Katolika Eklezio: Malsamoj inter versioj

&nbsp;[[katolika monaĥa ordeno|Monaĥismo]]&nbsp;• &nbsp;[[Preĝo]]&nbsp;• &nbsp;[[Arto]]<br />

|}

 

La Katolika eklezio estas unu el la plej malnovaj religiaj institucioj en la mondo kaj ĝi ludis gravan rolon en la historio kaj evoluo de la [[okcidenta civilizo]].<ref name="O'CollinsPref">O'Collins, p. v (antaŭvortoj).</ref>. Scio pri la latina formo de katolikismo helpas kompreni [[Okcidenta Eŭropo|Okcidentan Eŭropon]], precipe ĝian historion, [[literaturo]]n, belarton kaj kredon, ĉar tiu mondoparto ricevis fortan influon de tiu eklezio.

Laŭ si mem, la Katolika Eklezio estas tiu eklezio, kiun Jesuo Kristo fondis, kiel li promesis al [[Sankta Petro]]:

 

:([[La Evangelio laŭ Sankta Mateo|Mateo]] 16:18–19)

 

 

== Nomo ==

 

La nomo "katolika" estas tamen uzata ankaŭ de aliaj Eklezioj, ĉefe ortodoksaj, kiuj ne akceptas la uzon nur por tiuj en komunio kun la Sankta Seĝo de Romo. Tial, la vorto "Roma" estas pli preciza kaj klara. La katolika Eklezio uzas mem la vorton "Roma" en diversaj dokumentoj, kiel la enciklikoj ''Divini Illius Magistri'' de [[Pio la 11-a]]<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/pius_xi/encyclicals/documents/hf_p-xi_enc_31121929_divini-illius-magistri_en.html]</ref> kaj la ''Humani generis'' de [[Pio la 12-a]]<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/pius_xii/encyclicals/documents/hf_p-xii_enc_12081950_humani-generis_en.html]</ref>; komunaj deklaroj subskribitaj de [[Benedikto la 16-a|Papo Benedikto XVI]] kun [[Ĉefepiskopo de Canterbury]] [[Rowan Williams]] je la {{dato|23|novembro}} [[2006]] kaj [[Patriarko Bartolomeo la 1-a]] el [[Konstantinopolo]] je la {{dato|30|novembro}} 2006<ref>Respektive [http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xvi/speeches/2006/november/documents/hf_ben-xvi_spe_20061123_common-decl_en.html] kaj [http://www.ewtn.com/library/PAPALDOC/b16bart1decl.htm]</ref>, kaj de certaj [[episkopa konferenco|episkopaj konferencoj]]<ref>Ekzemplo: La Baltimora Katekismo, oficiala katekismo sankciita de la katolikaj episkopoj de Usono, asertante: "Tio estas kial ni estas nomataj Romaj katolikoj; por montri ke ni estas unuigitaj al la vera posteulo de Sankta Petro" (Demando 118) kaj referencas al la Eklezio kiel la "rom-katolika eklezio" sub Demandoj 114 kaj 131 ([http://www.cin.org/users/james/ebooks/master/baltimore/bcreed09.htm Baltimora Katekismo).]</ref>. Sed tiuj ĉi dokumentoj ne koncernas orientajn katolikajn ekleziojn. Ili jam havas eklezian komunumon kun latina eklezio. En la Katekismo de Papo [[Pio la 10-a]] la Eklezio estis nomata "Romana".<ref>{{Cito|URL=http://www.cin.org/users/james/ebooks/master/pius/pcreed09.htm |Titolo=La Katekismo de St Pius X, La Naŭa Artikolo de la Kredaro, Demando 20 |Eldonejo=Cin.org - |Dato= |Alirdato=2010-10-28}}</ref>

== Historio ==

=== Primitiva Kristanismo ===

 

 

 

 

 

Konstantino translokigis la imperian ĉefurbon al [[Bizancio]], kaj la Koncilio de Kalcedonio (451) levis la Episkopejon de Bizancio al pozicio "dua en eminenteco kaj povo de la episkopo de Romo"<ref name="Noble214">Noble, p. 214.</ref>. De ĉirkaŭ [[350]] ĝis ĉirkaŭ [[500]], la episkopoj, aŭ papoj, de Romo konstante pliiĝis en aŭtoritato. Romo havis specialan eminentecon super la aliaj diocezoj. Ĝi estis konsiderita kiel la eklezio fondita de Petro kaj Paŭlo. Ĝi situis en la ĉefurbo de la [[Okcident-Romia Imperio]], estis riĉa kaj konata de aliaj eklezioj, kaj ekleziaj akademiuloj preferis la subtenon de la romia episkopo en doktrinaj disputoj<ref name="ReferenceA">"Rome (early Christian)." Cross, F. L., ed. The Oxford dictionary of the Christian church. New York: Oxford University Press. 2005</ref>.

 

=== Mezepoko ===

Post romia kolapso en la Okcidento, la katolika kredo konkuris kun [[arianismo]] por la konvertigo de barbaraj triboj ([[ostrogotoj]], [[visigotoj]], [[burgundoj]] kaj [[vandaloj]])<ref>Le Goff, p. 14</ref>. La konvertiĝo de [[Kloviso la 1-a]] en [[496]], pagana reĝo de la [[frankoj]], markis la komencon de stabila ascendo de la katolika kredo en la [[Okcidento]]<ref>Le Goff, p. 21</ref>. La [[benediktana regulo]], kunmetita en [[530]], iĝis projekto por la organizo de [[monaĥejo]]j ĝenerale en [[Eŭropo]]<ref>Woods, p. 27</ref>. Same kiel disponiganta fokuson por spirita vivo, la novaj monaĥejoj konservis klasikajn metiojn kaj artajn kapablojn konservante intelektan kulturon ene de lernejoj, skriptorioj kaj bibliotekoj. Ili ankaŭ funkciis kiel agrikulturaj, ekonomiaj kaj produktado-centroj, precipe en malproksimaj regionoj, iĝante gravaj portintoj de la [[civilizo]].

