Pelopso: Malsamoj inter versioj

Laŭ la [[helena mitologio]], '''Pelopso''' (el la [[antikva greka lingvo|greka]] Πέλοψ, nigr-okula) estis reĝo, unue, de la urbo [[Pizo (Grekio)|Pizo]], sed poste li disvastigis sian povon sur la tuta [[Peloponezo]] (fakte, tiu vorto signifas «la insulo de Pelopso»). Ankaŭ la naŭ insuloj kiuj troviĝas antaúantaŭ la trezena marbordo ricevis la nomon ''Pelopsaj insuloj'' honore al li<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 2.34.4</ref>.

Pelopso fondis la dinastion de [[Atreo]], kiu ricevis ĝian nomon de lia plej fama filo. Pro tio, kaj pro la granda povo kiun li kaj lia idaro akiris, Pelopso estis kultita kiel eponima heroo de Peloponezo, ĉefe en [[Olimpio]]. Oni priskribis lin kiel ege riĉa homo, bonkora sed tiel orgojla kiel lia fratino Niobo (pro tio li estis la nura homo kiu funebris ŝin).

Pelopso estis filo de [[Tantalo (mitologio)|Tantalo]] kaj [[Diono]] (filino de la [[titano]] [[Atlaso (mitologio)|Atlaso]]) aŭ [[Taigeto]]<ref>Higeno. ''Fabloj'', 82.</ref>. Tamen, kelkaj verkistoj nomas lian patrinon [[Eŭrjanaso]], [[Eŭremisto]] aŭ [[Klitio]]<ref>''Skolastiko pri Eŭripido'', 5,11. [[Johano Tzestes]], ''Pri Likofrono''.</ref>. Aliaj asertas ke li estis bastarda filo de Tantalo kaj nekonata patrino, aŭ eĉ ke liaj gepatroj estis Atlaso kaj la nimfo [[Linoso]]<ref>[[Laktantio]]. ''Fabloj pri la metamorfozoj de Ovidio'', 6.6.</ref>. [[Pindaro]] nomis lin ''Kronida'', ĉar li estis pranepo de [[Krono (mitologio)|Krono]] aŭ eble pro [[Pluto (mitologio)|Pluto]], patrino de Tantalo.

Kvankam liPelopso naskiĝis en [[Frigio]] aŭ [[Lidio]], sed translokiĝis al la urbo [[Eneto]], ĉe la [[Nigra Maro]], kiam li lasisheredis sian[[Pafaglonio]]n hejmonde sia patro. Lia regado inkluzivis ankaŭ la lidianojn kaj frigianojn, sed li estis forpelita de [[Heraklo]] kaj de barbaraj popoloj, kiel dia puno pro la malbona agado de lia patro. Tiam, li rifuĝis en la monto [[Sipilo]], elpelitela sakrala sidejo de liaj praavoj, sed [[Ilo]], reĝo de [[Trojo]], devigis lin forfuĝi<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 2.22.4.</ref>, kaj vojaĝisvojaĝi al [[Grekio]], kiekun lia trezoro kaj apogantoj. Tie li akiris la urbo-regnon de Pizo (aŭ Olimpio) post venki la antaŭan reĝon, [[Enomao]]<ref>[[Tucidido]], 1.9.</ref>. Tamen, kroma versioj asertas ke li naskiĝis en [[Eneto]] ([[Paflagonio]])<ref>[[Apolodoro el Rodiso]], 2.358.</ref> aŭ [[Olenos]], en [[Aĥeo]]<ref>Skolastiko pri Pindaro, l.c.</ref>. Fine, kvara versio asertas ke li estis [[Arkadio|arkada]], kaj ke li, per ruzaĵo, mortigis kaj disigis la korpon de la tiea reĝo [[Stinfalo]]<ref>Apolodoro, 3.12.6.</ref>. Sendube, tiu estis la plej antikva versio, tial kial la eksterlandeco de Pelopso iĝis posta aldono al la historio. Homero mem asertis ke li devenis el Grekio, kaj nomis lin "''ĉeval-dresisto''" kaj "''la plej ŝatata de Pozidono''"<ref>[[Homero]]. ''[[Iliado]],'' 2.104.</ref>.

* [[ArgeioArgeo]]

* [[CinosuroCibosuro]]

* [[Diaso]] aŭ [[Dianto]]

