Irano: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
+br |
Sencay (diskuto | kontribuoj) Landtabelo |
||
Linio 1:
[[Geografio]] > [[Azio]] > Irano
----
{{Landtabelo |
[[Dosiero:ir.gif|thumb|Flago de Irano]]▼
| nomoenlokalingvo = ''جمهوری اسلامی ايرا''<br>''Ĝomhuri-je Eslami-je Iran''<br>Islama Respubliko Irano
| blazono = [[Image:Coat_of_arms_of_Iran.svg|120px|Blazono de Irano]]
| nacia himno = [[Sorud-e Meli-je Ĝomhuri-je Eslami]]
| nacia devizo = استقلال آزادی جمهوری اسلا<br>Esteklal, Azadi, Ĝomhuri-je Eslami<br>(Sendependeco, Libereco, Islama Respubliko)
| lingvoj = [[persa lingvo|persa]] (farsi)<br>[[azerbajĝana lingvo|azerbajĝana]]<br>[[kurda lingvo|kurda]]<br>[[beluĉa lingvo|beluĉa]]<br>[[araba lingvo|araba]]
| ĉefurbo = [[Tehrano]] (12 mln)
| religio = [[islamanoj]], [[Bahaa Kredo|bahaanoj]], [[Kristanismo|kristanoj]], [[Zoroastrismo|zoroastranoj]] kaj [[Judismo|judoj]]
| km2 = 1.648.000
| akvo = 0,7
| loĝantaro = 68.017.860 <small>(julio 2005)</small>
| loĝdenso = 42
| valuto = [[irana rialo]] | valuta kodo = IRR
| horzono = +3,5
| ttt = ir
| landkodo = IR
| tel = 98
| politika sistemo = [[Islama Respubliko]]
| ŝtatestro = [[Spirita gvidanto]] [[Ajatolo]] Sejed [[Ali Ĥamenej]] ([[1989]])
| ĉefministro = prezidento [[Mahmud Ahmadineĵad]] ([[2005]])
| nacia tago = [[11-a de februaro]] (tago de revolucio)
| sendependeco = [[11-a de februaro]] [[1979]]
}}
'''Irano''' estas unu el antikvaj landoj, situanta en Sud-Okcidenta Azio. Ankoraŭ en la 1-a jarmilo antaŭ nia erao ĉi tie loĝadis popoloj parolintaj en hindeŭropaj lingvoj, aperis fortaj ŝtatoj - Medio kaj [[Persio]], pli poste Baktrio kaj Partio. (1) Akemenida Irano estis fakte la unua imperio de antikva mondo, kies potenco disvastigadis de [[Grekio]] ĝis [[Hindio]]. Ĝin sekvis la Sasanida dinastio. Sur la procesoj de etna kaj kultura evoluado forte influis konkermilitoj de araboj dum 6-7 jc. Ili alportis novan religion - [[Islamo|Islamon]], kiu de tempo al tempo forpelis la malnovan - [[zoroastrismo|Zoroastrismon]]. Malgraŭ de daŭra etna, lingva kaj kultura ekspansio, iranaj popoloj konservis sian originecon kaj en 16 jc denove kreis ŝtaton. En la 19a jarcento Irano famiĝis kiel la naskiĝlando de la [[Bahaa Kredo]], kiu nun estas la dua plej granda minoritata [[religio]] en Irano, post [[Islamo]].▼
▲[[Dosiero:LocationIran.png|thumb]]
▲Irano estas unu el antikvaj landoj, situanta en Sud-Okcidenta Azio. Ankoraŭ en la 1-a jarmilo antaŭ nia erao ĉi tie loĝadis popoloj parolintaj en hindeŭropaj lingvoj, aperis fortaj ŝtatoj - Medio kaj [[Persio]], pli poste Baktrio kaj Partio. (1) Akemenida Irano estis fakte la unua imperio de antikva mondo, kies potenco disvastigadis de [[Grekio]] ĝis [[Hindio]]. Ĝin sekvis la Sasanida dinastio. Sur la procesoj de etna kaj kultura evoluado forte influis konkermilitoj de araboj dum 6-7 jc. Ili alportis novan religion - [[Islamo|Islamon]], kiu de tempo al tempo forpelis la malnovan - [[zoroastrismo|Zoroastrismon]]. Malgraŭ de daŭra etna, lingva kaj kultura ekspansio, iranaj popoloj konservis sian originecon kaj en 16 jc denove kreis ŝtaton. En la 19a jarcento Irano famiĝis kiel la naskiĝlando de la [[Bahaa Kredo]], kiu nun estas la dua plej granda minoritata [[religio]] en Irano, post [[Islamo]].
Nuntempa Irano estas bona ekzemplo de mirinda kunvivado de jarmilaj tradicioj kun specifikeco de islama revolucio. Eĉ multjara milito kun [[Irako]] ne povis detrui la kutiman vivritmon, ĝian variecon kaj brilon.
Linio 17 ⟶ 37:
<LI><B>E-nomo:</B> [m] Persio, Persujo; [o] Islama Respubliko Irano.
<LI><B>Nacia nomo:</B> Ĝomhuri-je Eslami-je Iran.
<LI><B>Etimologio:</B> landnomo devenas el malnova Ariana - "Lando de Arjoj". Ĉi tiu termino estis uzita por la centra parto de Sasanida ŝtato. Mem irananoj ĉiam menciadis sian landon per tiu vorto. Eŭropanoj ĝin nomis Persio laŭ la centra provinco <i>Parsi</i>
<LI><B>Areo:</B> 1.648.000 kv.km.
<LI><B>Politika sistemo:</B> autoritata islama respubliko.
Linio 35 ⟶ 55:
<LI><B>GNP:</B> 109 mlrd $.
<LI><B>Organizoj:</B> [[UNO]] ([[1945]])
<LI><B>Historio:</B> de la fino de [[19-a jarcento]] ĝi estis duonkolonio de [[Anglio]] kaj [[Rusio]]. En [[1921]] per helpo de angloj okazis milita renverso kaj establiĝis diktaturo de [[Mohammad Reza Pahlavi]], kiu en [[1925]] estas deklarita [[Ŝaho]] de Irano. En [[1935]], Irano ŝanĝis sian nomo de [[Persio]] al "Irano". Post la [[Dua mondmilito]], ĉefministro [[Mohammed Mossaddeg]] naciigis la naftoriĉon kaj provis demokratian politikon, sed li estis faligita de malordo aranĝita far usonaj sekretservoj. La Ŝaho rehavis la potencon, kaj realigadis fervore por-[[Usono|Usonan]] politikon. Irano fariĝis membro de [[CENTO]] milita bloko. En la fino de 70-aj jaroj komencis batalo kontraŭ la ŝaha reĝimo. En [[1979]] la Ŝaho estis renversita, kaj spirita gvidanto de irananoj, [[Ajatolo]] [[Ruhollah Ĥomejni]], deklaris [[Islama Respubliko|islaman respublikon]]. La nuna estraro de la ŝtato realigas liberalan reformisman politikon.
== Provincoj ==
| |||