|
Historie, tiu termino aplikiĝis al la malkomponigo de la lumo en [[videbla spektro]], ekzemple, per [[prismo]]. Oni tiel analizis lumon, por observi
kiaj [[ondolongo]]j ĉeesasĉeestas, aŭ malĉeestas en ĝi, ĉar ili estisestas elsenditajelsendataj de la lumfonto aŭ sorbitajsorbataj far la trairata medio.
Oni hodiaŭ aplikas tiun principon al ĉiuj fakoj de la [[fiziko]]<ref>kaj eĉ al ''homaj sciencoj'', oni ekzemple parolas pri [[politika spektro]].</ref>:
[[Dosiero:Opticks.jpg|thumb|left|Unua eldono ([[1704]]) de verko ''Opticks'' pri la [[refrakto]], [[reflekto]] kaj [[Varianco (optiko)|varianco]] de la lumo]]
[[Isaac Newton]], la unua, malvolvis teorion pri koloroj sur bazo de la malkompono de lumo per prismo.
En [[1666]] li studis la malkomponigomalkomponon de la suna lumo per vitra [[prismo]]. Tiel oni vidigas [[spektrokoloro|spektrajn kolorojn]], sed ĝis nuntiam oni kredis,
ke la koloroj estus "kaŝitaj" en la vitro (aŭ la travidebla medio). Isaac Newton trapasigis la disigitan lumon tra dua prismo kaj rekonstituigis blankan lumon. Jen estis la pruvo, ke la koloroj estas entenataj en la blanka lumo. Isaac Newton unuafoje uzis la terminon "''spektro''" por nomi la fenomenon de luma disigo.
En [[1802]], la [[Britio|brita]] scientistosciencisto [[William Hyde Wollaston]] ekvidasekvidis en la spektro de la Suna lumo malhelajn liniojn, sed li ne farasfaris hipotezojn pri ili.
En [[1813]], la [[Germanio|germana]] optikisto [[Joseph von Fraunhofer]], eltrovanto de la [[difrakta reto]], re-malkovris la malhelajn liniojn, kiujn vidis William Hyde Wollaston. Li zorge notasnotis la pozicion de ĉiu el ili. Tiuj linioj estosnun estas nomataj ''[[Linioj de Fraunhofer]]''.
[[Gustav Kirchhoff]], (elpensinto de la prisma spektroskopo) demonstris, ke la [[spektra linio|spektraj linioj]] en la lumo elsenditaj de inkandeska korpo estas "sigelo" de la kemiaj elementoj entenataj en tiu korpo, en [[1858]] Gustav Kirchhoff kaj [[Robert Wilhelm Bunsen]] estas rigarditaj kiel la iniciatintoj de la spektroskopio.
===Astronimia spektroskopio===
La spektroskopio estas la ĉefa rimedo por esplori la [[Universouniverso]]n.
En [[1835]], [[Auguste Comte]] asertis, ke, inter la aferoj, kiuj ĉiame restos neatingeblaj de la homa kono, estas la ĥemia kompono de [[Suno]]. Li ne sufiĉe vivis por vidi ke, en [[1865]], du [[Germanio|germanaj]] scientistojsciencistoj, Robert Bunsen kaj [[Gustav Kirchhoff]], analizianalizis unuafoje la lumon de Suno, por determini ĉi-ties kemian komponadon. De tiam, la astronomia spektroskopio antaŭeniris kaj alportas informojn pri la kompono de la kosmaj lumfontoj, kaj tiu de la materio, kiu estas inter tiaj lumfonto kaj ni.
====Steloj====
La suna spektospektro, kiel tiu de ĉiuj steloj, karakteriĝaskarakteriziĝas parper kontinua fono, sur kiu vidiĝas malhelajnmalhelaj
linioj : la [[Linioj de Fraunhofer]], kiuj estas la sorbaj [[spektraj linioj]] de Suno.
Fraunhofer kaj [[Angelo Secchi]] estis pioniroj pri spektroskopia studio pri Suno kaj [[stelo]]j. Secchi estas famatafama pro sia [[klasigo de steloj]] laŭ iliaj spektraj tipoj.
