Kiel registrite je 17:56, 13 maj. 2014 redakti Kani (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj, Administrantoj 273 604 redaktoj →‎Ekonomio ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 18:20, 6 jun. 2014 redakti malfari Iketsi (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 13 630 redaktoj e polurado, anstataŭigis: [[File: → [[Dosiero:, thumb\| → eta\| (11), \|left → \|maldekstra (6), \|right → \|dekstra (2) Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 9: \|Plej grandaj urboj = [[Tokio]] <br /> [[Seoul]] <br /> [[Mumbajo]] <br /> [[Nov-Delhio]] <br /> [[Osako]] }} [[Dosiero:Asia Globe NASA.jpg\|~~thumb~~eta\|~~right~~dekstra\|300px\|Satelita komponita bildo de Azio]] [[Dosiero:azio-meza.png\|~~thumb~~eta\|~~right~~dekstra\|300px\|[http://meta.wikipedia.com/upload/azio.png Pligrandigu la mapon]]] '''Azio''', kun 44.020.000  km<SUP>2</SUP>, estas la plej granda [[kontinento]] de la mondo. Ĝi havis 3.688 milionoj da loĝantoj en la jaro [[2000]]. Oni parolas 1780 malsamajn [[lingvo]]jn en Azio. Multaj grandaj religioj, kiel [[judismo]], [[kristanismo]], [[islamo]], [[hinduismo]], [[budhismo]], kaj la [[bahaa Kredo]] komenciĝis en Azio. == Geografio == Linio 25: Azio estas limigita norde de la [[Arkta Oceano]], oriente de la [[Pacifiko]] kaj sude de la [[Hinda Oceano]]. Oriente la limo al Eŭropo konsistas de nordo al sudo el la montaro [[Uralo]], la rivero [[Uralo (rivero)\|Uralo]], la [[kaspia Maro]], tio estas la kavo de Maniĉ, la [[Kaŭkazo]], la suda bordo de la [[Nigra Maro]] kaj [[Bosporo]], [[Marmora Maro]] kaj la [[Dardaneloj]]. De la [[Barenca Maro]] ĝis la [[Nigra Maro]] tiu limo longas ĉirkaŭ 2.700 km. Azio estas ligita al [[Afriko]] norde de la [[Ruĝa Maro]] de la ĉe [[Suezo]] 145  km larĝa duoninsulo [[Sinajo]]. Nordorienta troviĝas la kontinentaj termasoj de Azio kaj [[Nordameriko]] disigitaj de la iom pli ol 80  km larĝa [[Beringa Markolo]]. Sudoriente la [[indonezio\|indonezia]] [[insularo]] ligas la kontinenton al [[Aŭstralio]]. La marbordoj de Azio longas ĉirkaŭ 82.300 km, el kiuj 15.900  km bordas la Arktan Oceanon, 27.300 km la Pacifikon, 33.600  km la Hindan Oceanon kaj ĉirkaŭ 5.500  km la [[Mediteraneo]]n kaj la Nigran Maron. === Ekstremejoj === [[Dosiero:Tuva Kyzyl Center of Asia 200107260179.jpg\|~~left~~maldekstra\|~~thumb~~eta\|La geografia centro de Azio en [[Kizil]], Rusujo]] * La geografia centro de Azio situas laŭ kalkulo de la brita geografo Douglas Carruthers<ref>''Unknown Mongolia: A Record of Travel and Exploration in North-West Mongolia and Dzungaria''; Douglas Carruthers; Hutchinson & Co., 1914, ISBN 81-206-0857-7</ref> el la frua [[20-a jarcento]] ĉe [[Kizil]] en la aŭtonoma rusa respubliko [[Tuvio]] en suda [[Siberio]] ĉe la kunfluejo de la granda kaj la malgranda [[Jenisejo]]-j. Linio 45: ==== Riveroj ==== ===== Riveroj, kiuj enfluas en la Arktan Oceanon ===== [[Dosiero:Ru200107240021.jpg\|~~thumb~~eta\|~~left~~maldekstra\|Ŝiplevejo ĉe la Jenisejo ĉe Divnogorsk]] La plej gravaj riveroj de Siberio fluas de sudo al nordo en la arktan oceanon. Tio malhelpis la malfermon de Siberio, ĉar ne eblas surakva ligo de okcidento al oriento. krome la riveroj navigeblas nur somere. Tamen riveroj havas gravan ekonomian signifon por la provizado de la regionoj situantaj norde de la transsiberia fervojo. La plej gravaj siberiaj riveroj de okcidento al oriento estas Linio 55: ===== Riveroj, kiuj enfluas en la Pacifikon ===== [[Dosiero:Lanzhou-rio-amarillo-d01.jpg\|~~left~~maldekstra\|~~thumb~~eta\|[[Flava rivero]] ĉe Lanzhou]] [[Dosiero:YangtzeInThreeGorges.jpg\|~~left~~maldekstra\|~~thumb~~eta\|La [[tri gorĝoj]]]] [[Dosiero:Mekong.jpg\|~~left~~maldekstra\|~~thumb~~eta\|Pejzaĝo ĉe la [[Mekongo]]]] La [[Amuro]] estas 2.824  km longa rivero en [[Ĉinujo]] kaj [[Rusujo]], kiu enfluas en la [[Pacifiko]]n. La rivero estiĝas ĉirkaŭ 65  km okcidente de [[Mohe]] pro la kunfluo de la [[Arguno]] kaj de la [[Ŝilka]]. La Amuro estas limrivero inter Rusujo kaj Ĉinujo. La [[Flava Rivero]], [[ĉine]] ''Huang He'' estas rivero en la nordo de la popolrespubliko de Ĉinujo. Ĝi estas 5.464  km kaj tial la dua plej longa rivero de Ĉinujo. La fonto de la Flava Rivero troviĝas en [[Tibeto]], ĉirkaŭ 200  km norde de la duona linio inter [[Lasao]] kaj [[Xining]]. La [[Jangzio]] estas pro sia longeco de 6.380  km la plej longa rivero de Azio, kaj post la [[Nilo]] kaj la [[Amazono (rivero)\|Amazono]] la plej longa rivero de la mondo. 2.800  km de la Jangzio estas navigeblaj. La [[Mekongo]] estas rivero en sudorienta Azio. La indikoj pri ĝia longeco varias inter 4.350  km kaj ĝis 4.909  km. ===== Riveroj, kiuj enfluas en la Hindan Oceanon ===== [[Dosiero:Myanmar Irrawaddy Minguin 200302130104.jpg\|~~thumb~~eta\|La [[Iravadio]] ĉe la templo Minguin en [[Birmo]]]] [[Dosiero:Indus near Skardu.jpg\|~~thumb~~eta\|Riverujo de la [[Induso]] ĉe Skardu]] La 2.092  km longa [[Iravadio]] estas rivero en sudorienta Azio. Ĝi fontas en la sudoriento de Tibeto kaj enfluas en la [[Andamana maro\|Andamanan maron]] ĉirkaŭ 150 ĝis 180  km sudokcidente de [[Ranguno]], urbo en [[Birmo]]. La rivero [[Gango]] havas longecon de 2.511  km. Ĝi trafulas [[Hindio]]n kaj [[Bangladeŝo]]n. Post trafluo de grandega enfluejo ĝi atingas, kiel ankaŭ la 2998  km longa [[Bramaputro]] la golfon de [[Bengalo]] kaj tiel la [[Hinda Oceano\|Hindan Oceanon]]. La [[Induso]] estas pro siaj 3.180  km la plej longa rivero de la hinda subkontinento kaj la plej grava rivero de [[Pakistano]]. La nomo ''Hindujo'' devenas de la nomo de tiu rivero. ==== Lagoj ==== ===== Senelfluaj lagoj ===== <!--[[Dosiero:Aralsee 1973 bis 2000.jpg\|~~thumb~~eta\|Ŝanĝiĝo de la bordo de la [[Aralo]] inter [[1973]] kaj [[2000]]]]--> La Aralo estas senelflua [[salakva lago]], kiu situas po duono en [[Kazaĥio]] kaj [[Uzbekio]]. Ĝi troviĝas en centra Azio meze de grandaj [[dezerto]]j kaj [[stepo]]j. Iam pro ĉirkaŭ 66.900  km² la Aralo estis la kvara plej granda lago de la mondo. Sed pro homa agado kaj por akvumigi dezerton malpli kaj malpli da akvo atingas la lagon. La [[Balkaŝo]], kio signifas ''[[marĉo\|marĉlago]]'' estas senelflua lago en la dezerteca stepo de orienta [[Kazaĥio]]. La lago estas ĝis 18.428  km² granda. La [[Morta Maro]] estas ĉirkaŭ 600  km² granda senelflua [[salakva lago]] situanta en la fosaĵego de la [[Jordano]], norda sekvo de la [[granda Rifto\|granda afrika rifto]]. La [[Isik-Köl]] en [[Kirgizio]] estas post la sudamerika [[lago Titikako]] la dua plej granda montara lago de la mondo, pro areo de 6.236  km². La lago [[Van (lago)\|Van]] estas la plej granda lago de [[Turkio]] kaj situas en la oriento de la lando. Linio 216: ==Ekonomio== [[~~File~~Dosiero:1 singapore city skyline dusk panorama 2011.jpg\|~~thumb~~eta\|~~left~~maldekstra\|250px\|[[Singapuro]] havas unu el la plej aktivaj [[haveno]]j en la mondo kaj estas la kvara plej granda komerccentroj de la mondo.]] Azio havas la duan plej grandan nominalan [[MEP]] de ĉiuj kontinentoj, post [[Eŭropo]], sed la plej grandan kiam mezurite en aĉetpovegaleco. Aktuale en [[2011]], la plej grandaj ekonomioj en Azio estas [[Ĉinio]], [[Japanio]], [[Barato]], [[Sud-Koreio]] kaj [[Indonezio]].