Pelopso: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Fimako (diskuto | kontribuoj) |
Fimako (diskuto | kontribuoj) Genealogio |
||
Linio 1:
[[Dosiero:Pelops.jpg|thumb|250px|'''''Pelopso''''', laŭ [[Guillaume Rouille]], [[1553]].]]
Laŭ la [[helena mitologio]], '''Pelopso''' (el la [[antikva greka lingvo|greka]] Πέλοψ, nigr-okula) estis reĝo,
Pelopso fondis la dinastion de [[Atreo]], kiu ricevis ĝian nomon de lia plej fama filo. Pro tio, kaj pro la granda povo kiun li kaj lia idaro akiris, Pelopso estis kultita kiel eponima heroo de Peloponezo, ĉefe en [[Olimpio]].
==Inter dioj==▼
La patro de Pelopso, Tantalo, estis reĝo de la monto [[Sipilo]], en [[Anatolio]]. Por fari oferon al la [[olimpanoj|olimpaj dioj]], li dispartigis sian propran filon, Pelopso, kaj kuiris lian karnon, kiun li servis al la dioj. Nur [[Demetro]], kiu estis tre afliktita pro la forkapto de sia filino [[Persefono]], ne rimarkis la homan devenon de tiu ofero kaj manĝis sian porcion, la maldekstra ŝultro de Pelopso. Tamen, la ceteraj dioj, terurigitaj, kunigis la diversajn partojn de Pelopso kaj revivigis lin. [[Hefesto]] faris eburan ŝultron, kiu anstataŭis tiun, kiun Demetro formanĝis, kaj tiel la junulo iĝis eĉ pli bela ol antaŭe. Pro tio, eĉ [[Pozidono]] enamiĝis de li, kaj portis lin al [[Olimpo]], kie Pelopso iĝis amanto de la dio kaj kutime uzis la magian ĉaron de la mara dio. Poste, [[Zeŭso]] forpelis Pelopson el la dia loĝejo, ĝenita pro la fakto ke lia patro Tantalo denove ofendis la diojn, tial kial li ŝtelis ilian manĝadon kaj disdonis ĝin al la mortemuloj, montrante tiel unu el la plej sakrajn sekretojn de la olimpanoj.▼
==Genealogio==
[[Dosiero:Pelops and Hippodamia racing.jpg|thumb|left|'''''Pelopso''' ĉare kuras por Hipodamio, kiu staras apud li''. Reliefo konservita ĉe la Metropola Art-Muzeo de [[Novjorko]].]]▼
==Konkurenco==▼
Kiam Pelopso plenkreskis, li enamiĝis al Hipodamio, filino de la kruela [[Enomao]], reĝo de [[Pizo (Grekio)|Pizo]] aŭ [[Olimpio]]. Sed oni informis Pelopson pri la sekreta amo de Enomao al lia filino (aŭ pri antaŭdiraĵo kiu asertis ke Enomao estos murdita de sia bofilo), pro kio tiu reĝo mortigis pli ol tri dek svatiĝantojn de la princino, post defii ilin konkuri en ĉar-kurado. Tamen, Pelopso akceptis la defion, kaj petis al Enomao permeson edzinigi lian filinon. Sed li ne estis tre certa pri sia venko, kaj pro tio li alvokis Pozidonon, sia antaŭa amanto<ref>[[Pindaro]]. ''Unua Olimpia Odo'', 71.</ref>, kaj post rememori ilian rilaton, petis helpon al li por venki Enomaon. Rideteme, Pozidono donacis al li ĉaron eltiritan de flugantaj ĉevaloj<ref>[[Cicero]]. ''Tusculanae Disputationes'' 2.27.67.</ref>. ▼
Tamen, eĉ tio ne trankviligis Pelopson (aŭ Hipodamion, laŭ aliaj versioj), kiu subaĉetis la koĉeron de Enomao, [[Mirtilo]], per promeso de la duono de la regno kaj la rajto pasigi unu nokton kun la princino. La nokton antaŭ la ĉar-kurado, Mirtilo anstataŭis la stiftojn de la reĝa ĉaro per aliaj faritaj el vakso. Tiu provokis ke dum la kurado, ĝuste kiam Enomao pretiĝis por trafi kaj mortigi Pelopson, la radoj delasis, rompante la ĉaron. Mirtilo, kiu esperis tion, saltis ĝustatempe kaj supervivis, sed la reĝo estis trenita surteren de liaj ĉevaloj kaj mortis.▼