 

La papo [[Gregorio la Granda]] reformis eklezian praktikon kaj administracion ĉirkaŭ [[600]] kaj lanĉis renoviĝintajn misiajn klopodojn kiuj estis kompletigitaj de aliaj misiaj movadoj kiel ekzemple la [[hiberna-skota misio]]. Misiistoj portis kristanismon al la [[anglosakso]]j kaj aliaj [[ĝermanoj]]<ref>Duffy, p. 69</ref>. En la sama periodo, la okcidentaj [[gotoj]] kaj [[lombardoj]] transiris de Arianismo rekte al Katolikismo, kaj la keltaj eklezioj unuiĝis kun Romo en [[664]]. Poste misiaj klopodoj de [[Cirilo kaj Metodo]] en la [[9-a jarcento]] atingis [[Grandmoravia imperio|Grandan Moravion]] kaj enkondukis, kun kristanismo, la [[cirila alfabeto|cirilan alfabeton]] uzotan en la sudaj kaj orientaj slavaj lingvoj<ref>Johnson, p. 18</ref>. Dum kristanismo daŭre kreskis en Eŭropo, [[Islamo]] prezentis signifan armean minacon al okcidenta kristanismo. De [[715]], islamaj armeoj konkeris multon de la suda Mediteraneo.

 

 

La [[abatejo de Cluny|klunia reformo]] de monaĥejoj kiu komenciĝis en 910 ekfunkciigis ĝeneraligitan monaĥan kreskon kaj renovigon<ref name="Duffy88">Duffy, pp. 88–89.</ref>. Monaĥejoj lanĉis novajn teknologiojn kaj kultivaĵojn, kreskigis la kreadon kaj konservadon de literaturo kaj antaŭenigis ekonomian kreskon. Monaĥejoj, abatejoj kaj katedraloj daŭre operigis praktike ĉiujn lernejojn kaj bibliotekojn. Malgraŭ eklezia malpermeso de la praktiko de uzuro la pli grandaj abatejoj funkciis kiel fontoj por ekonomia kredito. La 11-a kaj 12-a jarcentoj vidis internajn klopodojn reformi la eklezion. La [[Kolegio de kardinaloj]] en [[1059]] estis kreita por liberigi papajn elektojn de imperiestroj kaj nobelaroj. Laika investituro de episkopoj, fonto de la regado de regantoj en la eklezio, estis atakita de reformantoj kaj sub [[Gregorio la 7-a]], ekiĝis la investitura polemiko inter papo kaj imperiestro. La afero estis poste aranĝita per la [[Konkordato de Worms]] en [[1122]] kie estis interkonsentita ke episkopoj estus selektitaj laŭ eklezia juro<ref>Noble, pp. 286–287</ref>.

En [[1095]], bizanca imperiestro [[Aleksio la 1-a]] apelaciis al Papo [[Urbano la 2-a]] por helpo kontraŭ refojaj islam-invadoj<ref name="rileysmith">Riley-Smith, p. 8</ref>, kio instigis la papon lanĉi la [[unua krucmilito|Unuan krucmiliton]] por helpi al la [[Bizanca Imperio]] kaj repreni kontrolon super la [[Sankta Lando]]<ref name="Bokenkotter140">Bokenkotter, pp. 140–141</ref>. La celoj ne estis konstante realigitaj, kaj epizodoj de brutaleco faritaj de la armeoj heredigis reciprokan malfidon inter islamanoj kaj okcidentaj kaj orientaj kristanoj, kaj inter tiuj ĉi lastaj. Dum la [[Kvara krucmilito]] etis la atakoj ĉefe kontraŭ Bizanco fare de la okcidentaj kristanoj kaj tio fine solidigis la skismon inter la eklezioj<ref>Robert Bartlett, The Normans, BBC TV</ref>.

 

En la [[12-a jarcento]], suda [[Francio]] vidis la aperon de [[katarismo]]<ref>Malcolm Barber, ''The Cathars'' p1. Longman, ISBN 0-582-25661-5.</ref>, dualisma herezo kiu disvastiĝis de [[Orienta Eŭropo]] tra [[Germanio]]. Post kiam la kataroj estis akuzitaj je murdado de papa delegito en [[1208]], [[papo]] [[Inocento la 3-a]] deklaris la [[Albigensismo|albigensan krucmiliton]] kontraŭ ili, kiu baldaŭ fariĝis "terura masakro". Li poste starigis la unuan papan inkvizicion por radikale ekstermi la ceterajn katarojn. Formaligite sub [[Gregorio la 9-a]], tiu mezepoka [[inkvizicio]] estis utiligata por la lukto kontraŭ herezoj.

Dum la tempo, aliaj inkvizicioj estis lanĉitaj de laikaj regantoj, sub la iniciato aŭ kun la aprobo de eklezia hierarkio, por procesigi herezulojn, reagi al la minaco de islama invado aŭ por politikaj celoj. La reĝoj [[Katolikaj Gereĝoj|Fernando kaj Izabela de Hispanio]] formis inkvizicion en [[1480]], originale por trakti malfidelajn konvertitojn de [[judismo]] kaj [[islamo]] al Katolikismo. Dum la perido de [[1350-aj jaroj]], tiu hispana inkvizicio kondamnis inter 3 000 kaj 4 000 homoj, reprezentante ĉirkaŭ du procentojn de akuzitoj. En [[1482]] [[Siksto la 4-a]] kondamnis la troigon de la [[Hispana Inkvizicio]]<ref>http://www.laguia2000.com/el-mundo/la-inquisicion-espanola</ref>, sed Fernando ignoris liajn protestojn. Estas debato inter historiistoj pri la relativa severeco de la Inkvizicio: ĝenerale oni konsideras ke ĝi kaŭzis la terorigon de la deviantoj kaj malsamopiniantoj, kaj ke ĝi restriktis la liberan pensadon en la landoj kie ĝi havis pli da povo; katolikaj pensuloj asertas ke pro jarcentoj da protestanta propagando, oni [[Nigra legendo de la Inkvizicio|troigis]] la hororojn de la inkvizicioj asociitaj al la Romkatolika Eklezio kun agoj de laikaj regantoj. Kelkaj filozofoj kaj sciencistoj, inter kiuj plej famaj estas [[Giordano Bruno]] kaj [[Galileo Galilei]] estis pridemanditaj aŭ eĉ kondamnitaj de la inkvizicio. Laŭ historiisto [[Thomas Noble]], la efiko de la Galilea afero estis restrikti sciencan evoluon en kelkaj eŭropaj landoj. Kiel reago, la eklezio kreis la [[papa Akademio de la Sciencoj|Papan Akademion de la Sciencoj]] en [[1603]]. La inkvizicio ludis maĵoran rolon en la fina elpelo de [[Islamo]] de [[Sicilio]] kaj Hispanio. En aliaj sociaj frontoj, katolikaj instruantoj turniĝis rekte al la forigo de sklaveco en la 15-a kaj 16-a jarcentoj, kvankam la papado daŭre aprobis portugalan kaj hispanan prenon de islamaj sklavoj.