La patro de Pelopso, Tantalo, estis reĝo de la monto [[Sipilo]], en [[Anatolio]]. Por fari oferon al la [[olimpanoj|olimpaj dioj]], li dispartigis sian propran filon, Pelopso, kaj kuiris lian karnon, kiun li servis al la dioj. Nur [[Demetro]] (aŭ [[Temiso]] laŭ alia versio), kiu estis tre afliktita pro la forkapto de sia filino [[Persefono]], ne rimarkis la homan devenon de tiu ofero kaj manĝis sian porcion, la maldekstra ŝultro de Pelopso. Tamen, la ceteraj dioj, terurigitaj, kunigis la diversajn partojn de Pelopso kaj revivigis lin. [[Hefesto]] faris eburan ŝultron, kiu anstataŭis tiun, kiun Demetro formanĝis (pro tio oni diris ke la pelopidoj havis blankegan ŝultrojn<ref>Higeno. ''Fabloj'', 83.</ref>), kaj tiel la junulo iĝis eĉ pli bela ol antaŭe. Pro tio, eĉ [[Pozidono]] enamiĝis de li, kaj portis lin al [[Olimpo]], kie Pelopso iĝis amanto de la dio kaj kutime uzis la magian ĉaron de la mara dio. Poste, [[Zeŭso]] forpelis Pelopson el la dia loĝejo, ĝenita pro la fakto ke lia patro Tantalo denove ofendis la diojn, tial kial li ŝtelis ilian manĝadon kaj disdonis ĝin al la mortemuloj, montrante tiel unu el la plej sakrajn sekretojn de la olimpanoj.

Kiam Pelopso plenkreskis, li enamiĝis al Hipodamio, filino de la kruela Enomao, reĝo de Pizo aŭ Olimpio. Sed oni informis Pelopson pri la sekreta amo de Enomao al lia filino (aŭ pri antaŭdiraĵo kiu asertis ke Enomao estos murdita de sia bofilo), pro kio tiu reĝo mortigis pli ol tri dek svatiĝantojn de la princino, post defii ilin konkuri en ĉar-kurado. La ĉevalinoj de Enomao, [[Psilo]] kaj [[Harpino]], donacitaj al li de [[Areso]], estis filinoj de la vento, kaj pro tio rapidegaj. Tamen, Pelopso akceptis la defion, kaj petis al Enomao permeson edzinigi lian filinon. Sed li ne estis tre certa pri sia venko, kaj pro tio li alvokis Pozidonon, sia antaŭa amanto<ref>[[Pindaro]]. ''Unua Olimpia Odo'', 71.</ref>, kaj post rememori ilian rilaton, petis helpon al li por venki Enomaon. Rideteme, Pozidono donacis al li ĉaron eltiritan de nelacigeblaj kaj nemorteblaj flugantaj ĉevaloj<ref>[[Cicero]]. ''Tusculanae Disputationes'' 2.27.67.</ref>, kiuj eĉ kapablis rajdi sur la maro. Por provi ilin, Pelopso vojaĝis tra la [[Egea maro]] al monto Sipilo, kie li konstruis templon al [[Afrodito|Temnia Afrodito]]. La rajdado estis tiel rapida ke la koĉero de Pelopso, [[Cilo]], ne sukcesis supervivi. Lia animo komunikiĝis per sonĝoj kun Pelopso, kiu honore entombigis lin en [[Lesboso]] kaj dediĉis templon al [[Apolono|Cila Apolono]]<ref>Teono. ''Pri Arato'', paĝ. 21.</ref>. Oni diras ke la dankema animo de Cilo favore intervenis en la posta konkurado kun Enomao.

Tamen, eĉ tiohavi tiun mirindan ĉaron ne trankviligis Pelopson (aŭ Hipodamion, laŭ aliaj versioj), kiu subaĉetis la koĉeron de Enomao, [[Mirtilo]], per promeso de la duono de la regno kaj la rajto pasigi unu nokton kun la princino. La nokton antaŭ la ĉar-kurado, Mirtilo anstataŭis la stiftojn de la reĝa ĉaro per aliaj faritaj el vakso. Tiu provokis ke dum la kurado, ĝuste kiam Enomao pretiĝis por trafi kaj mortigi Pelopson, la radoj delasis, rompante la ĉaron. Mirtilo, kiu esperis tion, saltis ĝustatempe kaj supervivis, sed la reĝo estis trenita surteren de liaj ĉevaloj kaj mortis.

La [[Eleo|eleaojeleanoj]] asertis ke Pelopso estis la unua homo kiu starigis templon al [[Hermeso]] en la lando, pro tio ke tiu dio avertis lin pri la venĝemo de la dioj pro la morto de Mirtilo, kvankam Pelopso estisvojaĝis ĝis la fino de la mondo por esti senkulpitasenkulpata de [[HerakloHefesto]]. Post fari tion, Pelopso revenis al Pizo kaj poste pligrandigis sian regadon al Olimpio, danke al la famo kiun li akiris. Iom post iom li sukcesis regi la tutan [[Peloponezo]]n, antaŭe nomata [[Apio]] aŭ [[Peliasgotiso]], sed ne teorie, almenaŭ fakte, tial kial lia influo faris la najbarajn reĝojn omaĝi lin. Ankaŭ lia riĉeco kaj la apogeo kiun li donis al la Olimpiaj Ludoj helpis lin iĝi tiel pova. Tiu fakto igis lin simbolo de unuiĝa Grekio, kaj pro tio, dum la [[Troja milito]], oni portis liajn ostojn al [[Trojo]], ĉar la divenisto [[Heleno]] asertis ke tio nepris por ke la grekoj sukcesu konkeri la urbon.

