Kiel registrite je 22:45, 30 nov. 2012 redakti Umbert' (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 4 973 redaktoj transĝermetigis (?) ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 14:43, 1 dec. 2012 redakti malfari Umbert' (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 4 973 redaktoj aldono, korekto de la relativa forteco laŭ la germana vikipedio Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: La '''forta nuklea forto''' aŭ '''forta interago''' estas tiu [[fundamenta forto]], kiu kuntenas la [[nukleo]]jn de [[atomo]] kontraŭ la peno de la [[elektromagneta forto]] disigi ilin. Ĝi estas unu el la kvar (aŭ tri) [[fundamenta forto\|fundamentaj fortoj]] de [[fiziko]]. == Etimologio == Male al la [[Kampo (elektro)\|elektra]] kaj [[gravito\|gravita forto]]j la forta nuklea forto ne sekvas la leĝon de la inversa radiusa kvadrato; ĝi efikas nur je tre malgranda distanco. Tie ĝi havas jenajn rilatumojn al la aliaj fundamentaj fortoj:▼ La forta nuklea forto havas sian nomon de la fakto, ke ĝi estas la plej forta el la fundamentaj fortoj. Alia nomo estas "kolora forto", ĉar la [[kolora ŝargo\|ŝargoj]] kaŭzantaj ĝin, havas tri bazajn valorojn, same kiel la homa vido havas tri bazkolorojn. Tial la ŝargoj ricevis la simbolajn nomojn "ruĝa", "verda" kaj "blua", aldone ekzistas la inversaj ŝargoj "malruĝa", "malverda" kaj "malblua". La esprimo "forta interago" estas nun preferata inter fizikistoj. La antaŭan esprimon "forta nuklea forto" motivis la fakto, ke ĝi efikas interne de [[atoma nukleo\|atomaj nukleoj]] (vidu [[#Atomaj nukleoj\|malsupre]]). ▲Male al la [[Kampo (elektro)\|elektra]] kaj [[gravito\|gravita forto]]j la forta nuklea forto ne sekvas la leĝon de la inversa radiusa kvadrato; ĝi efikas nur je tre malgranda distanco. Tie ĝi havas jenajn rilatumojn al la aliaj fundamentaj fortoj<ref>Greiner, W. kaj Müller, B.: "Gauge Theory of Weak Interaction (Band 13)". Springer, 2000, p. 2.</ref>: * 100-oble tiom forta kiom la elektra forto * ~~100.000~~10<sup>15</sup>-oble tiom forta kiom la [[malforta nuklea forto]] * 10<sup>3941</sup>-oble tiom forta kiom la gravito == Historio == La ekziston de la forta nuklea forto konjektis [[Enrico Fermi]] en la [[1930-aj jaroj]], kiam li laboris pri la [[malforta nuklea forto\|malforta interago]]<ref>{{Citaĵo el la reto \| url=http://www-news.uchicago.edu/fermi/Group19/enricofermi/teoriafermi.htm\| titolo = La teoria di Fermi \| alirdato = 2012-12-01 \| aŭtoro = \| dato = 2003-04-23 \| formato = HTML \| eldonisto = Universitato de Chicago \| lingvo = it}}</ref>. [[Hideki Yukawa]] postulis, ke la interagon efikas nova partiklo, la [[piono\|π-mezono]]. En [[1964]] [[Murray Gell-Mann]] kaj [[George Zweig]] proponis, ke [[mezono]]j kaj [[bariono]]j konsistas el kvarkoj; en 1965 sekvis la enkonduko de nova partikla eco, nomata "koloro". En 1968/9 eksperimentoj ĉe la esplorejo SLAC ([[Stanford Linear Accelerator]]) trovis pruvojn pri la fakta ekzisto de kvarkoj. == Atomaj nukleoj == [[Dosiero:Neutron_QCD_Animation.gif\|eta\|Ekzemplo: Gluonoj kuntenas la kvarkojn en neŭtrono]] Laŭ la [[kvantuma kolordinamiko]] la forta nuklea forto efikas inter [[kvarko]]j interne de [[nukleono]]j, kiuj konsistigas la nukleojn de [[atomo]]j. La perantaj virtualaj [[partiklo]]j estas nomataj [[gluono]]j; ilin karakterizas konservata (neperdebla) valoro nomata [[kolora ŝargo]] (kiu neniel rilatas al la koloroj de [[optiko]]). Ekzistas ok specoj de gluonoj, kiuj transportas koloran ŝargon inter kvarkoj kaj povas ankaŭ interagi inter si reciproke. Interne de nukleonoj la kolora ŝargo de la kvarkoj ĉiam sume nuliĝas. Tamen pro nekompleta ekvilibreco de la kvarkaj ŝargoj ekzistas resta interago inter nukleonoj, kiu konsistigas la fortan nuklean forton. Ĝi efikas ĝis distanco de ĉirkaŭ 2,5 femtometroj; trans tiu distanco ĝin superas la elektra forto. Tial la forta nuklea forto kapablas kunteni malgrandajn nukleojn (kvankam ili enhavas elektre ŝargitajn [[protono]]jn, kiuj forpuŝas sin reciproke), sed ne tre grandajn, kiuj do estas [[radiaktiveco\|malstabilaj]]. La gluonoj, kiuj peras la interagon interne de la nukleonoj, ne ekzistas ekstere. La interagon inter la nukleonoj en nukleo peras la [[piono\|\|π-mezono]], == Vidu ankaŭ == Linio 16 ⟶ 27: * [[Nuklea fiziko]] * [[Teorio de kordoj]] == Notoj == {{referencoj}} == Eksteraj ligiloj == Linio 21 ⟶ 35: {{el}} http://www.physnet.org/modules/pdf_modules.html projekto ''physnet'' ({{en}}) ~~{{ĝermo\|fiziko}}~~ {{havenda artikolo\|Forta nuklea forto}}

Forta nuklea forto: Malsamoj inter versioj