Naza konsonanto: Malsamoj inter versioj

'''Nazala konsonanto''' (aŭ mallonge '''''nazalo''''', sed ''nazalo'' ankaŭ povas signifi [[nazala vokalo]]) produktiĝas kiam la [[mola palato|velo]] — tiu mola karna parto de la palato proksima al la malantaŭo de la buŝo — malleviĝas, ebligante la aeron libere eskapi tra la nazo. La buŝa kavaĵo ankoraŭ funkcias kiel [[resonado|resona]] ĉambreto por la sono, sed la aero ne eskapas tra la buŝo, ĉar tion baras la lango. Do, ne estas la nazo mem kiu kreas la distingojn inter la diversaj nazalaj konsonantoj, sed anstataŭe la artikulacio farfare de la lango, kiel en la buŝaj konsonantojĉe (plosivoj)plozivoj. Malofte, aliaj tipoj de konsonantoj povas esti [[nazaligo|nazaligitaj]].

Akustike, nazalaj konsonantoj estas [[sonoranto]]j, kio signifas, ke ili ne limigas la eskapon de aero, kaj tra la lingvoj de la mondo ili estas preskaŭ ĉiam [[voĉado|voĉaj]]. (Komparu buŝajn [[halto|plosivojnplozivo]]jn, kiuj tute baras la aer-fluon, kaj [[frikativo]]jn, kiuj obstrukcas la aeron per streta kanalo. Kaj [[plosivoplozivo]]j kaj frikativoj estas pli komune senvoĉaj ol voĉaj, kaj estas nomataj [[obstruento]]j.)

Tamen, ankaŭ nazaloj estas konsonantoj en sia artikulacio, ĉar la aerfluo tra la buŝo estas tute barita. Tiu dualeco, sonoranta aerfluo tra la nazo kune kun obstrukco en la buŝo, signifas ke nazalaj konsonantoj kondutas kaj kiel sonorantoj kaj kiel obstruentoj. Por la celoj de akustika priskribo ili estas ĝenerale konsiderataj sonorantoj, sed en multaj lingvoj ili povas evolui de aŭ en plosivojnplozivojn.

La termino 'nazala haltokonsonanto' ofte estas mallongigita al nura "nazalo". Tamen, ankaŭ ekzistas [[nazalo vokalo|nazalaj vokaloj]], kiel en la franca, la portugala, la kataluna (dialekta trajto), la [[Joruba lingvo|joruba]], la [[Gbea lingvo|gbea]], la [[pola lingvo|pola]], kaj la ljubjanan [[slovena lingvo|slovena]]. en la [[Internacia fonetika alfabet|IFA]], nazalaj vokaloj estas indikataj per tildo (~) super la koncerna vokal-signo: france ''sang'' {{IFA|[sɑ̃]}}.

Tre malmultaj lingvoj enhavas neniajn nazalajn konsonantojn. Tio motivigis al Ferguson (1963) supozi ke ĉiuj lingvoj havas almenaŭ unu primaran nazalan konsonanton. Kiam oni pretendas, ke al iu lingvo tute mankas nazalaj konsonantoj, kiel ĉe kelkaj [[Niĝer-Kongaj lingvoj]], aŭ la [[Murapirahana lingvo|pirahã]] de la Amazono, nazala kaj nenazala konsonantoj kutime alternas [[Alofono|alofone]], kaj estas teoria pretendo parte de la individua lingvisto ke la nazala alofono ne estas la baza formo de la konsonanto. Kaze de iuj niĝer-kongaj lingvoj, ekzample, nazalaj konsonantoj troviĝas nur antaŭ nazalaj vokaloj,. Ĉar la nazalaj vokaloj estas fonemaj, la gramatikan skemon iom simpligas supozo ke nazaligo en haltojkonsonantoj estas alofona.

Ekzistas dua motivo pretendi ke nazalaj vokaloj nazaligas la haltojnplozivojn, anstataŭ ke buŝaj vokaloj denazaligas ilin. Supozado de nazalaj vokaloj anstataŭ nazalaj konsonantoj helpas klarigi la verŝajnaverŝajnan nestabileconestabilecon de nazalaj interrespektivoj trae tra la niĝer-konga ligvaro kompare al, ekzampleekzemple, la hind-eŭropa.<ref>Laŭ rimarkigo de [[Kay Williamson|Williamson]] ([http://www.ethnologue.com/show_work.asp?id=22387 1989:24]).</ref>

Tamen, kelkaj el la [[ĉimakua]]j, [[Saliŝa lingvaro|saliŝa]]j, kaj [[Wakasha]]j lingvoj ĉirkaŭaj al [[Puget Sound]], kiaj la [[Quileute-a]], la [[Laŝucida lingvo|laŝucida]], kaj la [[makaha]], estas vere sen iu ajn nazaleco, nek en konsonantoj nek en vokaloj, krom en specialaj parol-[[registero]]j kiel la beb-babila aŭ la arĥaika parolmaniero de mitologiaj figuroj (kaj eble eĉ ne tio kaze de la Quileute). Ĉi tio estas [[area trajto]], kiu aĝas nur kelkajn jarcentojn, kie nazalaj iĝis voĉaj plosivojplozivoj ([m] iĝis [b], ktp). La sola alia loko en la mondo kie tio okazas estas en dialekto de la [[rotokasa lingvo]] de [[Papuo-Nov-Gvineo]], kie nazalaj haltojkonsonantoj estas uzataj kiam oni imitas fremdajn akĉentojn. (Iu dua dialekto ja havas nazalajn haltojnkonsonantojn.)