Maĉupikĉuo: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Denniss (diskuto | kontribuoj) |
Iketsi (diskuto | kontribuoj) e polurado, anstataŭigis: thumb| → eta| (10), |left → |maldekstra (10) per AWB |
||
Linio 151:
'''Maĉupikĉuo''' ([[keĉue|keĉulingve]] ''Machu Pikchu'', "Malnova Monto",<ref>Teofilo Laime Acopa, Diccionario Bilingüe, Iskay simipi yuyay k'ancha, Quechua – Castellano, Castellano – Quechua: '''''machu''''' - ''adj. y s. m. Viejo. Hombre de mucha edad (Úsase también para animales).'' - '''''machu''''' - ''s. m. Anciano. Viejo.'' '''''pikchu''''' - ''s. Pirámide. Sólido puntiagudo de varias caras. || Cono. Ch'utu.'' '''''machu pikchu''''' - ''s. La gran ciudadela pétrea que fue quizá uno de los más grandes monumentos religiosos del incanato, entre el valle del Cusco y la selva virgen (JAL). || Monumento arqueológico situado en el departamento actual del Cusco, junto al río Urubamba, en una cumbre casi inaccesible (JL).''</ref> [[hispane|hispanlingve]] ''Machu Picchu'') estas la plej grava arkeologia loko, kiu en [[Peruo]] restis post la [[inkaa imperio]]. La nomo apartenas al inkaa setlejo konstruita ĉefe meze de la [[15-a jarcento]] sur la rokoj kiuj kunigas la montojn Maĉupikĉuo kaj [[Huajnapikĉuo]] en la orienta flanko de la [[Andoj|Centraj Andoj]], en la sudo de [[Peruo]]. Probable ĝia origina nomo estis ''Pikĉuo'' aŭ ''Pikĉo''.<ref name=repetida_1>Glave y Remy, 1983: 247</ref>
Laŭ dokumentoj el la mezo de la 16-a jarcento,<ref>Un documento judicial de 1568 exhumado por Glave y Remy (1983) y ampliado por Rowe (1990) alude al carácter privado de varios centros poblados de la región de "Picchu" en tiempos incas, que incluía a Machu Picchu. La propiedad personal era una potestad exclusiva de los gobernantes incas y es un tema sobre el que ha trabajado ampliamente [[María Rostworowski]] (1993 : 105 - 146). Sobre el carácter "privado" de Machu Picchu hay cierto consenso (Rowe, Burger, Lumbreras, Wright, Valencia, Rostworowski, Reinhard), aunque Kauffmann disiente abiertamente (Kauffman 2006: 62)</ref> Maĉupikĉuo estis unu el la ripozlokoj de [[Pacha Kutiq]] (la unua inkaa imperiestro, 1438-1470). Tamen, kelkaj el ĝiaj plej bonaj konstruaĵoj kaj la evidenta ceremonia celo de la ĉefa [[Vojoj de la Inkao|alirvojo]] al la ''[[llaqta]]'' pruvus, ke ĝi estis uzata kiel religia sanktejo.<ref>
Maĉupikĉuo estas konsiderata samtempe kiel majstra verkaĵo de la arkitekturo kaj inĝenierarto.<ref>El 20 de septiembre de 2006, y en el marco de la XXX Convención Panamericana de Ingenieros, se declaró a Machu Picchu (y al complejo inca de Tipón) Monumento Histórico de la [[Ingeniería Civil]]</ref> Ĝiaj specifaĵoj arkitekturaj kaj pejzaĝaj, kaj la mistervualo kiu estis kreita ĉirkaŭ ĝi en granda parto de la literaturo farita pri ĝi, igis ĝin unu el la plej popularaj turismlokoj de la planedo.<ref>
Ese mismo año, una encuesta de la NHK sobre los destinos favoritos entre los japoneses de los sitios del Patrimonio Mundial dejó a Machu Picchu en primer lugar (http://www.nhk.or.jp/sekaiisan/ranking/index0722.html). La revista ''Travel at Home'' (EEUU) incluye un ''tour'' a Machu Picchu como unos de los diez mejores para viajar solo en el mundo (lo interesante es que todos los demás sitios en la lista son ''resorts''): (www.rpp.com.pe/portada/nacional/47114_1.php)</ref>
Maĉupikĉuo troviĝas en la listo de la [[Monda heredaĵo de Unesko]] ekde [[1983]], kiel parto de kultura kaj ekologia tutaĵo konata kiel ''[[Historia sanktejo de Maĉupikĉuo]]''.
