Leĝo de Grimm: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Rkirk (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
Rkirk (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
||
Linio 1:
La '''Leĝo de Grimm''' estas sona leĝo unue formulita en [[1822]] de [[Fratoj Grimm|Jakob Grimm]] ([[1785]]-[[1863]]). La leĝo montras la laŭregulan manieron per kiu la [[Ĝermanida Grupo|ĝermanida]] sonsistemo diverĝis de la [[Hindeŭropa Familio|hindeŭropa]] sonsistemo. Li montris naŭ ensemblojn de interrilatoj, kiuj aperis kiel klara [[Fonetiko|fonetika]] modelo. Voĉaj aspiratoj (inkluzive de voĉaj plozivoj kaj frikativoj) en Hindeŭropa iĝis voĉaj plozivoj en Ĝermanida; voĉaj plozivoj iĝis senvoĉaj plozivoj; kaj senvoĉaj plozivoj iĝis senvoĉaj aspiratoj. Ĉi tiuj rilatoj klarigas, kial vortoj, kiuj latine, greke aŭ sanskrite komencas kun /p/, ĝenerale komencas kun /f/ en angla aŭ germana (''pater'' > ''father'', ''Vater''). Iaj esceptoj al ĉi tiu leĝo klariĝis pli malfrue de aliaj lingvistoj.
==In detail==
Further changes following Grimm's Law can sometimes obscure its effects. The most illustrative examples are used here.
{| border="1"
! Phase
! Change
! Germanic (shifted) examples
! Non-Germanic (unshifted) cognates
|-
| rowspan=4| 1
! *p→f
| English: ''foot,'' Dutch: ''voet,'' German: ''Fuß,'' Gothic: ''fōtus,'' Icelandic: ''fótur,'' Danish: ''fod,'' Norwegian, Swedish: ''fot''
| Ancient Greek: ''πούς (pūs),'' Latin: ''pēs,'' Sanskrit: ''pāda'' Lithuanian: ''pėda''
|-
! *t→þ
| English: ''third,'' Old High German: ''thritto,'' Gothic: ''þridja,'' Icelandic: ''þriðji''
| Ancient Greek: ''τρίτος (tritos),'' Latin: ''tertius'', Gaelic ''treas'', Sanskrit: ''tri'', Lithuanian: ''trys''
|-
! *k→h
| English: ''hound,'' Dutch: ''hond,'' German: ''Hund,'' Gothic: ''hunds,'' Icelandic, Faroese: ''hundur,'' Danish, Norwegian, Swedish: ''hund''
| Ancient Greek: ''κύων (kýōn),'' Latin: ''canis'', Gaelic ''cú''
|-
! *k<sup>w</sup>→hw
| English: ''what,'' Gothic: ''{{Unicode|ƕa}} ("hwa"),'' Dutch: ''wat,'' Icelandic ''hvað,'' Danish ''hvad''
| Latin: ''quod'', Gaelic ''ciod'', Sanskrit ''ka-, kiṃ''
|-
| rowspan=4| 2
! *b→p
|English: ''peg''
|Latin: ''baculum''
|-
! *d→t
| English: ''ten,'' Dutch: ''tien,'' Gothic: ''taíhun,'' Icelandic: ''tíu,'' Danish, Norwegian: ''ti,'' Swedish: ''tio''
| Latin: ''decem'', Gaelic ''deich'', Lithuanian: ''dešimt'', Sanskrit: ''daśan''
|-
! *g→k
| English: ''cold,'' Dutch: ''koud,'' German: ''kalt,'' Icelandic: ''kaldur,'' Danish: ''kold,'' Swedish: ''kall''
| Latin: ''gelū''
|-
! *g<sup>w</sup>→kw
| English: ''quick,'' Dutch: ''kwiek,'' Gothic: ''qius,'' Icelandic: ''kvikur,'' Swedish: ''kvick''
| Latin: ''vivus'' 'alive', Greek: ''βίος (bios)'' 'life', Gaelic ''beò'' 'alive', Lithuanian: ''gyvas'', ''guvus''
|-
| rowspan=4| 3
! *b<sup>h</sup>→b
| English: ''brother,'' Dutch: ''broeder,'' German: ''Bruder,'' Gothic: ''broþar,'' Icelandic: ''bróðir,'' Danish, Swedish: ''broder''
| Ancient Greek: ''φρατήρ (phrātēr),'' Sanskrit: ''(bhrātā)'' Lithuanian: ''brolis'' Old Church Slavonic ''bratru''
|-
! *d<sup>h</sup>→d
| English: ''door,'' Frisian: ''doar,'' Dutch: ''deur,'' Gothic: ''daúr,'' Icelandic: ''dyr,'' Danish, Norwegian: ''dør,'' Swedish: ''dörr''
| Ancient Greek: ''θύρα (thýra)'', Sanskrit: ''dwār'', Lithuanian: ''durys''
|-
! *g<sup>h</sup>→g
| English: ''goose,'' Frisian: ''goes,'' Dutch: ''gans,'' German: ''Gans,'' Icelandic: ''gæs,'' Faroese: ''gás,'' Danish, Norwegian, Swedish: ''gås''
| Ancient Greek: ''χήν (khēn)''
|-
! *g<sup>wh</sup>→gw
| English: ''wife,'' Proto-Germanic: ''wiban'' (from former ''gwiban''), Old Saxon, Old Frisian: ''wif,'' Old Norse: ''vif,'' Danish, Swedish: ''viv,'' Dutch: ''wijf,'' Old High German: ''wib,'' German: ''Weib''
| [[Tocharian languages|Tocharian]] B: ''kwípe,'' Tocharian A: ''kip''
|}
*'''Note:''' Some linguists dispute the origin of the word "wife". The current assumed root word is [[Proto-Indo-European language|Proto-Indo-European]] *ghwíbh-.
This is strikingly regular. Each phase involves one single change which applies equally to the labials ({{Unicode|p, b, bʰ, f}}) and their equivalent dentals ({{Unicode|t, d, dʰ, þ}}), velars ({{Unicode|k, g, gʰ, h}}) and rounded velars ({{Unicode|kʷ, gʷ, gʷʰ, hw}}). The first phase left the phoneme repertoire of the language without voiceless stops, the second phase filled this gap but created a new one, and so on until the chain had run its course.
{{ĝermo-lingvo}}
| |||