|
'''Tej''' ([[amhara lingvo|amhare]] ጠጅ , elparolu "teĝ") estas [[etiopio|etiopia]] mielvino aŭ [[medo]], farita el [[mielo]], akvo kaj kun aldono de ligneca afrika [[ramno]]-arbusto (''Rhamnus prinoides''). '''teĝoTeĝo''' estas tradicia alkohola trinkaĵo de la [[Etiopio|etiopiaj]] popoloj.
La [[alkoholo]]enhavo varias inter 6 kaj 11 %.La sukcenkolora tringaĵo oni faras en Etiopio por privata konsumado, sed ekzistas ankaŭ multaj specialaj trinkejoj , la ''Tej bets'' (amhare por "teĝejo"), kie la homoj trinkas la freŝigan trinkaĵon el vitra balonoj [amhare ''Berele''). ▼
▲La [[alkoholo]]enhavo varias inter 6 kaj 11 %. La sukcenkolorasukcenkoloran tringaĵotrinkaĵon oni faras en Etiopio por privata konsumado, sed ekzistas ankaŭ multaj specialaj trinkejoj , nome la ''Tej bets'' (amhare por "teĝejo"), kie la homoj trinkas la freŝiganrefreŝigan trinkaĵon el vitra balonoj [(amhare ''Berele'').
=== Mitologio kaj historio ===
En etiopiaj historiaj libroj oni priskibas detaladetalw la vivon de [[reĝino de de Saba]] en la 10a jc. a.K. kaj ties regnadoregnadon super la granda regno de la hodiaŭa [[Jemeno]] kaj la norda EtiopionEtiopio kun la urbo [[Aksum]] kiel centro.<ref>Belai Gidai: ''Ethiopian Civilization.'' Addis Abeba 1992</ref>
Laŭ ĝenerala opinio tio estas legendo, kiu ricevis sian skriban formon nur ĉirk. 1400 en la verko ''Honoro de la ReĝojRuhm der Könige'' ([[Kebra Negest]]). 980 s.K. la reĝino vojaĝis al [[Jerusalemo]] plenpakita kun donaco akorde al la grandeco kaj pompeco de sia regno, kaj ŝi parolis tie kun reĝo [[Salomo]]. Ili kune trinkis la de ŝi kunpotitan teĝon kaj kun generis [[Menelik I.|Meneliko]]n, kiu fariĝis la unua reĝo de Etriopio. ▼
▲Laŭ ĝenerala opinio tio estas legendo, kiu ricevis sian skriban formon nur ĉirk. 1400 en la verko ''Honoro de la ReĝojRuhmReĝoj[[Ruhm der Könige ]]'' ([[Kebra Negest]]). En 980 sa.K. la reĝino vojaĝis al [[Jerusalemo]] plenpakita kun donacodonacoj akorde al la grandeco kaj pompeco de sia regno, kaj ŝi parolis tie kun reĝo [[ SalomoSalomono]]. Ili kune trinkis la de ŝi kunpotitankunportitan teĝon kaj kun li generis [[Menelik I.la 1-a|Meneliko]]n, kiu fariĝis la unua reĝo de EtriopioEtiopio.
Per tiu rakonto teĝo havas la rangon de reĝa trinkaĵo. Fone estas la ligo de la [[abelo]]j kiel simbolo de la regnado en la afrika [[mitiologio]]. Same kiel en la greka mitiologio la [[Nektar]]o estas reĝa nutraĵo, la mielo kaj el ĝi farata ebriiga trinkaĵo apartenas en la egipta mitologio al la sefero de sankteco "kie lakto kaj mielo fluas". ▼
▲Per tiu rakonto teĝo havas la rangon de reĝa trinkaĵo. Fone estas la ligo de la [[abelo]]j kiel simbolo de la regnado en la afrika [[ mitiologiomitologio]]. Same kiel en la greka mitiologiomitologio la [[ Nektarnektaro]] o estas reĝa nutraĵo, la mielo kaj el ĝi farata ebriiga trinkaĵo apartenas en la egipta mitologio al la sefero de sankteco "kie lakto kaj mielo fluas".
En Etiopio ekzistis pramitoj en kiuj abelo ludis centran rolon. Ekzistis la abela oraklo por nomiĝi estonatan reganton. [[Gebra Maskal Lalibela|imperiestro Lalibela]] (1189-1229), la konstruanto de la fama rokpreĝejo en sia hejmurbo [[Lalibela]] prunteprenis sian nomon de la abeloj. Same sakrala estas abelvakso. Dum festo la regnantoj permesis la ĝuon de teĝo. La nobeloj trinkis la medon el bovkornoj. Krom dum festo la ordinara popolo ne rajtis trinki teĝon. ▼
▲En Etiopio ekzistis pramitoj en kiuj abelo ludis centran rolon. Ekzistis la abela oraklo por nomiĝinomigi estonatanestontan reganton. La [[Gebra Maskal Lalibela|imperiestro Lalibela]] (1189-1229), la konstruanto de la fama rokpreĝejo en sia hejmurbo [[Lalibela]] prunteprenis sian nomon de la abeloj. Same sakrala estas abelvakso. Dum festo la regnantoj permesis la ĝuon de teĝo. La nobeloj trinkis la medon el bovkornoj. Krom dum festo la ordinara popolo ne rajtis trinki teĝon.