La [[7-an de julio]] [[2007]] Maĉupikĉuo estis deklarita kiel unu el la [[novaj sep mirindaĵoj de la mondo]] dum ceremonio realigita en Lisbono, Portugalio, kiu kalkulis je cent milionoj da voĉdonoj en la tuta mondo.
Linio 180:
=== Klimato ===
Tagoj estas kutime varmegaj kaj malseketaj, noktoj estas malvarmaj. La temperaturo varias inter 12 kaj 24° Celsio. Pluvoj estas oftaj kaj fortaj (1.955
En januaro de la jaro 2010, pluvegoj forfluigis ŝoseojn kaj fervojojn al Maĉupikĉuo. Pli ol 2.000 turistoj aldone al la 2.000 lokaj loĝantoj estis kaptitaj surloke kaj la urbo portempe fermita,<ref>{{cite web|url=http://www.ubalert.com/a/14452|title=Machu Picchu Airlift Rescues 1,400 Tourists|last=BBC|first=jhayzee27|date=29-a de januaro 2010|work=Disaster Alert Network LLC|publisher=UBAlert|accessdate=7-a de februaro 2010}}</ref>
Linio 194:
== Historio ==
La regiono de Picchu, situanta meze inter la [[Andoj]] kaj la [[amazona arbaro]] estis koloniata de montaraj popoloj de la regionoj de Vilcabamba kaj de la sankta valo de [[Kusko]] por trovi novajn prilaborotan grundon. Arkeologiaj atestaĵoj indikas ke agrikulturo estis praktikata en la regiono almenaŭ ekde [[760 a.K.]]<ref>
Demografia eksplozo okazis ekde ĉirkaŭ la jaro [[900]] de grupoj historie ne dokumentitaj, sed eble ligitaj al la etno Tampu de Urubamba. Oni opinias, ke tiuj homoj estis anoj de la federacio de la [[Ayarmaca]], rivaloj de la unuaj inkaoj de Kusko.
En tiu periodo kreskegis la agrikulturebla surfaco per konstruado de terasoj. Tamen la ejo mem de Maĉupikĉuo inter la du montoj de Huayna Picchu kaj Machu Picchu, ne montras spurojn de konstruaĵoj antaŭ la 15-a jarcento.<ref>
===Inkaa epoko (1438-1534)===
En [[1440]], dum la kampanjo de [[Vilcabamba]], la regiono de Picchu estis konkerita de [[Paĉakutek]],
La ejo de Maĉupikĉuo verŝajne impresis la reganton per siaj apartaj ecoj kaj ligoj al la sankta geografio de [[Kusko]].<ref>Esplorado de tiu demando troviĝas ĉe Reinhard (1991); la aŭtoro trovas multajn pruvojn pri vidaj ligoj kaj rilatoj inter Maĉupikĉuo, la sanktaj montoj (''huaca'') kaj la sunpado laŭ datoj de la inkaa kalendaro.
Li konstruigis ekde ĉirkaŭ [[1450]], urban loĝejaron kun luksaj konstruaĵoj por la aristokratio kaj sacerdotaro.
Oni opinias, ke Maĉupikĉuo havis varieman loĝantaron inter 300 kaj 1.000 homoj, ĉefe inkaoj<ref>
Maĉupikĉuo ne estis izolata ejo, kaj la mito de ''perdita'' aŭ ''kaŝita'' urbo de la inkao, ne estas fondata. La valoj, kiuj kuniĝas al la ejo estis dense loĝata de agrikultura popolo, kiu kreskis ankoraŭ post la okupado de la inkaoj en 1440.<ref>Rezultoj de la laborprojekto Cusichaca (Kendall, 1988: 100) indikas, ke oni produktis 90-procentan troon agrikulturan en la regiono. Ŝajnas, ke la regiono de la sankta valo liveris siajn agrikulturajn produktaĵojn al la grandnombre priloĝata inkaa ĉefurbo [[Kusko]].
La inkaoj konstruis multajn adminstraciajn centrojn, la plej gravajn en [[Patallacta]] kaj [[Quente]] Marca,<ref>
Interregiona komunikado eblis pro la padaro de la inkaoj: 8 vojoj atingis Maĉupikĉuon.<ref>Valencia y Gibaja 1992: 22
Post la morto de Paĉakutek, laŭ la kutimo de la inkaoj, liaj personaj bienoj estis mastrumitaj de lia ''panaca'', kiu estris la enspezojn de la kulto de la [[mumio]] de la mortinta imperiestro.<ref>Dokumento el la jaro [[1568]], tiun, kiun oni uzis por identigi Maĉupikĉuon kun la personaj havaĵoj de Paĉakutek, raportas, ke la teroj de la regiono de Picchu estis dediĉitaj al la kulto de la mortintoj (Rowe 1990: 152 ), kiu kongruas al la teorio de la personaj havaĵoj de Paĉakutek.</ref> Oni supozas, ke daŭrigis tiu situacio sub la regno de la imperiestroj [[Tupak Jupanki]] ([[1470]]-[[1493]]) kaj [[Huayna Capac]] ([[1493]]-[[1529]]).
