Moderna angla lingvo: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Jcrave (diskuto | kontribuoj) Neniu resumo de redakto |
e formatigo de jarcentoj |
||
Linio 3:
La angla antaŭ 1500 estis la [[meza angla lingvo]].
== Historio
=== 1500 ===
En la du jarcentoj post 1450, du ŝanĝoj grave influis la disvolviĝon de la angla: la invento de presarto kaj la scio pri oceana vojaĝo. La unua normigis la anglan de [[Londono]], kaj la dua disvastigis la anglojn kaj ilian potencon -- kaj tial ilia lingvo -- tra la mondo. Tial dum la jarcentoj ekde 1600, la nombro de parolantoj centobliĝis.
En la [[19-a jarcento]], la angloj komenci vojaĝi tra la mondon per ŝipo. Unue la anglaj piratoj, kaj tiam la angla mararmeo, potenciĝis sur la maro. En 1588, la angla mararmeo venkis la hispanan mararmeon. Tio malfermis al la angloj la teron de [[Ameriko]], precipe Nordameriko. La angla de ĉi tiu jarcento estis sovaĝa, ne submetinte al la libro gramatika, sed ĝi ankaŭ estis tre fekunda. Ĉi tiu estis la jarcento de [[Ŝekspiro]], eble la plej bona verkisto en iu ajn lingvo, sed certe en la angla.
=== 1600 ===
Linio 27 ⟶ 16:
<em>
And it came to pass afterward, that he went throughout every city and village, preaching and showing the glad tidings of the kingdom of God: and the twelve [were] with him. And certain women, which had been healed of evil spirits and infirmities, Mary called Magdalene, out of whom went seven devils, And Joanna the wife of Chuza Herod's steward, and Susanna, and many others, which ministered unto him of their substance.
- [[Luko 8.1-3]]
Linio 40 ⟶ 23:
</blockquote>
En la
=== La mortinta mano de la latina kaj burĝa vaneco ===
En ĉi tiu epoko (ĝis la sekvanta jarcento), oni opiniis ke la latina estis pli bona lingvo ol la angla. Sekve, multe de vortoj estis pruntitaj el la latina, precipe vortoj kleraj kaj precipe post 1650. Ankaŭ la latina gramatiko fariĝis la modelo por la angla gramatiko. La leviĝanta burĝaro studis kaj aplikis tian gramatikon -- kaj la novajn vortarojn -- por ŝajni alteklasa. Tia vaneco helpis formi kaj fiksi la modernan norman anglan, kiu eĉ hodiaŭ malsamas nur ete.
=== 1700 ===
En la [[18-a jarcento]], Usono sendependiĝis for de Britio, sed britia potenco pligrandiĝis en Hindio kaj Britio eltrovis Aŭstralion. Pli grave, Britio komencis moderniĝi, konstruinte la unuajn fabrikojn. En la sekvanta jarcento, tio fariĝos la bazo de ĝia monda potenco.
=== 1800 ===
En la [[19-a jarcento]], la Britia Imperio fariĝis la plej forta potenco en la mondo, venkinte eĉ Napoleonon, reginte la maron kaj, per tio, unu kvaronon de la mondo. Tio disvastigis la anglan tra la mondo. La angloj disvastiĝis al Aŭstralio, Novzelando, Hindio kaj Afriko. Dume, Usono multobliĝis en areo kaj loĝantaro kaj, ĉirkaŭ 1860, fariĝis la plej granda anglalingva nacio.
=== 1900 ===
<blockquote>
<em>After this, Jesus traveled about from one town and village to another, proclaiming the good news of the kingdom of God. The Twelve were with him and also some women who had been cured of evil spirits and diseases: Mary (called Magdalene) from whom seven demons had come out; Joanna the wife of Cuza, the manager of Herod's household; Susanna; and many others. These women were helping to support them out of their own means.
- [[Luko 8.1-3]]
Linio 93 ⟶ 46:
</blockquote>
En la [[20-a jarcento]] , post du mondmilitoj kontraŭ [[Germanio]], la monda potenco de Britio velkis kaj ĝia imperio disfalis dum la jardekoj post 1945. Sed dum Britio falis, Usono leviĝis kaj fariĝis mondpotenco. Ne nur la malnova, tradicia milita kaj ekonomia potenco de Usono, sed ankaŭ la nova potenco de la satelito, [[kino]], [[televido]], aviadilo, universitata esploro kaj eĉ la Interreto, helpis disvastigi la anglan kaj pliigi la valoron de scio de la lingvo. Tia granda potenco mankas al la franca, tial la angla restas la sola granda monda lingvo sur tero. Neatendite, la angla nun estas instruita ne nur en la lernejoj de nacioj de la mortinta imperio, sed ankaŭ en aliaj, ekzemple, [[Indonezio]] kaj Etiopio -- parte ĉar la lernolibroj de siaj universitatoj estas en la angla netradukita! La latina estis instruita en la mezepoka Okcidento por motivo simila.
Eble post tempo, la angla atingos la celon, dezirata de Esperanto, fariĝonte la universala dua lingvo --kvankam sen la neŭtraleco kaj egaleco kiun Esperanto havus-- sed probable la leviĝanta potenco de [[Ĉinio]] haltigos tion en la [[21-a jarcento]] .
| |||