La 19a jc. la [[Oromo (popolo)|Oromo]]-reĝlando [[reĝlando Gera|Gera]] fanfaronas pri sia plej bona mielo en Etiopio. Ekzistis 8 diversaj specoj, el kiuj la plej bona, la malhela mielo nur esta destinita por la farado de teĝo por la nobeluloj. La plej altaj tavoloj de la socio havis specialaj servistoj por fari kaj celebri teĝon. ▼
▲La 19aregno jc.de la [[ Oromo (popolo)|OromoOromoj]] -reĝlando en la 19a jarcento nome [[reĝlando Gera|Gera]] fanfaronas pri sia plej bona mielo en Etiopio. Ekzistis 8 diversaj specoj, el kiuj la plej bona, la malhela mielo nur estaestas destinita nur por la farado de teĝo por la nobeluloj. La plej altaj tavoloj de la socio havis specialajspecialajn servistojservistojn por fari kaj celebri teĝon.
Ne antaŭ la komenco de la 20a jc. la ĝuado de teĝo disvastigis ankaŭ al pli malaltaj klasoj de al etiopia socio. Pro la tradiciotamen la trinkaĵo restis iun specialaĵo. ▼La popolo sur la [[altebenaĵo de Abisinujo|altebenaĵo]] trinkis kaj trinkas ankorau hodiaŭ pli ofte pro la plej malalta prezos [[Talla (Bier)|Talla]]-n, biero els [[milio]] ▼
▲Ne antaŭ la komenco de la 20a jc. la ĝuado de teĝo disvastigis ankaŭ al pli malaltaj klasoj de alla etiopia socio. Pro la tradiciotamentradicio tamen la trinkaĵo restis iuniu specialaĵo.
Krom tra la mitoj kaj kultaj aferoj la famo pri teĝo disvastiĝis per vojaĝantoj el la nordo. La greka geografo [[Strabono]] (63 a.K. gis 23 p. K.) rakontis pri la etiopianoj ke ili estas ''trogloditoj'' ("kavernulo"), kies reganto faris trinkaĵon el mielo kaj akvo kun aldono de (''ramno'').<ref>Strabon: ''Geographica.'' Buch 17, Kap. 2 [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/16D*.html Englisch online]</ref> ▼
▲La popolo sur la [[altebenaĵo de Abisinujo |altebenaĵo]] trinkis kaj trinkas ankorau hodiaŭ pli ofte pro la plej malalta prezosprezo [[Talla (Bier)|Talla]] -n, bierobieron elsel [[milio]] .
[[James Bruce]] (1730–1794) travivis ĉirk. 1770 du jarojn en Etiopio. Li havis la honoron dum sia ĉeesto en [[Gonder]] kun maljuna etiopia imperiestro [[Michael Sehul]] regule tagmanĝi regelmäßig kaj trinki teĝon. Laŭ la germana esploristo Heinrich Thiersch la trouzo de la alkohola trinkaĵo fare de [[Theodor II. (Etiopio)|imperiestro Tewodros]] (1855–1868) kaŭzas la malvenko de la etiopanoj kontraŭ la anglo. Eksterlandaj sendito en la 19a jc. plendas unuanime, ne eblis diplomata interparolo sen antaŭe multege da teĝo estis tinkita. ▼
▲Krom tra la mitoj kaj kultaj aferoj la famo pri teĝo disvastiĝis per vojaĝantoj el la nordo. La greka geografo [[Strabono]] (63 a.K. gis 23 p. K.) rakontis pri la etiopianoj ke ili estas ''trogloditoj'' (" kavernulokavernuloj"), kies reganto faris trinkaĵon el mielo kaj akvo kun aldono de (''ramno'').<ref> StrabonStrabono: ''Geographica.'' Buch 17, Kap. 2 [http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Roman/Texts/Strabo/16D*.html Englischangle, onlinerete]</ref>
▲[[James Bruce]] (1730–1794) travivis ĉirk. 1770 du jarojn en Etiopio. Li havis la honoron dum sia ĉeesto en [[Gonder]] kun maljuna etiopia imperiestro [[ MichaelMikaelo Sehul]] regule tagmanĝi regelmäßig kaj trinki teĝon. Laŭ la germana esploristo Heinrich Thiersch la trouzo de la alkohola trinkaĵo fare de [[ TheodorTeodoro II.la 2-a (Etiopio)|imperiestro TewodrosTeodoro]] (1855–1868) kaŭzaskaŭzis la malvenkomalvenkon de la etiopanoj kontraŭ la angloangloj. Eksterlandaj senditosenditoj en la 19a jc. plendas unuanime, ke ne eblis diplomata interparolo sen antaŭe multege da teĝo estis tinkitatrinkita.