Maĉupikĉuo perdis sian gravecon pro prestiĝkonkurso kun la personaj havaĵoj de la posteuloj de Paĉakutek kaj pro la fakto de nova pli sekura kaj larĝa vojo inter [[Ollantaytambo]] kaj Vilcabamba (la valo de Amaybamba).<ref>
Nuntempe oni supozas, ke la urbo estis konstruita dum la regado de la inkaa imperiestro [[Paĉakutek]], kiu imperiestriĝis en [[1440]]. La urbo estis loĝata ĝis la hispana invado en [[1532]]. Laŭ la arkeologiaj esploroj efektivigitaj surloke, Maĉupikĉuo ne estis tradicia urbo, sed pli vere fortikaĵo utiligata kiel dua palaco de la imperiestro kaj lia kortego. Oni taksas, ke la loko havis ne pli ol 750 loĝantojn sume. Iuj nuntempaj teorioj asertas, ke tiu loko estis inkaa ''llaqta'', tio estas fortikaĵo dediĉita al la ekonomia regado de la okupitaj zonoj.
Linio 219:
===Fine de la inkaa epoko (1534-1572)===
La inkaa interna milito de 1531 ĝis 1532) kaj la hispana invado de Kusko en 1534 esence modifis la vivon de Maĉupikĉuo. La plimulto de la kamparanoj estis perforte translokigitaj de la inkaoj el la diversaj partoj de la imperion. Ili profitis la ekonomian falon de Kusko por reiri al siaj hejmregionoj.<ref>Valecia y Gibaja 1992, 324, Kauffman 2006, 64; Lumbreras 2006: http://www.machupicchu.perucultural.org.pe/actividades1.htm
La inkaa rezistanco kontraŭ la hispanoj estis estrita de [[Manku Kapak la 2-a]], kiu kunvokis en 1536 la nobelojn de la proksimaj regionoj kunveni en la ekzila imperiestra loĝejo de Vilcabamba,<ref>
Tiamaj dokumentoj indikas, ke la regiono estis tiam plena je ''forlasitaj''.<ref>Hispana oficisto survoje al la reĝlando de Vilcabamba en 1565, priskribis la ponton ĉe la ĉefa vojo
de Choquechaca, la ĉefa vojo de la regiono en la unua epoko de la koloniigado, tiel plena, kiel ''nepriloĝata''. Rowe, 1990: 140</ref>
Linio 236:
== Priskribo ==
[[Dosiero:Karta MachuPicchu.PNG|eta|400px|Mapo de Maĉupikĉuo]]
La urbo estis konstruata post firmigo de la tereno kontraŭ la ofte fortaj pluvegoj, kiuj atingas pluvalton de 1930
Akvo estis alportita per subtera kanalo el monta pinto kaj fluis el dudeko da fontanoj en la urbo, la unua estanta tiu ĉe la loĝejo de la imperiestro.
Linio 290:
== Bildaro ==
<gallery>
Dosiero:Peru Machu Picchu Sunrise.jpg|<!--
Dosiero:Machu Picchu.jpg|<!--
Dosiero:Machu picchu.jpg|<!--
Dosiero:Tower of Daugavgriva.jpg|<!--
Dosiero:Peru Machu Picchu Sunrise 2.jpg|<!--
Dosiero:The alley in Machu Picchu by mtsrs.jpg|<!--
Dosiero:Macchu picchu02.jpg|<!--
Dosiero:Machu picchu grande.jpg|<!--
Dosiero:Machu Picchu Panorama.jpg|<!--
Dosiero:Macchu picchu03.jpg|<!--
</gallery>
{{Granda dosiero|Panorama du Macchu Picchu et des environs 2.jpg|800px|Panoramo de Maĉupikĉuo}}
Linio 316:
{{elstara}}
{{ADLS|2012|52}}
{{LigoLeginda|cs}}▼
[[Kategorio:Inkaa imperio]]
Linio 326 ⟶ 328:
{{LigoElstara|es}}
▲{{LigoLeginda|cs}}
{{LigoElstara|ka}}
| |||