 

La eklezio estis la domina influo sur la evoluo de okcidenta arto en tiuj tempoj, kontrolante la pliiĝon de [[romaniko]], [[gotiko]] kaj renesancaj stiloj de arto kaj [[arkitekturo]]<ref name="Woods122">Woods, pp. 115–27.</ref>. Renesancaj artistoj kiel ekzemple [[Rafaelo]], [[Mikelanĝelo]], [[Leonardo da Vinci]], [[Bernini]], [[Botticelli]], [[Fra Angelico]], [[Tintoretto]], [[Caravaggio]], kaj [[Tiziano]], estis inter amaso da novaj virtaj sponsoritoj de la eklezio<ref name="Duffy133">Duffy, p. 133.</ref>. En muziko, katolikaj monaĥoj evoluigis la unuajn formojn de moderna okcidenta muzika notacio kun la celo normigi liturgion en la tutmonda eklezio<ref name="Hall100">Hall, p. 100.</ref>, kaj grandega korpo de religia muziko estis verkita por ĝi. Tio estis unu el la fortoj kiuj kondukis rekte al la apero kaj evoluo de eŭropa [[klasika muziko]], kaj multaj derivaĵoj<ref name="Murray45">Murray, p. 45.</ref>.

=== Reformacio kaj kontraŭreformacio ===

La internaj malkonsentoj, la troa sekulara povo de la Eklezio, la koruptado kaj la senrespondecaj kaj skandalaj sintenoj de la Papo kondukis al serio de kritikoj, ne nur ekstere sed ankaŭ interne de la Eklezio, kiuj fine kondukos al la plej grava skismo, la [[Reformacio]].

 

[[Anglikanismo]] kaj [[Reformacio]] kondukis al la disigo de anglikanoj kaj protestantoj de la Romkatolika Eklezio. Kiel respondo, la eklezio iniciatis serion de reformoj en la vastaj areoj kiel doktrino, eklezia strukturo, ordenoj, spiritaj movadoj kaj politiko. La rezultintaj streĉitecoj inter katolikoj kaj protestantoj kaj la perceptita bezono de homogeneco de la kredo ekigis la eŭropajn militojn pro religio.

 

 

 

En ĉi tiu lasta parto de la [[17-a jarcento]], en kiu [[Inocento la 11-a]] reformis la hierarkion de la eklezio, inkluzive de [[simonio]], [[nepotismo]] kaj la abundegaj papaj elspezoj kiuj heredigis al li grandan papan ŝuldon<ref name="Duffy188">Duffy, pp. 188–191</ref>. Li antaŭenigis misian agadon, provis asocii Eŭropon kontraŭ la Turka invado kaj malhelpis influajn katolikajn regantojn (inkluzive de la imperiestro) de geedziĝado kun protestantoj.

 

[[Aleksandro la 6-a]] aljuĝis koloniajn rajtojn sur la plej granda parto de la lastatempe malkovritaj teroj al Hispanio kaj [[Portugalio]]<ref name="Koschorke13">Koschorke, p. 13, p. 283</ref> kaj la rezultinta sistemo permesis ŝtatinstancojn, ne la Vatikanon, kontroli ĉiujn klerikajn nomumojn en la novaj kolonioj<ref>Hastings (1994), p. 72</ref>. Kvankam la hispanaj reĝoj provis limigi la fitraktadon kontraŭ la indianoj fare de esploristoj kaj konkerintoj<ref name="Noble450">Noble, pp. 450–451</ref>. [[Antonio de Montesinos]], dominika monaĥo, malkaŝe riproĉis al la hispanaj regantoj de [[Hispaniolo]] en 1511 pro ilia krueleco kaj tiraneco pro aĉa traktado de la amerikaj indiĝenoj<ref>Koschorke, p. 287</ref> . La reĝo Fernando realigis la [[Leĝoj de Burgoso|Leĝojn de Burgoso]] kaj Valadolido en respondo<ref>Johansen, p. 109, p. 110, quote: "In the Americas, the Catholic priest Bartolomé de las Casas avidly encouraged enquiries into the Spanish conquest's many cruelties. Las Casas chronicled Spanish brutality against the Native peoples in excruciating detail."</ref>. La temo gvidis al krizo de konscienco en Hispanio en la 16-a jarcento kaj, tra la verkadoj de katolika pastraro kiel ekzemple [[Bartolomé de Las Casas]] kaj [[Francisko de Vitorio]], kondukis al debato pri la naturo de homaj rajtoj<ref>Koschorke, p.287</ref> kaj al la naskiĝo de moderna internacia juro<ref>Chadwick, Owen, p. 327</ref>. Observigo de tiuj leĝoj estis malstrikta, kaj kelkaj historiistoj riproĉas al la eklezio ne fari sufiĉe por liberigi la indianojn. Aliaj montras al la eklezio kiel la nura voĉo kiu laŭtigis sian voĉon nome de indiĝenaj popoloj<ref name="Dussel45">Dussel, p. 45, pp. 52–53, quote: "The missionary Church opposed this state of affairs from the beginning, and nearly everything positive that was done for the benefit of the indigenous peoples resulted from the call and clamor of the missionaries. The fact remained, however, that widespread injustice was extremely difficult to uproot ... Even more important than Bartolomé de Las Casas was the Bishop of Nicaragua, Antonio de Valdeviso, who ultimately suffered martyrdom for his defense of the Indian."</ref>.