La [[Britio|brita]] [[kemiisto]] Sir [[Edward Frankland]] elmontris ke, sub forta premo, inkandeska [[gaso]] (kiel inkandeska metalo) elsendaelsendas kontinuan spektron. La sorbaj linioj de la suna spektro esta ŝuldataj al la eksteraj malaltpremaj gastavoloj, kiukiuj ĉirkaŭiras Sunon (tiel diratanomata [[Stela atmosfero|suna atmosfero]]). La sorbaj linioj permesas determini la kemiakemian komponokonsiston de Suno (aŭ de ajna stelo). Ĉiu elemento estigas aron da linioj, kies ondlongojn oni povas tre precize mezuri per laboratoria esperimento.
La ĉefaj linioj estas la sorbaj linioj de [[hidrogeno]], kiu troviĝas en la atmosfero de ĉiuj steloj. La serio dade linioj de la hidrogena sorba spektro estas nomata [[Serio de Balmer]].
En [[1868]], la [[Francio|franca]] astronomo [[Jules Janssen]] malkovramalkovris novan linion. La anglaanglaj kemiistoj Sir [[Edward Frankland]] kaj [[Joseph Norman Lockyer]] montrasmontris, ke estas tiu ne nekonata elemento, kiun ili nomas [[Heliumo]]. Oni malkovris Heliumon sur Tero nur 25 jarojjarojn pli malfrue.
Nune, helpitahelpe de novaj konojscioj pri [[stela evoluo]], [[partikla fiziko]], [[fizika relativeco]], kaj novaj nocioj, kielkiaj la efikoj [[efiko de Doppler|de Doppler]] kaj [[efiko de Zeeman|de Zeeman]], la stelaj spektroj alportas al ni amason da informoj pri la aĝo, la movo, la [[kampo (magneto)|magneta kampo]], la rotacio kaj oscilado de steloj aŭ la ĉeesto de [[Ekstersunsistema planedo|planedoj]] ĉirkaŭ ili; aŭ ĝis nun nekonataj objektojnobjektoj, kiel la [[nigra truo|nigraj truoj]], la [[neŭtrona stelo|neŭtronaj steloj]], la [[pulsaro]]j aŭ la [[gamo-radia ekbrilo|gamo-radiaj ekbriloj]].
====Nebulozoj====
[[dosiero:NGC6543.jpg|250px|right]]
En la komencajkomenca tempo de astronomio, oni nomis "''Nebulozo''" ĉiujn svagajn objektojn, kiu pli similas luman nubon ol punktan stelon.
Iuj el ili, kielkia la ''Andromeda Nebulozo'', montriĝis esti amasegoj da steloj, ĉar ilailia spektro iamaniere similas tiujn de steloj. Oni nomas ilin [[galaksio]]jnj (kielekzemplo estas la [[Andromeda galaksio]]).
Aliaj kielkia la "''[[NGC 6543|Kata Okulo]]''" (ĉi -apude) havas spektron tute malsaman. [[William Huggins]] trovis en ĝi nenian kontinuan fonon, kiel en Suno, sed malmultenombrajn fortajn elsendajn liniojn. Tiuj liniojnlinioj estis de nenia konata elemento sur Tero. MemoriĝanteMemorante Heliumon[[heliumo]]n, Margaret Huggins, edzino de la astronomo [[William Huggins]] sugestis, ke tiuj linioj estus ŝuldataŝuldataj al nova elemento, kiun ŝi nomis [[nebuliumo]]<ref>http://bmauclaire.free.fr/astronomie/np/index.html (france)<br />http://laserstars.org/spectra/Nebulium.html (angle) </ref>.
[[Ira Sprague Bowen]] malkovrosposte malkovris, ke tiu elemento ne ekzistas, la spektraj linioj estas ŝuldataŝuldataj al "''malpermesajmalpermesitaj transiroj''", tietio estas: elektronaj transiroj malpermesatajneeblaj en normalaj kondiĉoj, sed povantepovantaj okaziĝiokazi en la tre malaltpremaj gasoj de la nebulozoj.
== Notoj kaj referencoj ==
<references />
<references /> <!-- Helpo : http://eo.wikipedia.org/wiki/Helpo:Referencoj kaj piednotoj -->
{{Ĝermo-fiziko}}
| 