Pelopso plifortigis lian regadon per edziĝoj de siaj familianoj kun membroj de la tiam plej famaj familioj. Lia fratino [[Niobo]] edziniĝis al reĝo [[Amfiono]] de [[Tebo (Grekio)|Tebo]], kaj iliajliaj filinoj al la reĝa familio de Mikeno, kie ili regis ĝis la alveno de la [[heraklidoj]].

Kiam [[Lajo]], antaŭa reĝo de Tebo kaj patro de [[Edipo]], estis elpatrujita, li ricevis gastigadon ĉe la palaco de Pelopso en Peloponezo. Tiam li enamiĝis al bastarda filo de sia gastiganto, Krisipo, kaj sukcesis forkapti (aŭ allogi) lin. OfenditeTial kial la elpatruja ordono jam estis nuligiita, ambaŭ rifuĝis en Tebo. Sed ofendite, Atreo kaj Tiesteso persekutis kaj malliberigis linLajon, ĉar liili timis ke tiu unuiĝo helpos lian duonfrato iĝi heredinto de la regno de ilia patro. Sed Pelopso intervenis, kaj liberigis Lajonla teban reĝon, rezonante ke li ne kapablis puni neniun pro amo. Tamen, Hipodamio vojaĝis al Tebo kaj klopodis konvinki siajn filojn morti la bastardon kaj, tial kial ili rifuzis (laŭ la plimulto de la versioj) ŝi mem eniris la ĉambron kie Lajo kaj Krisipo dormis kaj vundis tiun lastan per la glavo de la teba reĝo, por ke oni kulpigus lin pri la murdo. Tamen, antaŭ morti, Krisipo klarigis la veron, kaj Pelopso elpatrujigis sian edzinon, kiu sinmortigis pro la honto. Kroma versio asertas ke Krisipo vojaĝis al Tebo tute nevole, kaj ke li sinmortigis pro tiu honta ofendo<ref>Skolioj pri ''La fenicaj'' de Eŭripidoj, 1760.</ref>.

|ANTAŬULO=[[Enomao]] ([[Pizo (Grekio)|Pizo]]), [[Epeo]] ([[Olimpio]]) kaj [[Stinfalo]] ([[Arkadio]])

La sanktejo de Pelopso en Olimpio, la ''Pelopion, sur kiu versis glora sango''<ref>Pindaro. ''Unua Olimpia Odo''.</ref> estis priskribita de Paŭzanio<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 5.13.1-3.</ref> kiel konstruaĵo ĉirkaŭita de sakralaj ŝtonoj kiu staris aparte de la templo de Zeŭso, apud la tombejo de la heroa reĝo, ĉe vadejo de la rivero [[Alfeo]], proksime de la templo de Artemiso en Piso. La ĉaro de Pelopso viziteblis en la templo de Demetra en [[Flio]], kaj lia ora glavo estis parto de la trezoro de la [[Siciono|sicionaj]] en Olimpio<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 2.14.3.</ref>. [[Elektra]] subterigis la lanco-skepttron de Pelopso (ankaŭ uzata de Oresto), kun kromaj oraĵoj, en la landlimo inter [[Keroneo]] kaj [[Faroteo]], kie oni malkovris ĝis poste. Faroteanoj pledis por la oro, sed keroneanoj konservis la skeptron kaj sakrale honoradis ĝin. Fakte, lia plej grava sacerdoto estis tiu, kiu portadis ĝin<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 9.40.6.</ref>.

Pelopso ricevis kultadon kiel ktonika diaĵo, al kiu oni nokte oferis nigran vir-ŝafon. La restaĵoj de Pelopso restis en korbo ĉe la sanktejo de [[Artemiso|Artemiso Kordaks]]<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 6.22.1.</ref>, sed poste oni translokiĝis ilin al fera sarkofago kiun oni subterigis en la antaŭ priskribita tombejo. Tamen oni montris grandegan skapolon teorie de li, konservita aparte,<ref>[[Adrienne Mayor]]. ''The First Fossil Hunters: Paleontology in Greek and Roman Times''. Eld. Princeton University Press, 2000. Mayor klarigas la uzadon de gigantaj fosiliaj ostoj en la greka kultado kaj mitaro.</ref>, kiun laŭ [[Johano Tzetzes]] oni portis al Trojo por ebligi la venkon de la aĥea armeo. Laŭ Paŭzanio<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 5.13.4.</ref>, tiu osto sinkis en la maro, kun la ŝipo kiu portis ĝin reen al Pizo, sed multaj jaroj poste fiŝkaptisto ([[Demarmeno]] el [[Eretrio]]) trovis ĝin en sia reto. Demarmeno demandis al Orakolejo de Delfo kion fari kun tiu osto, kaj la pitio konsilis lin donaci ĝin al la [[Eleo|eleaj]], kiuj tiam nomumis Demarmenon oficiala gardisto de la relikvo<ref>Paŭzanio. ''Priskribo de Grekio'', 13.3.</ref>. Oni ankaŭ diris ke el tiu osto estis farita la [[paladio]]<ref>[[Klemento el Aleksandrio]]. ''Ad Gents'', 30.d.</ref> kaj la sigelilo de Agamemno<ref>[[Sofoklo]]. ''Elektro'', 326.</ref>.