĝermana runalfabeto al nova sistemo; la pli novaj runoj aŭ la danaj runoj. Oni ne certe scias kial tio ŝanĝo okazis, la ŝanĝoj ne aperis gradon post grado sed subite. En la 9-a jarcenta runŝtono de Rök (bildo) ambaŭ sistemoj estas uzitaj, fakto kiu diras al ni, ke eble la nova sistemo estis verko de sola homo aŭ grupo.
Linio 56:
==== La Svedaj runoj ====
[[Dosiero:Swedish-Norwegian Futhork (short-twig runes).png|
La nomo "Svedaj Runoj" estas (kiel la afero de la danaj runoj) iomete erara ĉar ili estis uzita en aliaj regionoj ol Svedio. Dum la sveda imperia periodo svedaj historiistoj provis farigi la svedan prahistorion pli grandioza por pravigi la ekspansiemajn planojn de la svedaj reĝoj. Pro tial ili nomigis varianto de la danaj runoj "La Svedajn Runojn" malgraŭ la certaĵo ke ili originas de Danio. La nuntempa scienca nomo de la alfabeto estas ''mallongbranĉaj runoj''.
Linio 62:
===== La sentrunkaj runoj =====
[[Dosiero:Futhark Hälsingland 15.png|
Varianto de la mallongbranĉaj runoj estas la sentrunkaj aŭ la [[Hälsingland|helsinglandaj]] (laŭ la provinco de Svedio kie la plejparto de la enskribaĵoj estas trovata). La mallongbranĉaj runoj ŝparas tempon kaj spacon al la skribisto kaj estas pli facile enskribitaj sur molaj materialoj kiel ligno aŭ mura strukaĵo; la sentrunkaj runoj estas unu paŝo plu – "la trunko" de la runo; la ĉefa streko en kiu la branĉoj aŭ la aldonaj streketoj estas elĉizitaj, estas forprenita kaj restas nur la branĉoj. La sistemo similas [[Stenografio|stenografia skribsistemo]] kaj ŝparas eĉ pli tempon kaj spacon ol la mallongbranĉaj runoj. Pro tial ĝi ankaŭ estas malfacillegebla por aliulo ol la skribisto kaj la signifo de la literoj estis mistero ekde la fino de la vikinga epoko ĝis la solvado de la fama sveda sciencisto [[Anders Celsius]] dum la 1700-oj.
=== La mezepokaj runoj ===
== Kiel skribi Esperanton runskribe ==
Ĉar Esperanto havas plurajn nerunalfabetajn sonojn, la Esperantisto, kiu emas skribi per runoj, ofte havas problemon. Ĉi tio nur estas propono (verkita de [[Robin Rönnlund]]), aŭ ekzemplo, kiel skribi Esperanton runmaniere.
Linio 79 ⟶ 78:
| co || ᚳ || cen
|-
| ĉo ||
|-
| do || ᛞ || dagaz
Linio 95 ⟶ 94:
| ĥo || ᚻ || hægl
|-
| i ||
|-
| jo || ᛃ || jera
Linio 135 ⟶ 134:
* [[Hungara runoskribo]]
* [[Orĥona runoskribo]]
{{
{{Bibliotekoj}}
[[Kategorio:Alfabeto]]
| |||