En 1521 la portugala esploristo [[Fernão de Magalhães|Fernando de Magaljao]] faris la unuajn katolikajn konvertigojn en [[Filipinoj]]<ref name="Koschorke21">Koschorke, p. 21</ref> . Aliloke, portugalaj misiistoj sub la hispana jezuito [[Francisco Xavier]] evangelizis en [[Hindio]], [[Ĉinio]], kaj [[Japanio]]<ref name="Koschorke3">Koschorke, p. 3, p. 17</ref>. La kresko de la eklezio en Japanio haltiĝis en 1597 kiam la [[ŝogunato]], kun la celo izoligi la landon de eksterlandaj influoj, lanĉis severan persekutadon de kristanoj. Subtera malplimulto de kristanoj postvivis ĝenerale en tiu periodo de persekutado<ref>McManners, p. 318</ref> kaj observigita izoliteco estis poste ĉesigita en la [[19-a jarcento]]<ref name="Koschorke31">Koschorke, pp. 31–32</ref> . En Ĉinio, malgraŭ jezuitaj klopodoj trovi interkonsenton, la [[ĉina rito-polemiko]] kondukis al la kanĝia imperiestro al kontraŭleĝigado de la kristanaj misioj en 1721<ref name="McManners328">McManners, p. 328</ref>. Tiuj okazaĵoj aldonis lignerojn al kreskigado de kritiko de la jezuitoj, kiuj estis observitaj kiel la sendependa potenco de la eklezio, kaj en 1773 eŭropaj regantoj kuniĝis por devigi Klementon la 14-a disigi la ordenon<ref name="Duffy193">Duffy, p. 193</ref> . La jezuitoj estis poste restarigitaj en la [[buleo]] de 1814 ''Sollicitudo omnium ecclesiarum''. En la Kalifornioj<ref name="Bokenkotter295">Bokenkotter, p. 295</ref> , franciskana pastro [[Junípero Serra]] fondis serion de misioj<ref name="Norman111">Norman, pp. 111–112</ref>. En [[Sudameriko]], jezuitaj misiistoj serĉis protekti indiĝenajn homojn de sklavigo per establado de duon-sendependaj kompromisoj.

 

=== Klerismo ===

De la [[17-a jarcento]] pluen, la klerismo pridubis la potencon kaj influon de la eklezio sur la okcidenta socio. Verkistoj de la [[18-a jarcento]], kiel ekzemple [[Voltaire]] kaj la [[Enciklopediistoj]] verkis acerbajn kritikojn pri la religio kaj la eklezio. Unu celo de ilia kritiko estis la revoko de 1685 de la [[Nanta edikto]] de la reĝo [[Ludoviko la 14-a]] kiu finigis dumjarcentan politikon de religia toleremo de protestantaj hugenotoj.

 

 

La vastiĝo de la Brita Imperio alportis la unuajn katolikojn al [[Aŭstralio]] per la alveno de irlandaj malliberigitoj en [[Sidnejo]] en 1788. Je la fino de la 19-a jarcento, la miiistoj estis portintaj la katolikismon al la najbaraj insuloj de [[Oceanio]].<ref>http://www.enzb.auckland.ac.nz/document/1888_-_Pompallier,_J._Early_History_of_the_Catholic_Church_in_Oceania/%5BFront_Matter%5D/p1?action=null</ref>

 

 

[[Gregorio la 16-a]] defiis la potencon de la hispanaj kaj portugalaj monarkoj per nomumado de siaj propraj kandidatoj kiel koloniaj episkopoj. Li ankaŭ kondamnis sklavecon kaj la komercon de sklavoj en la buleo de [[1839]] ''In Supremo Apostolatus''<ref name="Duffy221">Duffy, p. 221</ref>.

 

=== Industria epoko ===

 

La [[unuiĝo de Italio]] en [[1870]] kaŭzis la perdon de la papa povo sur la ŝtata teritorio, malgraŭ lia forta kontraŭstaro<ref name="Bokenkotter307">Bokenkotter, pp. 306–307</ref>. La teritoria disputo inter la papo kaj la itala registaro daŭris dum la fino de la 19-a jarcento kaj la komenco de la 20-a. En [[1929]] estis subskribita la [[Lateranaj Traktatoj]] kun la reĝimo de [[Benito Mussolini]], kiu koncedis suverenecon al [[Sankta Seĝo]] en [[Vatikanurbo]]<ref name="Bokenkotter387">Bokenkotter, pp. 386–387</ref>. Ĉe la fino da la [[19-a jarcento]], katolikaj misiistoj akompanis koloniajn registarojn en Afriko kaj konstruis monaĥejojn, preĝejojn, lernejojn, kaj kuracejojn.

 