Kiam Mirtilo petis sian rekompencon, Pelopso ĵetis lin el klifo, publike akuzante la koĉeron pri klopodi seksperforti Hipodamion. Mortigonte, Mirtilo malbenis sian murdinton pro lia perfido, kaj de tio devenis la anatemo kiu ruinigis la familion de Pelopso: du el liaj filoj, Atreo kaj Tiesto, mortigis trian, [[Krisipo]], la plej ŝatata kaj heredinto de sia patro. Ili estis elpatrujitaj, kune kun Hipodamio, kiu fine pendigis sin. Ankaŭ la nepoj kaj pranepoj de Pelopso suferis la malbenon de Mirtilo, inter ili [[Agamemno]], [[Egisto]], [[Menelao]] kaj [[Oresto]].▼
Laŭ Burkert<ref>Walter Burkert. ''Homo Necans'', 1983. paĝ. 95.</ref>, kvankam la historio de Hipodamio aperas kaj en la ''Katalogo de virinoj'' de [[Herodoto]] kaj sur la brusto-kiraso de [[Cipselo]] (ĉ. [[570 a.K.]]) konservata en Olimpio, la mito de la ĉar-kurado iĝis grava en la historio nur post la inkludo de tiu konkuro en la Dudekaj Olimpiaj Ludoj ([[630 a.K.]]). Tamen, ĉar-kuradaj scenoj ornamis la orientan frontonon de la templo de Zeŭso en Olimpio, do oni supozas ke ĝi estis konata afero antaŭ tiu evento. Krome, G. Devereŭ<ref>G. Devereŭ. ''The abduction of Hippodameia as 'aiton' of a Greek animal husbandry rite'', SMSR 36. 1965, paĝ. 3-25. Burkert, pravigis tiun teorion per interpretado de fragmentoj de Herotodo (4.30), Plutarko (''Grekaj Aferoj'', 303b) kaj Paŭzanio (Priskribo de Grekio, 5.5.2.).</ref> rilatigis la forkapton de Hipodamio al tabuaj ritoj pri best-bredado en [[Elido]] kaj al la influo de tiu regiono sur Olimpio kiu iĝis pli kaj pli forta dum la sepa jarcento a.K.▼
Post venki Enomaon, Pelopso regis la tutan [[Peloponezo]]n, vorto kiu signifas «la insulo de Pelopso». Dum la [[Troja milito]], oni portis liajn ostojn al [[Trojo]], ĉar la divenisto [[Heleno]] asertis ke tio nepris por ke la grekoj sukcesu konkeri la urbon.▼
{{Antaŭuloj-Posteuloj▼
|POSTENO=Mitaj reĝoj de [[Peloponezo]]▼
|ANTAŬULO=[[Enomao]] ([[Pizo (Grekio)|Pizo]])▼
|TEMPO='''Pelopso''' ▼
|POSTEULO=[[Atreo]] ([[Mikeno]]), [[Piteo]] kaj [[Trezeno (mitologio)|Trezeno]] ([[Trezeno]]) kaj [[Siciono (mitologio)|Siciono]] ([[Siciono]])▼
}}▼
== Partneroj kaj idaro ==▼
[[Dosiero:Lineage Tantalus.JPG|thumb|350px|Genealogia arbo de la ĉefaj membroj de la familio de Pelopso.]]
Pelopso estis filo de [[Tantalo (mitologio)|Tantalo]] kaj [[Diono]] (filino de la [[titano]] [[Atlaso (mitologio)|Atlaso]]) aŭ [[Taigeto]]<ref>Higeno. ''Fabloj'', 82.</ref>. Kvankam li naskiĝis en [[Frigio]] aŭ [[Lidio]], li lasis sian hejmon kaj vojaĝis al [[Grekio]], kie akiris la urbo-regnon de Pizo (aŭ Olimpio) post venki la antaŭan reĝon, [[Enomao]]. Li havis multnombran idaron, danke al sia edzino [[Hipodamia]], filino de Enomao. Inter ili elstaris [[Piteo]] (kiu fondis la urbon [[Trezeno]]), [[Alkatoo]], [[Diaso]], [[Plisteno]], [[Atreo]] (reĝo de [[Mikeno]]), [[Tiesto]], [[Kopreo]] kaj [[Hipalcimo]].
