Urano (dio): Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [nekontrolita versio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e roboto modifo de: de:Uranos |
Fimako (diskuto | kontribuoj) Pligrandiĝo de la artikolo |
||
Linio 1:
[[Dosiero:The Mutiliation of Uranus by Saturn.jpg|thumb|upright=1.8|''Kastrado de Urano'', fresko de [[Giorgio Vasari]] y [[Cristofano Gherardi]], ''c.'' 1560 (Sala di Cosimo I, [[Palazzo Vecchio]], [[Florenco]]).]]
Laŭ la [[helena mitologio]], '''Urano''' – helene Οὐρανός, ''ĉielo'', latine Uranus – estas la plej antikva greka dio. Lia nomo estas ankaŭ nomo de la [[planedo]] [[Urano (planedo)|Urano]]. Urano estas la dio de la ĉielo, kaj sia edzino estis sia patrino [[Geo]], diino de la tero. La antikvaj grekoj lin adoris, ĉar li donis varmon, lumon kaj pluvon al la [[tero]]. Tamen, tiu kultado ne supervivis ĝis la helena epoko<ref>Pri la titanoj, [[Kerényi]] (1951:20)asertis: «Ili neniel indis esti kultita, escepte, eble, de [[Krono (dio)|]] kaj [[Helioso]].»</ref>. Li ne aperas en ceramikaĵoj aŭ aliaj artaĵoj, kvankam la solena alvoko de [[Homero]] mencias lin (kun Geo kaj [[Stikso]])<ref>Homero, ''[[Iliado]]'' xv.36 y sig; ''[[Odiseado]]'' v.184 y sig.</ref>. Krome, en la homeraj poemoj, οὐρανός estas ankaŭ alternativa nomo de la [[Olimpo]], kiel komuna hejmo de la dioj, sen aludi la fizikan firmamenton.
La plimulto de la grekoj pensis ke Urano estis baza dio (''protogenos''), kaj pro tio li ne havis gepatrojn. Sed, per influo de filosofiistoj, [[Cicerono]] verkis en sia ''[[De natura deorum]]'' ke Urano devenis de la antikvaj dioj [[Etero (mitologio)|Etero]] kaj [[Hemera]], Aero kaj Taglumo. Laŭ la [[orfeismo|Orfeaj Himnoj]], Urano estis filo de la Nokto, [[Nikso (mitologio)|Nikso]]. Lia [[romia mitologio|romia]] ekvivalento estis '''[[Caelus]]''' (el ''caelum'', ĉielo en la [[latina lingvo|latina lingvo]]).
La titano [[Krono (dio)|Krono]], lia plej juna filo, detronigis Uranon, mutilis lin, kaj detranĉis liajn testikojn. De la sango aperis la [[giganto]]j, la Melioj aŭ ''Meliai'', kaj la [[Erinioj]] ([[Alekta]], [[Tizifona]] kaj [[Megera]]). Oni ankaŭ ofte diras ke kiam la sango de Urano trafis la maron, [[Afrodito]] naskiĝis.▼
▲La titano [[Krono (dio)|Krono]], lia plej juna filo, detronigis Uranon, mutilis lin, kaj detranĉis liajn testikojn. De la sango aperis la [[giganto]]j, la Melioj
[[Kategorio:Helena mitologio|Urano]]▼
== Urano en la kosmogonio ==
Kiel fizika elemento, Urano estis la plej supra limo de la kosmo, la ''plafono'' de la mondo, fortika kaj metala, ĉu el [[bronzo]] (χάλκεος)<ref>Homero, ''Iliado v, 504; xvii, 425; Odiseado v, 2''</ref>, ĉu el [[fero]] (σιδήρεος)<ref>Homero, ''Odiseado xv, 329; xvii, 565''</ref>. La ĉefaj verkistoj pensas ke grekoj komprenis la ĉielon kiel [[volbo]]<ref>Kirk kaj Raven, ''La antaŭsokrataj filosofiistoj'', p. 10.</ref>, kvankam West, kiu studis la [[Teogonio]]n, mencias ke tiaj konstruaĵoj maloftis post la mikena periodo, kaj ke tiam oni pensis ke la ĉielo estis kiel kutimaj plafonoj, ebena kaj paralela al Tero. Tiel, la laboro de [[Atlaso (mitologio)|Atlaso]], kiu apartigis Teron kaj Ĉielon, estas pli logika<ref>West, ''Hesiod Theogony'', p. 198 comm. 127.</ref>. En la epopea literaturo kutimas kromnomi Uranon ἀστερόεντος, tio estas, ''stelplena''.
[[Heziodo]], en sia ''Teogonio'' asertas ke Urano estis generita de Geo, kiu kreis lin samgrande ol ŝi<ref>ἐγείνατο ἶσον ἑωυτῇ, ''Teogonio'' 126.</ref>. Tiu senseksa nasko estis komprenita kiel kosmogonia versio de la komenco de la universo, kiam ĉielo kaj tero apartiĝis el neforma [[ĥaoso]], kaj la kastrado de Urano estis do poezia versio de ĝi<ref>Kirk kaj Raven, ''La antaŭsokrataj filosofiistoj'', p. 42-49.</ref>. Urano estas samtempe paro de Geo<ref>''Teogonio 133''</ref>, kaj de tio devenas multaj mitoj kaj ritaroj<ref>West, ''Hesiod Theogony'', p. 199 comm. 133.</ref>. El ili naskiĝis heterogena aro da diaĵoj: titanoj, ciklopoj kaj hekatonkiroj<ref>''Teogonio 133-153''</ref>.