La [[20-a jarcento]] vidis la ascendon de diversaj movadoj kontraŭaj al la eklezia superrego, kiuj foje atingis registaran povon. En 1926 la Leĝo [[Plutarco Elías Calles|Calles]] apartigis eklezion kaj ŝtaton en Meksiko, kio kondukis al la [[Kristisma Milito]]<ref name="Chadwick264">Chadwick, Owen, pp. 264–265</ref> en kiu pli ol 3 000 pastroj estis ekzilitaj aŭ murditaj<ref name="Scheina">Scheina, p. 33.</ref> kaj diversaj preĝejoj profanitaj<ref name="Chadwick264"/>. En Sovetunio post la [[rusa revolucio de 1917]], okazis persekutado kontraŭ ĉiuj eklezioj, inklude tiuj kun katolika obeo ĝis la [[1930-aj jaroj]]<ref>Riasanovsky 617</ref>. Aldone al la ekzekuto kaj ekzilado de klerikoj, monaĥoj kaj laikoj, la konfisko de religiaj iloj kaj fino de preĝejoj estis ofta<ref name="Riasanovsky 634">Riasanovsky 634</ref>. Dum la [[Hispana Civitana Milito]] (1936-39), la katolika hierarkio subtenis la naciistan ribelanton [[Francisco Franco]] kontraŭ la registaro de la [[Popola Fronto]]<ref>Payne, p. 13</ref>, kaj ĝi konsideris la militon kiel ''krucmilito''. En la respublikista fronto, tuj post la ekigo de la milito, okazis diversaj persekutoj kontraŭ la eklezio, ĉefe per brulado de preĝejoj kaj persekuto de pastroj<ref>Alonso, pp. 395–396</ref>. Pio la 11-a nomis tiujn tri landojn "terura triangulo"<ref>Blood of Spain, Ronald Fraser p. 415, kolektiva letero de la episkopoj de Hispanio al la episkopoj de la mondo. ISBN 0-7126-6014-3</ref> kaj la malsukceso protesti en [[Eŭropo]] kaj Usono kiel [[Komploto de Silento]]. La Eklezio ricevis gravajn privilegiojn post la venko de Franco.

 

 

La Eklezio apogis diversajn totalismajn reĝimojn en tiu epoko, ne nur en [[Italio]] kaj [[Hispanio]], sed ankaŭ en [[Portugalio]], [[Latinameriko]] kaj aliaj en Centra Eŭropo: la reĝimo de la [[ustaŝa|ustaŝoj]] en [[Kroatio]] ricevis apogon de la katolikaj episkopoj, kaj la [[Slovaka ŝtato|slovakan ŝtaton]] gvidis pastro [[Jozef Tiso]].

 

Postmilitaj komunistaj registaroj en [[Orienta Eŭropo]] grave restriktis religiajn rajtojn<ref name="communist">{{Cite news|title=Pope Stared Down Communism in Homeland&nbsp;– and Won|work=CBC News|date=Aprilo 2005|url=http://www.cbc.ca/news/obit/pope/communism_homeland.html|accessdate=2008-01-31}}</ref>. Eĉ se kelkaj klerikoj kunlaboris kun la komunistaj reĝimoj<ref>{{Cite news|last=Smith|first=Craig|title=In Poland, New Wave of Charges Against Clerics|work=The New York Times|date=10 Januaro 2007|url=http://www.nytimes.com/2007/01/10/world/europe/10poland.html|accessdate=2008-05-23}}</ref>, multaj estis enkarcerigitaj, deportitaj aŭ ekzekutitaj kaj la rezisto de la eklezio kaj la gvidado de Johano Paŭlo la 2-a akceligis la falon de komunistaj registaroj en tuta Eŭropo en [[1991]]<ref>{{cite web|url=http://www.thetablet.co.uk/article/14023 |title=Untold story of 1989 |publisher=The Tablet |date= |accessdate=2010-10-28}}</ref>. La pliiĝo de la potenco de la [[Ĉina Revolucio|komunistoj en Ĉinio]] en [[1949]] kondukis al la forpelo de ĉiuj eksterlandaj misiistoj<ref name="Bokenkotter357">Bokenkotter, pp. 356–358</ref>. La nova registaro ankaŭ kreis la [[Ĉina Katolika Patriota Eklezio|Patriotan Ĉinan Eklezion]] kies unupartie elektitaj episkopoj estis malakceptitaj de Romo<ref>{{cite news|url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/world/asia-pacific/7005927.stm |title=Asia-Pacific &#124; China installs Pope-backed bishop |publisher=BBC News |date=2007-09-21 |accessdate=2010-10-28}}</ref> antaŭ multaj el ili estis forpelitaj. La [[Kultura Revolucio]] de la 1960-aj jaroj kondukis al la fino de ĉiuj religiaj establadoj. Kiam ĉinaj preĝejoj poste remalfermiĝis ili restis sub la kontrolo de la Patriota Eklezio. Multaj katolikaj pastroj daŭre estis senditaj al malliberejo pro rifuzado rezigni pro fideleco al Romo<ref>Chadwick, p.259</ref>.

 

=== Nuntempa epoko ===

[[Dosiero:Konzilseroeffnung 2.jpg|eta|maldekstra|200px|La unua sesio de la Dua Vatikana Koncilio ekiĝis per la solena inaŭguro en la Baziliko Sankta Petro la 11-an de oktobro 1962.]]

 

Ricevado de la koncilio formis la bazon de plurfacetaj internaj pozicioj ene de la eklezio ekde tiam. La tiel nomita ''Spirito de Vatikano 2'' sekvis la koncilion, influita de eksponentoj de [[Nova Teologio]] kiel ekzemple [[Josef Höfer]]. Kelkaj liberalaj disidentoj kiel ekzemple [[Hans Küng]] asertis ke la Koncilio ne iris sufiĉe longe<ref>Bauckham, p. 373</ref>. Aliflanke, tradiciaj katolikoj reprezentitaj de figuroj kiel ekzemple [[Marcel Lefebvre]]

Malkontento pri la tradicia apogo de la Eklezio al la povuloj, ĉefe en latinamerikaj kaj sudeŭropaj landoj, kondukis iujn pastrojn kaj teologojn al alproksimiĝo al socireformaj movadoj, kio kondukis al la kreado de la t.n. [[Teologio de la Liberigo]]. Tiu polemiko kreis dividojn ene de la katolikaro mem, tiel ke kampanjoj por la [[homaj rajtoj]] kaj [[socia justeco]] okazigis la martiriĝon al katolikoj dum ĉi tiu periodo, rimarkinde en Ameriko, kie la ĉefespiskopo [[Oscar Romero]] de [[Salvadoro]] estis mortpafita en la altaro 1980, kaj ses jezuitoj de la [[Centramerika Universitato José Simeón Cañas]] estis murditaj en 1989, pri kio kulpis diktatorecaj reĝimoj apogataj de aliaj partoj de la katolika hierarkio<ref>{{cite news|last=Miglierini |first=Julian |url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/8580840.stm |title=El Salvador marks Archbishop Oscar Romero's murder |publisher=BBC News |date=2010-03-24 |accessdate=2010-10-28}}</ref>. La katolika monaĥino [[Patrino Teresa]] ricevis la [[Nobel-premio]]n pri paco en 1979 pro ŝia humana laborado inter la malriĉuloj de Barato<ref>{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1979/press.html |title=Press Release - The Nobel Peace Prize 1979 |publisher=Nobelprize.org |date=1979-10-27 |accessdate=2010-10-28}}</ref>. Episkopo [[Carlos Filipe Ximenes Belo]] ricevis la saman premion en 1996 for "laborado por justa kaj paca solvo en la konflikto de [[Orienta Timoro]]".<ref>{{cite web|url=http://nobelprize.org/nobel_prizes/peace/laureates/1996/press.html |title=Press Release - Nobel Peace Prize 1996 |publisher=Nobelprize.org |date=1996-10-11 |accessdate=2010-10-28}}</ref>.