<ref>http://www.aneki.com/countries2.php?t=Largest_Economies_in_Asia&table=fb126&places=2&unit=&order=desc&dependency=independent&number=5&cntdn=n&r=-201-202-203-204-205-206-207-208-209-210-211-212-116-214-215-216-217-218-219-220&c=asia&measures=Country--GDP&units=--$&decimals=--* \| 5 largest economies in Asia</ref> Surbaze de ''Global Office Locations 2011'', Azio dominis la oficejajn lokigojn kun 4 el supraj 5 kiuj estis en Azio, nome [[Honkongo]], [[Singapuro]], [[Tokio]], [[Seulo]] kaj [[Ŝanhajo]]. Proksimume 68 procentoj de internaciaj firmaoj havas oficejon en [[Honkongo]].<ref>[http://www.cfoinnovation.com/content/hong-kong-singapore-tokyo-worlds-top-office-destinations Hong Kong, Singapore, Tokyo World's Top Office Destinations \| CFO innovation ASIA]</ref> Linio 222: Laŭ ekonomika [[historiisto]] Angus Maddison en aia libro ''The World Economy: Millennial Perspective'', Hindio havis la plej grandan ekonomion de la mondo dum 0 a.K. kaj 1000 a.K.<ref>The World Economy: Historical Statistics, Angus Maddison</ref><ref>http://www.theworldeconomy.org/MaddisonTables/MaddisontableB-18.pdf</ref> Ĉinio estis la plej granda kaj plej progresinta ekonomio sur la tero por multo da registrita historio,<ref>{{cite web\|url=http://www.bharat-rakshak.com/SRR/Volume14/nalapat.html \|title=Professor M.D. Nalapat. Ensuring China's "Peaceful Rise". Alirita la 30an de Januaro 2008 \|publisher=Bharat-rakshak.com \|date=11a Septembro 2001 \|accessdate=1a Junio 2010}}</ref><ref>{{cite web\|url=http://www.eric.ed.gov/ERICWebPortal/custom/portlets/recordDetails/detailmini.jsp?_nfpb=true&_&ERICExtSearch_SearchValue_0=ED460052&ERICExtSearch_SearchType_0=no&accno=ED460052 \|title=Dahlman, Carl J; Aubert, Jean-Eric. China and the Knowledge Economy: Seizing the 21st century. WBI Development Studies. World Bank Publications. Accessed 30a Januaro 2008 \|publisher=Eric.ed.gov \|accessdate=1a Junio 2010}}</ref><ref>{{cite news\|url=http://www.economist.com/surveys/displaystory.cfm?story_id=E1_PNTJQTR \|title=The Real Great Leap Forward. The Economist. 30a Septembro 2004 \|work=The Economist \|date=30a Septembro 2004 \|accessdate=1a Junio 2010}}</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20080305025204/http://search.ft.com/ftArticle?queryText=China+the+world%E2%80%99s+largest+economy+for+18+of+the+past+20+centuries&y=6&aje=false&x=14&id=050926000484&ct=0 Chris Patten. ''Financial Times''. Comment & Analysis: Why Europe is getting China so wrong. Alirita la 30an de Januaro 2008.]</ref> ĝis la [[Brita Imperio]] (ekskludante [[Hindio]]n) preterpasis ĝin en la mezo de la [[19-a jarcento]]. Dum pluraj jardekoj en la komenco de la [[20-a jarcento]] Japanio estis la plej granda ekonomio en Azio kaj dua plej granda de iu ununura nacio en la mondo, post superado fare de [[Sovet-Unio]] (mezurita en retmateriala produkto) en 1986 kaj [[Germanio]] en 1968 (NB: Kelkaj superŝtataj ekonomioj estas pli grandaj, kiel ekzemple la [[Eŭropa Unio]] (EU), la NAFTA (NAFTA) aŭ APEC). Tio finiĝis en 2010 kiam Ĉinio preterpasis Japanion por iĝi la due plej granda ekonomio de la mondo. == Vidu ankaŭ == Linio 241 ⟶ 242: {{Kontinentoj}} {{havenda artikolo\|Azio}}

Azio: Malsamoj inter versioj