Krome, en la homeraj poemoj, οὐρανός estas ankaŭ alternativa nomo de la [[Olimpo]], kiel komuna hejmo de la dioj, sen aludi la fizikan firmamenton. Sed dum la 4-a jarcento a.K., kiam oni ankoraŭ diferencigis Uranian Afroditon (''ĉielan'') de Pandema Afrodito (''de ĉiuj popoloj''), οὐρανός signifis nur la ĉiela globo.
== Urano en la mitologio ==
En sia ''Teogonio''<ref>''Teogonio 154-211''</ref>, Heziodo rakontas ke Urano retenis sian idaron ene de ilia patrino kiam ili estis naskiĝontaj. Sed Geo pripensis strategion por venĝi tiun ofendon: ŝi skulptis falĉileton el adamantio kaj petis helpon al siaj gefiloj. Nur Krono, la plej juna, konsentis pri tio kaj pretis plenumi lian devon. Do li, kaŝite ene de sia patrino, atakis lian patron kiam Urano kuŝis kun ŝi, kaj kastris lin per la falĉileto. Krono tuj poste ĵetis la seksorganojn malantaŭ li, per la maldekstra mano (pro tio ĝi iĝis malfavora simbolo). El la sango de Urano kiu falis sur Geo spruĉis la [[Giganto]]j, la [[Erinioj]] kaj la Meliaj [[Nimfo]]j. Kiam la testikoj de Urano falis sur la maro, ĝia spermo generis [[Afrodito]]n.
Sed antaŭ morti, Urano malbenis sian filon: li ĵuris ke la titanoj ricevis la saman punon pro ilia krimo, divenante tiel la estonta venko de [[Zeŭso]] kontraŭ Krono. Tio simbolas ke la nura funkcio de Urano en la helena religio estis personigi la antikvajn epokojn, kiam eĉ tempo ankoraŭ ne ekzistis. Post sia kastrado, Ĉielo ne plu kuŝis Teron dum la nokto, kaj ekde tiam ĝi okupas sian nuntempan lokon. La venko de Krono reprezentas la finon de la regado de la bazaj dioj<ref>Kerényi (1951).</ref>.
[[Georges Dumézil]] identigis Uranon kun la vedisma [[Varuno]], laŭ la primitiva indoeŭropa kulturo<ref>George Dumézil, ''Ouranós-Váruna; étude de mythologie comparée indo-européenne'', Parizo, 1934</ref>. Tiu komparo baziĝis sur lingvaj pruvoj, sed ne demonstris komunan devenon de ambaŭ diaĵoj, kiel komprenis [[Robert Graves]] kaj aliaj.
== Paroj kaj idaro ==
Krom Afrodito, kiu naskiĝis el la spermo de Urano kaj la maro ([[Talasa]]), la tuta idaro de la ĉiela dio devenas de Geo, sia edzino.
{| class="wikitable"
|- valign="top"
|
* [[Ciklopo]]j
** [[Argeso]]
** [[Bronteso]]
** [[Steropeso]]
* [[Hekatonkiroj]]
** [[Briareo]]
** [[Koto (mitología)|Koto]]
** [[Gigeso]]
|
* [[Titanoj]]
** [[Kojo (titano)|Kojo]]
** [[Krejo (titano)|Krejo]]
** [[Krono (dio)|Krono]]
** [[Hiperono (titano)|Hiperono]]
** [[Japeto (titano)|Japeto]]
** [[Oceano (mitologio)|Oceano]]
|
* [[Titanoj|Titaninoj]]
** [[Feba]]
** [[Mnemozina]]
** [[Rea (diino)|Rea]]
** [[Teja]]
** [[Temisa]]
** [[Tetiso (titanino)|Tetiso]]
|
* [[Erinioj]]
** [[Alekta]]
** [[Megera]]
** [[Tizifona]]
* [[Giganto]]j
* [[Melioj]]
|}
== Piednotoj ==
<references/>
== Bibliografio ==
* Kerényi,K., ''The gods of the Greeks''. El. Thames & Hudson, Londono, 1951.
* Kirk, Geoffrey Stephen kaj Raven, John Earle. ''The presocratic philosophers. A critical history with a selection of text''. El. Cambridge University Press, 1957.
* Graves, Robert. ''The Greek myths''. El. Penguin Books, 1960.
* West, Martin Litchfield. ''Hesiod Theogony''. Oxford University Press, Londono, 1966
== Eksteraj Ligiloj ==
[http://www.maicar.com/GML/Uranus.html Urano ĉe Greek Mithology Link (angle)]
[http://www.theoi.com/Protogenos/Ouranos.html Urano ĉe Theoi.com (angle)]
[[af:Uranos]]
| |||