 

 

La publika apero de la Eklezio kreskis post la enoficigo de poldevena papo [[Johano Paŭlo la 2-a]], kiu sin engaĝis en la politika kaj socia aktivado, kaj unuigis la internajn fortojn, kritikante la aperon de [[Teologio de la Liberigo]] inter pastraro en [[Sudameriko]], kaj asertante ke la eklezio devus estis ĉampiono por la senhavuloj neligitaj al radikalismo kaj perforto. Li krome pliigis la kanonizo de abundo de sanktuloj kaj faris el la konservativa movado [[Opus Dei]] sian personan prelaturon. La papo [[Francisko (papo)|Francisko]] ekde 2013 regas kiel la reprezentanto de [[Sankta Seĝo]] kaj havas konstantan observan statuson ĉe la [[Unuiĝintaj Nacioj]].

 

== Katolika kredo ==

La Romkatolika Eklezio instruas ke ekzistas unu eterna [[Dio]], kiu estas tri personoj en unu sola estaĵo: [[Dio Patro]], Dio, la Filo ([[Jesuo Kristo]]) kaj [[Dio]] [[Sankta Spirito]], konata kiel [[Triunuo]]<ref name="Schreck131">Schreck, p. 131</ref>. Katolika kredaro estas resumita en la [[La Kredo Nicea]] kaj detaligita en la [[Katekismo de la Katolika Eklezio]]<ref name="cat">Marthaler, preface</ref><ref>{{cite web|last=John Paul II|first=Pope|title=Laetamur Magnopere|publisher=Vatican|year=1997|url=http://www.vatican.va/holy_father/john_paul_ii/apost_letters/documents/hf_jp-ii_apl_15081997_laetamur_en.html|accessdate=2008-03-09}}</ref> . Katolika kredo diras ke la eklezio "... estas la daŭra ĉeesto de Jesuo sur la tero". Por katolikoj, la termino "eklezio" rilatas al la homoj kiu komunias en Kristo kaj kiuj nutritaj de la Korpo de Kristo, iĝas la Korpo de Kristo"<ref>CCC, section 777, 778</ref> . La eklezio instruas ke la pleno de la "rimedoj de saviĝo" ekzistas nur en la Romkatolika Eklezio sed agnoskas ke la [[Sankta Spirito]] povas uzi kristanajn komunumojn apartigitajn de ĝi mem por alporti homojn al saviĝo. Ĝi instruas ke kiu ajn estas savita estas nerekte tra la eklezio se la persono havas nescion pri ĝi kaj ties instruoj, kiu sekvas la moralon kiujn Dio diktis en sia koro kaj tial, aliĝus al la eklezio se li-ŝi komprenus la neceson. Ĝi instruas ke katolikoj estas vokitaj de la Sankta Spirito por labori por unueco inter ĉiuj kristanoj.

 

=== Gvidado de la Sankta Spirito ===

Surbaze de la promesoj de Kristo en la [[Evangelio]]j, la eklezio kredas ke ĝi estas daŭre gvidita de la Sankta Spirito kaj tiel protektita neeraripove de falado en doktrina eraro. La Romkatolika Eklezio instruas ke la Sankta Spirito rivelas la veron de [[Dio]] tra la [[biblio|Sanktaj Skriboj]], la [[Sankta Tradicio]] kaj la [[Magisterio]]. La katolika [[Biblio]] konsistas el la 73 libroj. Tio konsistas el la 46 libroj trovitaj en la malnovgreka versio de la [[Malnova Testamento]], konata kiel la [[Septuaginto]] kaj la 27 skribaĵoj de la [[Nova Testamento]] unue trovitaj en la [[Vatikana Kodekso]] 1209 kaj enlistigita en la Orienta letero de [[Atanazio]]. La Sankta Tradicio konsistas el tiuj instruoj<ref name="Schreck16">Schreck, pp. 15–19</ref> de la eklezio ekzistintaj ekde la tempo de la apostoloj<ref name="Schreck21">Schreck, p. 21</ref><ref name="Schreck23">Schreck, p. 23</ref> . La Biblio kaj la Tradicio estas kolektive konataj kiel la "deponaĵo de kredo" (depositumfidei). Tiuj estas interpretitaj per la Magisterio (de magister, la [[latina]] por "instruisto"), la instrua aŭtoritato de la eklezio, kiu estas ekzercita de la papo kaj la kolegio de episkopoj en unio kun la papo<ref name="Schreck30">Schreck, p. 30</ref>.

 

=== Sakramentoj ===

[[Dosiero:Child baptism.jpg|Bapto de bebo|thumb]]

 

Katolikoj kredas ke Kristo estas la [[Mesio]] de la mesiaj profetaĵoj de la [[Malnova Testamento]]<ref name="Kreeft71">Kreeft, pp. 71–72</ref> . En okazaĵo konata kiel la [[Enkarniĝo]], la eklezio instruas ke, tra la potenco de la Sankta Spirito, Dio iĝis unueca kun homnaturo kiam Kristo estis koncipita en la utero de la [[Virgulino Maria]]. Kristo estas plene dia kaj plene homa laŭ katolikismo. Estas instruite ke la misio de Kristo sur la tero inkludis donadon de instruoj al homoj kaj disponigi lian ekzemplon por sekvi lin, kiel registrite en la kvar Evangelioj<ref name="McGrath">McGrath, pp. 4–6.</ref>

.

