|
== Evoluo ==
[[Filedosiero:Britannica Kettledrum Double cross-beat.png|thumb||Notado de tipa timbalomelodio]]
<!--
Dem Grundwesen nach ist die Pauke ein uraltes Instrument und von dem ''Toph'' oder ''Aduse'' der Hebräer bis hin zu den von [[Michael Praetorius|Praetorius]] als „ungeheure Rumpelfässer“ geschilderten Heerpauken des 16. und 17. Jahrhunderts (Syntagma Musicum II, De Organographia 1619) und unseren Konzertpauken bei allen Völkern in den verschiedenartigsten Gestalten und Formen zu finden. Von den Persern und Türken soll sie ins Abendland gekommen sein.
Laŭnature timbalo estas praa instrumento kaj troveblas ekde la ''topo'' aŭ ''aduzo'' de la [[Hebreoj]] ĝis la arme-timbaloj, priskribitaj far [[Michael Praetorius|Praetorius]] kiel „monstraj rumurbareloj“, de la 16-a kaj 17-a jarcentoj ([[Syntagma Musicum]] 2, De Organographia 1619) kaj niaj koncerttimbaloj en plej diversaj formoj kaj aperaĵoj. De la persoj kaj turkoj ili venis onidire en la okcidenujon.
Früher, als man von der Pauke noch spärlichen Gebrauch machte und sie regelmäßig auf [[Tonika]]-[[Dominante]] ([[Quinte|Quint]]- oder [[Quarte|Quartstimmung]]) abstimmte, behandelte man sie in der Notierung wie ein [[Transponierendes Musikinstrument|transponierendes Instrument]], d. h., man schrieb am Anfang die Stimmung vor: Timpani in Es–B oder in D–A, B–F usw., man notierte aber stets mit C–G oder vielmehr c–G. Von diesem Gebrauch kam man ab, als die Komponisten auch über die Quarte oder Quinte hinausgehende Töne verlangten ([[Ludwig van Beethoven|Beethoven]]: [[Fidelio]] A–es, 7. Sinfonie A–f, 8. und 9. Sinfonie F–f).
Antaŭe, kiam oni ankoraŭ uzis la timbalon ŝpareme kaj agordis ĝin regule je [[Toniko (muziko)|toniko]]-[[dominanto]] ([[kvinto|kvint]]- aŭ [[kvarto|kvartagordo]]), oni traktis ĝin en la [[notacio]] kiel [[transpona muzikinstrumento]], tio signifas, oni preskribis je la komenco la agordon: timbaloj en E♭–B♭ aŭ en D–A, B♭–F ktp., oni tamen ĉiam notis kiel C–G aŭ pli ĝuste c–G. Tiun ĉi kutimon oni rezignis, kiam la komponistoj postulis ankaŭ tonojn transirajn la kvarton aŭ kvinton ([[Ludwig van Beethoven|Beethoven]]: [[Fidelio]] A–e♭, 7-a simfonio A–f, 8-a kaj 9-a simfonioj F–f).
[[dosiero:Altenmarkt Kapelle - Musizierende Engel 2.jpg|thumb|250px|Preĝejo Frauenkapelle en Altenmarkt. Murpentraĵo kun muzikantaj anĝeloj kiel ilustrado de pasejo en la laŭretana litanio "Maria, vi kaŭzo de nia graco".]]
ImLa 18. Jahrhundert-a standjarcento dieestis Paukenvirtuositätla inflorepoko vollerde Blütetimbalovituozeco, alskiam bspwekz. fürstlicheprincaj Hofpaukerkortegaj auftimbalistoj biskoncertis zusur vierzehnĝis Paukendek Konzertekvar gabentimbaloj, wobeije siekio währendili desdum Schlagensla nochfrapado dieeĉ Klöppelĵetis in diela Luftfrapilojn warfensupren undkaj imrekaptis Taktilin wiederen auffingenla takto. (Werkeverkoj vonde [[Johann Carl Christian Fischer|J. C. Ch. Fischer]], [[Johann Christoph Friedrich Fischer|J. Ch. F. Fischer]], [[Johann Kaspar Ferdinand Fischer|J. K. F. Fischer]], [[Jiří Družecký|Družecký (Druschetzky)]], [[Johann Samuel Endler|Endler]], [[Johann Christoph Graupner|Graupner]], [[Johann Melchior Molter|Molter]])
AlsKiel Solokonzert-Instrumentkonĉertinstrumento kommttimbalo dienun Pauke heute eherpli seltenmalofte vorprezentiĝas. ZuAl denla wenigenmalmultaj Beispielenekzemmploj zählenapartenas: ''Capriccietto für vier Pauken und Streichorchester'' (umproksimume [[1932]]) vonde [[Ottmar Gerster|Gerster]], ''Konzert für Pauke und Orchester'' vonde [[Werner Thärichen|Thärichen]] ([[1954]]), ''Der Wald – Konzert für Pauke und Orchester'' vonde [[Siegfried Matthus|Matthus]] ([[1984]]) oder auchaŭ dasankaŭ ''Konzertstück für Pauken und Orchester'' vonde [[Mauricio Kagel|Kagel]] ([[1990]] bisĝis [[1992]]).
