Veziro: Malsamoj inter versioj

'''Veziro''' (el la [[persa lingvo|mezpersa]] ''vcsir'', „juĝisto”„[[juĝisto]]”, aŭ el la [[araba lingvo|araba]] [[vorto]] ''vazir'', „ŝarĝportisto”„[[ŝarĝportisto]]” [„subreĝo”„[[subreĝo]]”]), estis originale nomumo de [[ĉefministro]] aŭ [[reprezentanto]] de Abbasida[[Abasidoj|Abasida-kalifoj]], pli poste en multaj [[islamaj landoj]] ofica [[altrango]]. Ĝia [[ofico]] estiĝis en la [[8-a jc.jarcento]], kiam la [[barmakidoj|Barmakida-familio]] plenumis tiun oficon. La veziro de la Abbasidoj[[Abasidoj]] staris inter la [[reganto]] kaj la [[popolo]], kaj reprezentis la unuan en ĉiu afero de la lastaj (la popolo). La distanciĝo inter la popolo kaj la ŝtata reganto estis nekonata pli frue (sub regado de [[Omajjadoj]]) kaj respegulas [[persio|persan]] efikon. Oni menciis la vezirejon dum la fruaj [[osmanoj|osmana-turkaj]] sultanoj[[sultano]]j kiel ''pervane'' („konsilio”„[[konsilio]]”); tiu [[voruzo]] estas [[heredo]] de la [[anatolio|anatoliaj]] [[selĝukoj]]. Oni donis la veziran titolon[[titolo]]n al [[militara gvidanto]] ĉe la osman-turkoj unuafoje ĉ. [[1380]]. Ekde tiam ĝis okupo de [[Konstantinapolo]] ([[1453]]), la vezira titolo signifis la plej altan atingeblan rangon kaj ĝin rajtis porti pliaj homoj[[homo]]j samtempe (ekz. ĉiu [[ministro]] de la [[ŝtato]]).

Dum [[regado]] de [[Mehmedo la 2-a]] (regis 1444–46[[1444]]–[[1446|46]], 1451–81[[1451]]–[[1481|81), la osman-[[turkoj]] transprenis la tradician musliman vortuzon kaj la veziran titolon ricevis la ĉefministo, sed antaŭ tio aperis la [[adjektivo]] „granda” (en [[PIV]] [[ĉefveziro]]). Oni nomumis ankaŭ kelkajn helpantajn vezirojn („veziroj de la kupolo”); ili anstataŭigis la grandan veziron, kiam li partopenis militiron[[militiro]]n. Ili gvidis kelkfoje la armeon[[armeo]]n. Pli poste la veziran titolon ricevis la guberniestroj[[guberniestro]]j kaj kelkaj altrangaj oficistoj[[oficisto]]j, ekz „la [[ĉefo de la trezorejo”trezorejo]]”).

La [[granda veziro]] estis la [[plenpotenco|plenpotenca reprezentanto]] de la [[sultano]], kaj li gardis la sultanan sigelringon[[sigelringo]]n kiel simbolon[[simbolo]]n de la ofico. Ĝia vera [[influo]] dependis de la regavido de la unuopaj sultanoj. En [[1654]], la ĉefveziro ricevis oficialan, memstaran rezidejon: tiu estis la [[Alta Domejo]], kiu fakte transprenis la funkcion de la osman-turka administra centro plenumita de la sultana [[palaco]]. Ekde la [[19-a jarcento]], la ĉefveziro prezidis ĉe la [[ministera konsilio]], nomumita de la sultano. En [[1908]], li akiris la rajton[[rajto]]n pri nomumo de la ministroj. Post [[kolapso]] de la [[Osman-Turka Imperio]], la funkcio ĉesis en [[1918]].

Oni tradicie uzis la veziran nomumon por la du ĉefoficistoj[[ĉefoficisto]]j de la antikva [[Egipto]], kiuj havis potencon de [[subreĝo]]. Tiu ofico ekzitis ekde la 4-a dinastio (ĉ.. 2570–2450[[-2570|2570]]–[[-2450|50]] a.K.), sed gravis ekde regado de [[Sesostris la 3-a]] (1878–40[[-1878|1878]]–[[-1840|40]] a.K.), kiam la veziro mem regis la tutan egiptan administradon.

[[Kategorio:Islamo]][[kategorio:Turkio]][[kategorio:Egipto]]