Fali en [[peko]] estas konsiderita kiel kontraŭa al la instruoj de Jesuo, malfortigante la similecon de la persono al Dio kaj malakceptante lian amon. Pekoj varias de la malpli gravaj pardoneblaj pekoj ĝis pli gravaj mortaj pekoj kiuj finigas la rilaton de persono kun Dio. Ankaŭ la eklezio instruas ke tra la pasio de Kristo kaj lia krucumo, ĉiuj homoj havas eblecon por pardono kaj libereco de peko, kaj tio povas esti akordigata al Dio. La [[Resurekto]] de Jesuo, laŭ katolika kredo, akiris por homoj eblan spiritan senmortecon antaŭe neita al ni pro [[prapeko]]. Per akordigado kun Dio kaj sekvado de la vortoj de Kristo kaj agojn, la eklezio kredas ke oni povas eniri la Regnon de Dio, kio estas la "...regado de Dio ĉe la koro kaj vivo de la homoj".

 

 

=== Postmorta vivo ===

Kredo je postmorta vivo estas parto de katolika [[doktrino]], la "kvar lastaj aĵoj" [[morto]], [[juĝo]], [[ĉielo]], kaj [[infero]]<ref name="Schreck397">Schreck, p. 397</ref> . La Eklezio instruas ke, tuj post morto, la [[animo]] de ĉiu persono ricevos specialan juĝon de [[Dio]], bazita en la faroj de la tera vivo de tiu individuo<ref name="Catechism of the Catholic Church">CCC, sections 1021–22, 1051</ref> . Tiu instruo ankaŭ atestas alian tagon kiam [[Kristo]] estos en universala juĝo de ĉiu homo<ref name="Catechism of the Catholic Church">CCC, sections 1023–29, 1042–50</ref> . Tiu fina juĝo, laŭ eklezia instruado, alportos finon al homa historio kaj markos la komencon de nova kaj plibonigos rifuĝejon kaj teron regitan de Dio per [[justeco]]<ref name="Catechism of the Catholic Church">CCC, section 1030–32, 1054</ref>. La bazo sur kiu la animo de ĉiu persono estos taksita estas detala en la [[Evangelio laŭ Mateo]] kiu enlistigas kompatfarojn eĉ al homoj konsideritaj "la malplejuloj"<ref name="Matthew25">{{bibleverse||Matthew|25:35–36}}</ref>.<ref name="Schreck397"/>. Emfazo estas sur la vortoj de Kristo "Ne ĉiu kiu diros [[Sinjoro]], Sinjoro heredos la la regnon de ĉielo, sed tiu kiu faras la volon de mia [[Patro]] kiu estas en ĉielo".

 

=== Virgulino Maria ===

 

La [[Romkatolika Mariologio]] ne nur temas pri la vivo de la patrino de Jesuo sed ankaŭ pri ŝia kultado en la ĉiutago, la maria preĝo kaj arto, la muziko kaj arkitekturo. Pluraj liturgiaj mariaj festoj okazas dum la tuta jaro kaj ŝi estas honorigata per multaj titoloj kiel [[Reĝino de la Ĉielo]]. La papo [[Paŭlo la 6-a]] nomis ŝin [[Patrino de la Eklezio]], ĉar naskinte Jesuon, ŝi estas konsiderata kiel spirita patrino de ĉiu membro de la Korpo de Kristo. Pro ŝia grava rolo en la vivo de Jesuo, preĝoj kaj piaĵoj kiel la [[Rozario]], [[Ave Maria]], [[Salve Regina]] kaj [[Memorare]] estas oftaj katolikaj praktikoj<ref>{{Cite news| last =Baedeker | first =Rob | title =World's most-visited religious destinations | work =USA Today | date =21 December 2007 | url =http://www.usatoday.com/travel/destinations/2007-12-21-most-visited-religious-spots-forbes_N.htm | accessdate=2008-03-03}}</ref>.

 

=== La Eklezia Rolo ===

Jesuo elektis dek du precipajn disĉiplojn, aŭ apostolojn, kiujn Li respondecigis por sia eklezio. Malsame ol multaj protestantoj, katolikoj rigardas la videblan eklezion kiel diodestiniton, protektatan de Dio. La eklezio estas, laŭ la Skriboj, "la korpo de Kristo" kaj estas unu unuiĝinta korpo de kredantoj kaj en ĉielo kaj en tero. Tial, estas nur unu vera eklezio, ne pluraj. Sur la tero, la gvidado de la eklezio estis donata al [[Sankta Petro]], kaj al episkopoj sekvantaj lin, kiuj nomiĝas [[papo]]j. Katolikoj kredas, ke Jesuo promesis ke la eklezio en tero ĉiam estos restigata en vero kaj gvidata de la Spirito Sankta. Alivorte, la eklezio ĉiam kaj senerare instruos veran doktrinon. Tiu vero enhaviĝas kaj en la [[biblio|skribaĵoj]] kaj en la tradicioj konservitaj en la eklezio. Por eniri la eklezion oni devas kredi je Jesuo Kristo, akcepti Liajn instruaĵojn kaj recevi la [[sakramento]]n de [[bapto]].

 

=== Savo ===

 

 

== Sanktuloj ==

== Organizo kaj demografio ==

=== Hierarkio, personaro kaj institucioj ===

La [[hierarkio]] de la eklezio estas gvidata de la papo kiu posedas la titolojn inkluzive de [[papo|Episkopo de Romo]]<ref name="Kreeft109">Kreeft, p. 109.</ref>, posteulo de [[Sankta Petro]], Princo de la apostoloj, [[Vikario de Kristo]] kaj Supera [[Papo]] de la Universala Eklezio<ref name="bunson">{{harvnb|Bunson|2008|p=273}}.</ref>. La papo estas elektita por la tuta vivo fare de la [[Kolegio de Episkopoj]] kaj devas esti levita al la pozicio de episkopo antaŭ ekoficigo. En la eklezio, la papo havas jurisdikcian superecon en aferoj de kredo, moralo, disciplino kaj eklezia administrado kaj estas la ŝtatestro de la [[Vatikanurbo]]<ref>{{Cite news|title=Country profile: Vatican|work=BBC News|url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/1066140.stm|accessdate=2008-03-09}}</ref>.

