|
|komunejo = Orcinus orca
}}
La '''grandaGranda orcino''' (''Orcinus orca'') aŭ '''orko'''<ref>Laŭ NPIV, paĝo 822</ref>, konata ankaŭ sub la nomo ''„murda ceto"'', estas [[cetacoj|cetaco]]. Ĝi apartenas al subfamilio [[orcinenoj]] (Orcininae), al kiu apartenas ankaŭ la [[malgranda orcino]] (''Pseudorca crassidens'').
== ProprecojTrajtoj ==
[[Dosiero:Orca-Schädel.jpg|right|200px|thumb|orcina skeleto]]
Masklaj orcinoj povas longi ĝis 10 m kaj pezi ĝis 9 tunojn. La femalajFemalaj orcinoj longas 8,5 m kaj pezas 5,5 tunojn. Kun tiuj dimensioj, orcino estas la plej granda specio de la delfenoj. Ĝi havas grandan dorsan [[naĝilo]]n, kiu longas ĉe maskloj ĝis 1,8 m. La kaposupro, brustaj, dorsaj kaj vostaj naĝiloj estas nigraj, la gorĝo kaj la ventro estas blanka. La flankoj kaj la dorso estas nigra kun escepto de blanka, ovala makulo super kaj malantaŭ la okuloj kaj unu varia „setlo„selo" mlantaŭmalantaŭ la granda dorsa naĝilo. Tiu "selo" kaj la formo de la dorsa naĝilo servas la cetesplorojn kaj la identigon de la unuopaj cetoj.
== Disvastiĝo ==
Ili troviĝas dismare, sed plej ofte en la akvoj de la [[arkto]] kaj [[antarkto]]. Ili preferas la bordoproksimajn akvojn kaj golfetojn. La grandaGrandaj orcinoorcinoj aperas eĉ ĉe la eŭropaj atlantikaj bordoj, precipe en la heringriĉaj akvoj ĉirkaŭ Islando kaj Norvegio. Aliloke ili troveblas nur escepte.
[[Dosiero:Orca wal 2.jpg|thumb|250px|right|orcino en la arkto]]
== Vivo ==
Orcinoj povas estis subakve 15 minutojn kaj naĝi kun rapido de 45 km/h. Ilia nutrado konsistas ĉefe el [[kalmaro]]j, [[birdo]]j, [[foko]]j kaj [[fiŝoj]] same kiel aliaj [[delfeno]]j kaj [[cetacoj]], kiel ekz. [[blua ceto]], sed ĝi ĉasas eĉ [[ŝarko]]jn, kiujn ĝi murdas per specifa ĉastekniko. Eĉ la blanka [[ŝarko]] apartenas al ĝiaj predobestojpredaĵoj.
La orcinoOrcino apartenas al la plej inteligentaj maraj rabantoj. Ĝi ĉasas plej ofte en asocio kaj specialiĝas diverse:
* la orcinoj de Sud-Ameriko ĵetas sin dum ĉasado je [[foko]]j eĉ sur strandostrandon.
* en Islando ĉasas ĝi laĉasas [[haringo]]jn per vosta naĝilo, frapante ilin per tio gis senkonscio. Tiam ĝi manĝas ilin en ripozotrankvilo.
* onien pruvis, keKanado la orcinajcetoj ĉasas hordojplebandoj kaptas eĉ bluan balenon. Pro tio oni evoluigis specifan taktikon. Kelkaj bestoj mordas la predotan ceton ĉe la vosta naĝilo por bari la fornaĝon, dume aliaj mordas ĉe la kapo kaj la okulproksimo tiel malhelpante la subakviĝon. ▼* en Kanado ĉasas la cetoj plej ofte [[salmo]]jn, insidante en rivera buŝo.
▲* oni pruvis, ke la orcinaj hordoj kaptas eĉ bluan balenon. Pro tio oni evoluigis specifan taktikon. Kelkaj bestoj mordas la predotan ceton ĉe la vosta naĝilo por bari la fornaĝon, dume aliaj mordas ĉe la kapo kaj la okulproksimo tiel malhelpante la subakviĝon.
La femalaFemala orcino (orcinino) naskas en ĉiu 4-a ĝis 5-a jaro post [[gravedeco]] de 15-16 monatoj. La orcinojOrcinoj vivas en asocioj (lernejoj), kiujn gvidas pli maljuna orcinino. La orcinidoj restas eĉ post plenkreskado ĉe la familio. Tiu formo de [[matriarkeco]] estis pli frue nekonata ĉe predantantajpredantaj bestoj vivantaj plej ofte en haremoj. Oni malkovris la aferon en la 1970-aj jaroj.
La fiŝvorantaj orcinaj grupoj (ĝis 100 kaj pli da bestoj) estas plej ofte pli grandaj ol tiuj orcinaj grupoj, kiuj manĝas aliajn marajn mamulojn (malpli ol 10).
La inaIna orcino povas vivi averaĝe 50 jarojn (malofte eĉ 80), dumedum viraj bestoj havas la [[vivdaŭro]]n de 30 jaroj (malofte ĝis 50).
== Orcinoj kaj homoj ==
Nomon kiel ''murda ceto'' aŭ ''murda delfeno'' aŭ ''murda baleno'', ĝi ricevis ĝi pro la atakoj kontraŭ la mamuloj, ĉefe balenoj. Neniam okazas, ke orcino kaptas, murdas homojn; aŭ formordas piedojn, krurojn, krom en la kaptiteco.
La orcinojOrcinoj neniam estis celo de fiŝkaptado (nur Sovetunio ĉasis ilin en la 1960-aj jaroj por furaĝo, por la felobestaj bienoj). La homoHomoj rigardis ĝin ĉimaĉiam kiel rivalon. En la 1950-aj jaroj, la islanda registaro eĉ petis helpon de Usono por ekstermi ĉiujn orcinojn en la proksimaj akvoj.
La besto aperas ekde al 1960-aj jaroj en la [[delfinario]]j. Orcino aperis en la usona filmo ''Free Willy'' (''Liberigu Vilĉjon'') kiel [[Keiko (orcino)|Keiko]]. Tiu filmo donis al liĝi ioman pozitivan reputacion.
== Referencoj ==
| 