Pelopso kaj Hipodamio havis ankaŭ multajn filinojn, kelkaj el kiuj unuiĝis al la familio de [[Perseo]] per edziĝo. Tiel, [[Astidamio]] edziniĝis al [[Alkeo]], [[Nicipo]] al [[Stenelo]] kaj [[Eŭridico]] al [[Elektriono]].
Li ankaŭ havis amanton: la [[nimfo]] [[Aksioko]], kun kiu Pelopso estis patro de [[Krisipo]], sia plej ŝatata filo.
{| class="wikitable" border="1"▼
|- valign="top"
|
* [[Aksioko]] aŭ [[Danaiso]]
** [[Krisipo]]
|
* [[Hipodamio]]
** [[Alkatoo]]
** [[Astidamio]]
** [[Atreo]]
** [[
** [[Kopreo]]▼
** [[Epidaŭro]]
** [[Sciro]]▼
** [[Euridico]]
** [[Hipalcimo]]
** [[Kleono]]
▲** [[Kopreo]]
** [[Letreo]]
** [[Lisidiko]]
Linio 49 ⟶ 34:
** [[Piteo]]
** [[Siciono]]
▲** [[Sciro]]
** [[Tiesto]]
** [[Trezeno (mitologio)|Trezeno]]
|}
== Kultado kiel heroo ==▼
▲==Inter dioj==
▲La patro de Pelopso, Tantalo, estis reĝo de la monto [[Sipilo]], en [[Anatolio]]. Por fari oferon al la [[olimpanoj|olimpaj dioj]], li dispartigis sian propran filon, Pelopso, kaj kuiris lian karnon, kiun li servis al la dioj. Nur [[Demetro]], kiu estis tre afliktita pro la forkapto de sia filino [[Persefono]], ne rimarkis la homan devenon de tiu ofero kaj manĝis sian porcion, la maldekstra ŝultro de Pelopso. Tamen, la ceteraj dioj, terurigitaj, kunigis la diversajn partojn de Pelopso kaj revivigis lin. [[Hefesto]] faris eburan ŝultron, kiu anstataŭis tiun, kiun Demetro formanĝis, kaj tiel la junulo iĝis eĉ pli bela ol antaŭe. Pro tio, eĉ [[Pozidono]] enamiĝis de li, kaj portis lin al [[Olimpo]], kie Pelopso iĝis amanto de la dio kaj kutime uzis la magian ĉaron de la mara dio. Poste, [[Zeŭso]] forpelis Pelopson el la dia loĝejo, ĝenita pro la fakto ke lia patro Tantalo denove ofendis la diojn, tial kial li ŝtelis ilian manĝadon kaj disdonis ĝin al la mortemuloj, montrante tiel unu el la plej sakrajn sekretojn de la olimpanoj.
▲[[Dosiero:Pelops and Hippodamia racing.jpg|thumb|left|'''''Pelopso''' ĉare kuras por Hipodamio, kiu staras apud li''. Reliefo konservita ĉe la Metropola Art-Muzeo de [[Novjorko]].]]
▲==Konkurenco==
▲Kiam Pelopso plenkreskis, li enamiĝis al Hipodamio, filino de la kruela [[Enomao]], reĝo de [[Pizo (Grekio)|Pizo]] aŭ [[Olimpio]]. Sed oni informis Pelopson pri la sekreta amo de Enomao al lia filino (aŭ pri antaŭdiraĵo kiu asertis ke Enomao estos murdita de sia bofilo), pro kio tiu reĝo mortigis pli ol tri dek svatiĝantojn de la princino, post defii ilin konkuri en ĉar-kurado. Tamen, Pelopso akceptis la defion, kaj petis al Enomao permeson edzinigi lian filinon. Sed li ne estis tre certa pri sia venko, kaj pro tio li alvokis Pozidonon, sia antaŭa amanto<ref>[[Pindaro]]. ''Unua Olimpia Odo'', 71.</ref>, kaj post rememori ilian rilaton, petis helpon al li por venki Enomaon. Rideteme, Pozidono donacis al li ĉaron eltiritan de flugantaj ĉevaloj<ref>[[Cicero]]. ''Tusculanae Disputationes'' 2.27.67.</ref>.
▲Tamen, eĉ tio ne trankviligis Pelopson (aŭ Hipodamion, laŭ aliaj versioj), kiu subaĉetis la koĉeron de Enomao, [[Mirtilo]], per promeso de la duono de la regno kaj la rajto pasigi unu nokton kun la princino. La nokton antaŭ la ĉar-kurado, Mirtilo anstataŭis la stiftojn de la reĝa ĉaro per aliaj faritaj el vakso. Tiu provokis ke dum la kurado, ĝuste kiam Enomao pretiĝis por trafi kaj mortigi Pelopson, la radoj delasis, rompante la ĉaron. Mirtilo, kiu esperis tion, saltis ĝustatempe kaj supervivis, sed la reĝo estis trenita surteren de liaj ĉevaloj kaj mortis.
▲Kiam Mirtilo petis sian rekompencon, Pelopso ĵetis lin el klifo, publike akuzante la koĉeron pri klopodi seksperforti Hipodamion. Mortigonte, Mirtilo malbenis sian murdinton pro lia perfido, kaj de tio devenis la anatemo kiu ruinigis la familion de Pelopso: du el liaj filoj, Atreo kaj Tiesto, mortigis trian, [[Krisipo]], la plej ŝatata kaj heredinto de sia patro. Ili estis elpatrujitaj, kune kun Hipodamio, kiu fine pendigis sin. Ankaŭ la nepoj kaj pranepoj de Pelopso suferis la malbenon de Mirtilo, inter ili [[Agamemno]], [[Egisto]], [[Menelao]] kaj [[Oresto]].
▲Laŭ Burkert<ref>Walter Burkert. ''Homo Necans'', 1983. paĝ. 95.</ref>, kvankam la historio de Hipodamio aperas kaj en la ''Katalogo de virinoj'' de [[Herodoto]] kaj sur la brusto-kiraso de [[Cipselo]] (ĉ. [[570 a.K.]]) konservata en Olimpio, la mito de la ĉar-kurado iĝis grava en la historio nur post la inkludo de tiu konkuro en la Dudekaj Olimpiaj Ludoj ([[630 a.K.]]). Tamen, ĉar-kuradaj scenoj ornamis la orientan frontonon de la templo de Zeŭso en Olimpio, do oni supozas ke ĝi estis konata afero antaŭ tiu evento. Krome, G. Devereŭ<ref>G. Devereŭ. ''The abduction of Hippodameia as 'aiton' of a Greek animal husbandry rite'', SMSR 36. 1965, paĝ. 3-25. Burkert, pravigis tiun teorion per interpretado de fragmentoj de Herotodo (4.30), Plutarko (''Grekaj Aferoj'', 303b) kaj Paŭzanio (Priskribo de Grekio, 5.5.2.).</ref> rilatigis la forkapton de Hipodamio al tabuaj ritoj pri best-bredado en [[Elido]] kaj al la influo de tiu regiono sur Olimpio kiu iĝis pli kaj pli forta dum la sepa jarcento a.K.
▲Post venki Enomaon, Pelopso regis la tutan [[Peloponezo]]n,
▲{{Antaŭuloj-Posteuloj
▲|POSTENO=Mitaj reĝoj de [[Peloponezo]]
▲|ANTAŬULO=[[Enomao]] ([[Pizo (Grekio)|Pizo]])
▲|TEMPO='''Pelopso'''
▲|POSTEULO=[[Atreo]] ([[Mikeno]]), [[Piteo]] kaj [[Trezeno (mitologio)|Trezeno]] ([[Trezeno]]) kaj [[Siciono (mitologio)|Siciono]] ([[Siciono]])
▲}}
[[Dosiero:Throne of Pelops Mount Sipylus Manisa Turkey.jpg|thumb|''Trono de Pelopso'', en la monto [[Sipilo]] ([[Turkio]]), sur kiu antaŭe sidiĝis statuo de la heroo, laŭ la [[Frigio|frigia]] skult-stilo.]]
El la [[kultado de herooj|kultado]] de Pelopso en [[Olimpio]] devenis la mitaro pri la establo de la [[Olimpiaj ludoj]], la plej fama ekzemplo de unuiĝo de la [[helenoj]]. En sanktejo de tiu urbo, oni dediĉis [[ktoniko|ktonikajn]] verŝ-oferojn al ''malhel-vizaĵa'' Pelopso, kontraste al la luma ritaro kiun oni organizis tage al ''ĉiela dio'' [[Zeŭso]] en la sama loko<ref>[[Walter Burkert]], 1983:96.</ref>.
| |||