Ŝraŭbotimbaloj validas kiel pratipo de la nun ludataj instrumentoj, ĉar ili povis esti transagordataj pere de ŝraŭboj per malmultaj manipuloj sur alian tonon. Ili estis uzataj ĝis la fino de la [[19-a jarcento]] kaj estas nun pro sia "originala sono" pli ofte uzataj en koncertoj de orkestroj kun [[historiema koncertado|historiema koncertmaniero]]. En [[1836]] [[Johann Einbigler|Einbigler]] ([[Frankfurto ĉe Majno]]) konstruis la unuan tiel nomatan maŝin-timbalon, konstruaĵo, je kiu la transagordadon prizorgas centra ''turnilo-levilo-sistemo''. Tio plifaciligis kaj plirapidigis la agordadon kaj aparte la transagordadon. Timbaloj de ĉi tiu sistemo nun denove estas pli ofte uzataj en komponaĵoj kun malmultaj transagordotaskoj pro sia aparta sono. La turnkaldrono-timbalo, ekestinta proksimume [[1850]] je diversaj variaĵoj, ne venkis sur la simfonieca kampo. Gravan ŝanĝon alportis la inventado de la pedaltimbalo proksimume [[1880]]. Ne estas certe, kiu konstruis la unuan pedaltimbalon. La patento de [[Carl Pittrich|Pittrich]] devenas el la jaro [[1881]] kaj estas vojmontra por ĉiuj sekvaj pedalsistemoj. Nun oni povis perpiede transagordi la timbalon senŝtupe kaj rapide. La timbalisto havis dum la transagordado ambaŭ manojn liberaj kaj povis realigi, kio estis tutnova, rulatan glitsonon. [[Richard Strauss|Strauss]] estis unu el la unuaj komponistoj, kiu aplikis ĉi tiun novan teknikon ([[Salome (Oper)|Salomé]]). [[Béla Bartók|Bartók]] aplikis la efekton de rulata glitsono aparte efike en sia sonato por du [[piano]]j kaj [[frapinstrumentaro]]. Richard Strauss tamen ankaŭ estis entuziasma pri alia timbalotipo, nome tiu de „viena timbalo“. Je tio temas pri manlevilotimbalo, kiun inventis la solotimbalisto de ''Wiener Philharmoniker'' [[Hans Schnellar]] (1865–1945) kaj esence pluevoluigis liaj sukcedantoj [[Richard Hochrainer]] kaj Wolfgang Schuster kaj kiun ankaŭ nuntempe produktas Wolfgang Schuster en Vieno. Je ĉi tiu konstruaĵo meĥaniko premas la kaldronon kontraŭ la fiksitan felon por alceli certan tonalton. Richard Strauss kiel ankaŭ aliaj komponistoj, ekzemple [[Gustav Mahler]], sin montris entuziasmaj pri la viena timbalo kaj ĝia sono, kiu nelaste estas deduktebla de la uzado de kapropergameno.
Die Schraubenpauken gelten als Urtypus der heute gespielten Instrumente, da sie mittels der Schrauben mit wenigen Handgriffen auf einen anderen Ton umgestimmt werden konnten. Sie waren bis zum Ende des [[19. Jahrhundert]]s in Gebrauch und werden heute wegen ihres „Originalklanges“ wieder häufiger, vor allem von Orchestern mit historischem Klangbild, in Konzerten eingesetzt. [[1836]] baute [[Johann Einbigler|Einbigler]] (Frankfurt) die erste so genannte Maschinenpauke, eine Konstruktion, bei der das Umstimmen über ein zentrales ''Kurbel-Hebel-System'' (Kurbel-/Hebel-System) gelöst wurde. Das Stimmen und vor allem das Umstimmen war schneller und einfacher geworden. Pauken dieses Systems werden heute wieder vermehrt in Werken mit wenig Umstimmaufgaben ihres speziellen Klangbildes wegen eingesetzt. Die um [[1850]] in verschiedenen Varianten entstandene Dreh-Kessel-Pauke hat sich im symphonischen Bereich nicht durchgesetzt. Die große Veränderung brachte die Erfindung der Pedalpauke um [[1880]]. Es ist nicht gesichert, wer die erste Pedalpauke baute. Das Patent von [[Carl Pittrich|Pittrich]] stammt aus dem Jahre [[1881]] und ist wegweisend für alle nachfolgenden Pedalsysteme gewesen. Nun konnte man die Pauke stufenlos und schnell mit dem Fuß umstimmen. Der Pauker hatte während des Umstimmvorgangs jetzt beide Hände frei und konnte, was neu war, ein gewirbeltes Glissando ausführen. [[Richard Strauss|Strauss]] war einer der ersten Komponisten, der diese neue Technik verwendete ([[Salome (Oper)|Salomé]]). [[Béla Bartók|Bartók]] hat den Effekt des gewirbelten Glissandos in seiner Sonate für zwei [[Klavier]]e und [[Schlagzeug]] besonders wirkungsvoll eingesetzt.
Richard Strauss war aber auch von einem anderen Paukentypus begeistert, nämlich von jenem der „Wiener Pauke“. Es handelt sich dabei um eine Handhebelpauke, die vom Solopauker der Wiener Philharmoniker [[Hans Schnellar]] (1865–1945) erfunden wurde und von seinen Nachfolgern [[Richard Hochrainer]] und Wolfgang Schuster wesentlich weiterentwickelt wurde und auch gegenwärtig von Wolfgang Schuster in Wien produziert wird. Bei dieser Konstruktion drückt ein Mechanismus den Kessel gegen das fixierte Fell um eine bestimmte Tonhöhe zu erzielen.
Richard Strauss wie auch andere Komponisten, wie zum Beispiel Gustav Mahler, zeigten sich begeistert von der Wiener Pauke und ihrem Klang, der nicht zuletzt auf die Verwendung von Ziegenpergament zurückzuführen ist.
<!--
==Famaj timbalistoj==
-->
* [[Anatolij Vasiljeviĉ Ivanov|Anatolij Ivanov]]
|