=== Deveno de la vorto ===
La vorto ''tej'' ekzistas krom en la amhara ankaŭ en la [[kuŝidaj lingvoj|kuŝidaj]] kaj [[semida lingvaro|semida]]j lingvoj de Etiopio. La termino ekzemple simile anen la [[volana lingvo|volana]] kiel''Tajay'', [[cvaja lingvo|cvaja]] ''Teje'' aŭ en la [[harara|harara]] ''Tajji''. laLa origino verŝajne venis el la prasmidaprasemida.
== Krudmaterialo ==
Mienkolektado apartenas al unu el la plej fruaj formoj de arbarmastrumado. La homoj pendigas por la sovaĝajnaturaj abelsvarmoj cilindroforajcilindroformajn nestojnestojn, ofte molamolajn trunkojtrunkojn de la tropika arbo [[''Cordia africana]])'' en arbegoj. Tiaj lignaj kavoj estas enloĝataj de sovaaĝajsovaĝaj abeloj. La abeloabeloj estas tre agresemaj, la rikolorikolto danĝera kaj la labrolaboro pro tio prestiĝdona. En la suda kaj okcidenta partopartoj de Etiopio la avaraĝaveraĝa rikolorikolto popor abelpopolo estas 4 ĝis 9 kilogramokilogramoj da mielo. La plej rikoltriĉa regiono estas [[Gojjam]]. En laabesinala abesina altebenaĵo la abeloj ne estas tiom produktivaj kaj la rikolto estas malmulta.
En Etiopio ekzistas pli ol 3 milionoj da traditiciajtradiciaj [[abelo|abelujoj]]. La mielproduktado en Etiopio varia inervarias inter 20.000 kaj 30.000 tunoj je jaro. El tio du trionotrionojn oni uzas por fari teĝon.<ref>[http://www.beekeeping.com/apiacta/bienenzucht_afrika.htm Moustafa H. Hussein: ''Bienenzucht in Afrika.''] In: Apiacta 1/2001, S.34–48</ref>
La kiel krompruduktokromprodukto amasiĝanta [[abelvakso]] estas transportata al entrepreno en [[Adis -Abebo]].tiu Tiu entrepreno prilaboras la vakson por la eksportoeksportado.<ref>Tessega Belie: [http://mahider.ilri.org/handle/10568/721 ''Honeybee production and marketing systems, constraints and opportunities in Burie District of Amhara Region, Ethiopia.''] Bahir Dar University, Bahar Dar (Äthiopien), MaiMajo 2009, S. 17, 21</ref>
== Farado==
[[dosiero:Azmari in a tejbeit.jpg|miniatur|thumb|''Azmari'' (kantisto de laŭdaj kaj insultaj kantoj) en teĝejo sin akompananta per ''Tej bet'' (afrika violono ''[[Masinko]]'')]]
Ekzistas multaj receptoj, kiuj varias laŭ kvanto kaj tempoj. Tradicia recepto estas: Granda En granda ligna barelo oni enmetas unu parton da mielo kaj kvin partoj da akvo. PleniĝuPlenigu la botelon nur ĝis tri kvaronokvaronoj, Kovrukovru ĝiĝin prtper tuko. Dum la fermentado oni kolektiĝaskolektigas vaksovakson kaj malpuraĵojmalpuraĵojn je la surfaco, Ĉitageĉitage oni devas forpreni tion. Intertempe dispecigu kelkajkelkajn kilogramojkilogramojn da sekigita [[ramno|ramnaj]] branĉoj kaj kuiru ilin en akvo. Tiel longe kiel la mielakvo ankoraŭ tasestas olĉadolĉa aldonu la kuiritan ramnon. ĈiuageĈiutage forprenu la malpuraxojmalpuraxojn el sur la surfaco. Post la fermentado eblas postdolĉgipostdolĉigi la fluaĵon kun mielo. La tuta proceso daŭras ccirkĉirk. 15 tagotagojn.<ref>Reinhard Fichtl undkaj Admasu Adi: ''Honeybee Flora of Ethiopia.'' Markgraf Verlag, Weikersheim 1994, S.419</ref> <ref>Haberland, S.173.</ref>
Hodiaŭ ofte estas la kutimonkutimo anstataŭi la mielomielon per sukero. Eblas akaŭankaŭ aldoni pun giston.
Ne tradicia ankaŭ estas aldonaĵoj kiel citronsuko, kafgrajnoj, oranĝŝeloj, <!--plumboj--> aŭ [[sekvinbero|rozeno]]j.
== Societeco ==
Ĉe teĝo ekzistas en la tradicia socio etiopia labordivido. La produktado esta farata de virinovirinoj. En la ''Tej bets'' teĝejaoteĝejoj sidas nur viroj. Ankaŭ la servistoj nur estas viraj.
Kompare kun la nombro de ceteraj gastejoj la nombro de teĝejoj estas relative malmultaj. En Sudetiopio teĝejoj estas iom pli multnombraj. En Adis-Abebo ekszitasekzistas 15.436 gastejoj kaj hotelohoteloj, kaj el tiotiuj nur 505 teĝejoj (''Tej bets'') t.e. 3,3 %.<ref>SieheVidu: Harry Kloman: ''All about Tej'', dort den Linkel: ''2002 Study of Sex workers.'' – als Pdf</ref>
== referencoj ==
| 