 

Katolika eklezio konsistas de du bazaj partoj: [[Katolika Latina Eklezio]] (aŭ okcidenta eklezio) kaj [[Orientaj katolikaj eklezioj]]. La latina eklezio havas sian propran eklezian juron (CIC), kaj ankaŭ la 22 orientaj katolikaj eklezioj havas sian propran eklezian juron (CCEO). Iuj orientaj katolikaj eklezioj estas kondukantaj per [[patriarko]]j, iuj per [[ĉefepiskopo]]j, kaj iuj per [[episkopo]]j.

 

 

La eklezio instruas ke kiel la dek du apostoloj elektitaj de Jesuo<ref name="sees">Vatican, ''[[Annuario Pontificio]]'' 2009, p. 1172.</ref> estis malinaj, nur viroj povas esti elektitaj kiel pastroj. [[Johano Paŭlo la 2-a]], en sia apostola letero [[Christifideles Laici]], statoj ke virinoj havas specifajn vivokupojn rezervitajn nur por la ina sekso, kaj estas egale vokitaj por esti disĉiploj de [[Jesuo]]. Edziĝintaj viroj povas iĝi diakonoj sed nur fraŭlaj viroj estas ordinare ordinitaj kiel pastroj en la [[katolika Latina Eklezio|latina rito]]. Tamen, edziĝintaj klerikoj kiuj estis ricevintaj en la eklezio el aliaj kristanaj eklezoj<ref name="OneFaith52">Barry, p. 52</ref> povas esti sendevigitaj de tiu regulo. La [[Orientaj katolikaj eklezioj]] ordinas kaj fraŭlajn kaj edziĝintajn virojn al la pastreco, sed edziĝintaj viroj ne povas iĝi episkopoj. Viroj kun nedaŭraj samseksemaj inklinoj povas esti preskribitaj diakonoj sekvante tri jarojn da preĝo kaj ĉasteco, sed samseksemaj viroj kiuj estas sekse aktivaj, aŭ tiuj kiuj profunde enradikigis samseksemajn tendencojn, ne povas esti ordinataj. Laŭ la Vatikano la nombro de pastroj pliiĝis en 2005 de 405,891 al 406,411, kvankam en Eŭropo kaj [[Ameriko]] malpliiĝas de ĉirkaŭ duono de unu procento. En 2007, la nombro de pastroj pliiĝis de 0.18 procentoj al 408,024 kun pliiĝoj de 27.6 procentoj en [[Afriko]] kaj 21.1 procentoj en Azio, malmulte da ŝanĝo en Ameriko kaj malkreskoj de 6.8 procentoj en [[Eŭropo]] kaj 5.5 procentoj en [[Oceanio]].

 

=== Membreco kaj laikularo ===

 

Laikaro konsistas el tiuj katolikoj kiuj ne estas ordinitaj kiel pastro. Membreco de la Romkatolika Eklezio estas havita post la bapto. Por tiuj baptitaj kiam infanoj, la unua komunio estas kiam katolikoj en la latina eklezio ricevas la sakramenton de la Komunio por la unua fojo. Tamen, en la orienta katolika eklezio tuj post Bapto, venas la konfirmacio kaj komunio por infanoj aŭ plenkreskaj konvertitoj. Plenkreskuloj kiuj neniam estis baptitaj povas esti allasitaj al Bapto per partoprenado de formacio-programo kiel ekzemple la Rito de Kristana Iniciato de plenkreskuloj. Kristanoj baptitaj ekster de la Romkatolika Eklezio estas allasitaj tra aliaj formacio-programoj. Membroj de la eklezio povas ricevi anatemon pro gravaj malobservoj de eklezia juro.

 

== Tradicioj de adoro ==

Malsamaj liturgiaj tradicioj, aŭ ritoj, ekzistas en la universala eklezio, reflektante historian kaj kulturan diversecon prefere ol diferencoj en kredoj<ref>CCC, sections 1200–1209</ref>. La plej ofta uzita liturgio estas la [[Roma rito]] (kiu estas uzita en la plej granda parto de la [[Katolika Latina Eklezio]], sed ne en la Orientaj katolikaj eklezioj nek en tiuj partoj de la Latina Eklezio kie aliaj latinaj [[liturgio]]j estas en uzo). Aktuale, la roma rito ekzistas en du aprobitaj formoj: la ordinara formo (Meso de Paŭlo la 6-a), okazinta plejparte en la popola lingvo kaj la speciala formo en latina lingvo<ref name="Kreeft326">Kreeft, pp. 326–327</ref>. En Usono, kelkaj parokoj utiligas varion de la roma rito kiu retenas multajn aspektojn de la anglikanaj liturgioj. En 2009, ordinato por anglikanoj enmeti komunecon kun la eklezio ankaŭ estis kreitaj. Aliaj okcidentaj ritoj (ne-romaj) inkludas la Ambrosian Riton kaj la Mozaraban Riton.

 

 

== Katolikismo kaj Esperanto ==

La ĉefa '''esperantista''' organizo katolika estas '''[[IKUE]]''' (Internacia Katolika Unuiĝo Esperantista), fondita en 1910.

 

En diversaj urboj okazas regule mesoj en Esperanto, precipe en [[Pollando]], [[Italio]], [[Germanio]] kaj [[Britio]].

 

 

=== Eldonaĵoj ===

Ĉefepiskopo [[Miklós György Jakubinyi]] de Rumanio, kies episkopujo (Transilvanio) estas duone rumana kaj duone hungara laŭ lingvo, proponas Esperanton kiel la interlingvon de la Eklezio:

 

 

Li ankaŭ diris: