Talibano: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
8zu (diskuto | kontribuoj) eNeniu resumo de redakto |
8zu (diskuto | kontribuoj) eNeniu resumo de redakto |
||
Linio 5:
[http://alemarahurdu.org alemarahurdu.org] (urde)|superulo_titolo=Supera Komandanto}}
'''''Talibano''''', de ''taliban'' el [[Persa lingvo|perse]], '''طالبان''', "(islamaj) studentoj", tiu de [[Araba lingvo|arabe]]: '''طالب''' "(islama) studento", esperante '''talibanoj''' aŭ '''taliboj''', estas populara nomo por la afgana [[islamismo|islama fundamentisma]] movado,
==Priskribo kaj historio==
Ilia gvidanto estis la [[Mulao]] [[Mohamed Omar]]. Iliaj anoj estis studantoj en pakistanaj [[islamlernejo]]j (''[[madrasa]]''), kiuj batalis en la [[Soveta-afgana milito]].
La Talibanoj estis [[sunaismo|sunaismanoj]] kaj ili apartenis al la [[Paŝtuno|Paŝtuna]] etna grupo, la plej granda etna grupo de Afganio. Ili regis Afganion de 1996 ĝis 2001, kiam la Usona armeo kaj la [[Unuiĝinta Islama Fronto por la Savo de Afganio|Norda Alianco]], kolektivo da afganaj militgrupoj kiuj estis kontraŭ la Talibanoj kaj kutime apartenis al malsamaj etnaj grupoj, forigis ilin de
Kiam la Talibanoj atingis povon kaj fondis la Islama Emirlando de Afganio, ili estis fakte sufiĉe popularaj inter ordinaraj afganoj, kiuj esperis, ke ili reportus pacon kaj ordon post jaroj de koruptado, ĥaoso kaj senĉesa batalado inter malsamaj militistaj estroj. Kvankvam la Talibanoj regis [[Kabulo]]<nowiki/>n kaj la plejmulton de Afganio inter 1996 kaj 2001, ilia registaro estis agnoskita nur de tri landoj en la mondo: [[Pakistano]], [[Sauda Arabio|Saud-Arabio]] kaj la [[Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]]. Aliaj landoj rifuzis rekoni ilin pro ilia kompleta manko de respekto por homaj rajtoj. La plejmulto de la Talibanoj venis el la rifuĝejoj por Afganoj en Pakistano, kaj ili ricevis helpon kaj trejnado de la Pakistana registaro. Ili ankaŭ estis forte subtenataj de Saud-Arabio, kaj oni supozas, ke la [[Vahabismo|vahabisma]] ideologio de la saud-araboj influis ilin. Usono almenaŭ komence simpatiis kun la Talibanoj, kaj estas debatebla, kiom longe la simpatio daŭris.▼
Dum sia regado, la Talibanoj devigis ĉiujn homojn sub sia kontrolo sekvi nekredeble strikta interpreto de la [[Ŝario]] (Islama leĝo), eble la plej strikta iam ajn vidata en la Islama mondo. Ili fariĝis internacie konataj pro ilia leĝoj pri virinoj. Sub la Talibanoj, virinoj estis devigataj porti [[Burko (islamo)|burkon]] publike, kaj ili ne rajtis studi aŭ labori post la aĝo de ok jaroj. Virinoj ankaŭ ne rajtis esti vizitataj de viraj kuracistoj. Homoj, kiuj ne respektis la leĝojn de la Talibanoj, riskis esti publike skurĝitaj aŭ ekzekutitaj. La Talibanoj ankaŭ malpermesis ion ajn, kion ili konsideris neislama, ekzemple tradiciajn Afganajn festojn kaj muzikon, kaj simbolojn de aliaj religioj. Unu el iliaj plej fifamaj agoj estis la detruo de du gigantaj kaj antikvaj statuoj de [[Budho]] en [[Bamijan]], en 2001.▼
▲Dum
▲Kiam la Talibanoj atingis povon, ili estis fakte sufiĉe popularaj inter ordinaraj afganoj, kiuj esperis, ke ili reportus pacon kaj ordon post jaroj de koruptado, ĥaoso kaj senĉesa batalado inter malsamaj militistaj estroj. Kvankvam la Talibanoj regis [[Kabulo]]<nowiki/>n kaj la plejmulton de Afganio inter 1996 kaj 2001, ilia registaro estis agnoskita nur de tri landoj en la mondo: [[Pakistano]], [[Sauda Arabio|Saud-Arabio]] kaj la [[Unuiĝintaj Arabaj Emirlandoj]]. Aliaj landoj rifuzis rekoni ilin pro ilia kompleta manko de respekto por homaj rajtoj. La plejmulto de la Talibanoj venis el la rifuĝejoj por Afganoj en Pakistano, kaj ili ricevis helpon kaj trejnado de la Pakistana registaro. Ili ankaŭ estis forte subtenataj de Saud-Arabio, kaj oni supozas, ke la [[Vahabismo|vahabisma]] ideologio de la saud-araboj influis ilin. Usono almenaŭ komence simpatiis kun la Talibanoj, kaj estas debatebla, kiom longe la simpatio daŭris.
La Talibana registaro permesis al [[Usama bin Laden]] rifuĝi en Afganion, post kiam la Sudana registaro forpelis lin de sia lando. La terorisma organizaĵo de Bin Laden nomata [[Al-Kaida]] estis reorganizita en Afganio, kaj kreis fortan aliancon kun la Talibanoj. Unu el la filoj de Bin Laden eĉ geedziĝis kun filino de Mulao Omar. Post ke Al-Kaida faris la [[Atencoj de la 11-a de septembro 2001|atencojn de la 11-a de septembro 2001]], Usono invadis Afganion kaj venkis la Talibanojn kun la helpo de la Norda Alianco.▼
▲La Talibana registaro permesis al [[Usama bin Laden]] rifuĝi en Afganion, post kiam la Sudana registaro forpelis lin de sia lando. La terorisma organizaĵo de Bin Laden nomata [[Al-Kaida]] estis reorganizita en Afganio, kaj kreis fortan aliancon kun la Talibanoj. Unu el la filoj de Bin Laden eĉ geedziĝis kun filino de Mulao Omar. Post ke Al-Kaida faris la [[Atencoj de la 11-a de septembro 2001|atencojn de la 11-a de septembro 2001]], Usono invadis Afganion kaj venkis la Talibanojn kun la helpo de la Norda Alianco en la [[Milito en Afganio (2001-nuntempo)|milito en Afganio]].
==Vidu ankaŭ==
| |||