Diego Velázquez: Malsamoj inter versioj

== Madrido (unua periodo) ==

=== La naskiĝo de realismo en Sevilo ===

 

En la komenco de la [[1620|1620-aj jaroj]], la renomo de Velázquez estis jam firme establita en [[Sevilo]]. Lia edzino naskis du filinojn, kiuj restis ĝis lia morto lia sola atestita familio : Francisca, [[Bapto|baptita]] la [[18-a de majo|18-an de majo]] [[1619]], kaj la duenaskita, Ignacia. La pli juna filino rapide mortis, kaj Francisca do restis la nura filino de la geedzoj. Ŝi mem poste edziniĝis kun alia pentristo, [[Bautista del Mazo]].

 

=== Madrido kaj Filipo la 4-a ===

Velázquez, kiu pli kaj pli deziris vojaĝi, alvenis al [[Madrido]] en [[1622]] kun rekomenda letero adresita al la [[grafo]]-[[duko]] [[Juan Fonseca]], kiu tiam ĝuis elstaran pozicion en la reĝa kortego. La juna pentristo restadis plurajn monatojn en la hispana ĉefurbo, akompanate nur de sia servisto : lia talento ŝajne multe impresis la korteganojn, ĉar li estis rapide revokita dum la sekva jaro de la [[Gaspar de Guzmán y Pimentel|grafo-duko de Olivares]], la ĉiopova ministro de la [[Listo de regantoj de Hispanio|reĝo]] [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a]]. Oni eĉ donis al li kvindek [[dukato]]jn, tio estas 175 gramoj da [[oro]], por ke li vivtenu sin en la kortego. Velázquez estis tiufoje akompanita de sia bopatro [[Francisco Pacheco]]. Je la sekva jaro, en [[1624]], li ricevis el la reĝo 300 dukatojn, por ke li alportu sian familion al Madrido : pri tio la pentristo konsentis, kaj la ĉefurbo ekde tiam restis lian ĉefan loĝejon ĝis lia morto.

 

 

Per la plenumo de surĉevala portreto de Filipo la 4-a, en [[1623]], Diego Velázquez signis la komencon de sia longa engaĝo ĉe la reĝo. Li pro tio aŭtomate ricevis plurajn privilegiojn ; krom ĉiumonata dungomono da dudek dukatoj, la pentristo disponis oficloĝejon, senliman medicinan flegadon, sed ankaŭ ekstran salajron por ĉiuj verkoj, kiujn li pentrus. La unua portreto de la reĝo estis ekspoziciita antaŭ la enirejo de la palaco, kie ĝi estis admirita kaj entuziasme komentita de la poetoj de la kortego. La verko malbonŝance malaperis, verŝajne pro unu el la multnombraj incendioj, kiuj difektegis la reĝajn palacojn de la lando.

 

La [[Prado-Muzeo]], tamen, posedas du aliajn portretojn de Filipo la 4-a fare de Velázquez, en kiuj la krudeco de la sevila periodo de la artisto dolĉiĝis, ĉar la pentristo jam uzadas pli delikatajn farbojn. La streko estas firma, kaj tiel rememorigas la stilon de [[Antonio Moro]], kiu estis la oficiala [[Nederlando|nederlanda]] portretisto de [[Filipo la 2-a (Hispanio)|Filipo la 2-a]] kaj grandege influis la postan hispanan skolon. En la sama jaro, la [[princo de Kimrio]] (estonta [[Karlo la 1-a (Anglio)|Karlo la 1-a de Anglio]]) vizitis la hispanan kortegon. Tiamaj dokumentoj atestas, ke la [[Brita monarkio|angla reĝo]] ja pozis antaŭ Velázquez, sed la pentraĵo malaperis. En [[1628]] alvenis al [[Madrido]] la fama pentristo [[Petro Paŭlo Rubens]], okaze de naŭ-monatojn longa [[Diplomatio|diplomata misio]]. La reĝo komisiis Velázquez por gvidi Rubens tra Madrido kaj prezenti al li la artan heredaĵon de Hispanio. La maljuna [[Flandrio|flandra]] pentristo, kiu tiam spertis la klimakson de sia gloro, profitis el sia restado en Hispanio por akcepti komision el la grafo-duko de Olivares : la rezultintaj pentraĵoj nun ornamas la centran halon de Grosvenor House, en [[Londono]]. La kelkaj monatoj, kiuj Velázquez travivis akompanate de Rubens, certe viciĝis inter la plej gravaj periodoj de lia vivo : Velázquez estis ankoraŭ ne tre fama, kaj Rubens, sperta kortegano, abunde kaj publike admiris la verkojn de la juna hispano. Kvankam tio havis neniun tuj videblan efekton sur la tre persona stilo de Velázquez, li estis sendube impresita de Rubens, kaj ekdeziris malkovri [[Italio]]n kaj la verkojn de ĝiaj mitaj majstroj.

 

En [[1627]], la reĝo organizis grandan pentrad-konkurson por ĉiuj artistoj de la reĝlando, rilate la temon de la elpuŝo de la [[Maŭroj]]. Velázquez gajnis la unuan premion, sed lia pentraĵo estis detruita dum incendio de la palaco en [[1734]]. Laŭ priskriboj fare de samtempuloj, la verko bildigis [[Filipo la 3-a (Hispanio)|Filipon la 3-a]], indikante per lia bastono amason da viroj kaj virinoj konvojitaj de soldatoj, dum Hispanio, simbolita per majesta virino, kviete spektis la scenon. Danke al tiu triumfo, Velázquez fariĝis oficisto ĉe la kortego de la reĝo. Ekde tiam oni plie atribuis al li dekdu [[realo]]jn ĉiutage (tio estas la averaĝa salajro de la kortegaj barbiroj) kaj naŭdek [[dukato]]jn ĉiujare por pagi lian vestaron.

 

Kvin jarojn poste, Velázquez ricevis cent pliajn dukatojn, kiel rekompencon pro ''La Ebriuloj'' ([[Hispana lingvo|hispanlingve]] ''Los Borrachos''), pentrita en [[1629]]. Tiu sufiĉe humura pentraĵo bildigas la parodian omaĝon, kiun grupo da ebriuloj adresas al juna viro (eble [[Bakĥo]]), kapvestita de [[hedero]]-krono kaj sidanta sur vinbarelo. La pentraĵo, plena de ĝojo kaj sprito, iom rememorigas la etoson de la literaturaj verkoj de [[Miguel de Cervantes]]. ''La Ebriuloj'' estas krome tipa de la maniero, laŭ kiu Velázquez atenteme studadis kaj bildigis la vivkondiĉojn de la tiamaj kamparanoj : la streko estas firma kaj tute asekura, kaj la pentristo majstras ombron kaj lumon multe pli bone ol en siaj antaŭaj verkoj. Oni povas aserti, ke ''La Ebriuloj'' estas la pentraĵo, kiu plej karakterizas la stilon de Velázquez dum la unua parto de lia vivo.

 

 

=== Unua vojaĝo al Italio ===

 

En [[1629]], [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a]] finfine rajtigis la pentriston vojaĝi al [[Italio]] por mezlonga restado, tute sen rankoro : Velázquez konservis sian dungomonon en la hispana kortego, kaj la reĝo plie donacis al li 400 [[dukato]]jn, al kio la [[Gaspar de Guzmán y Pimentel|grafo-duko de Olivares]] aldonis 200 pliajn dukatojn. La pentristo enŝipiĝis sur [[Mediteraneo|mediteranea]] ŝipo ekde [[aŭgusto]] en [[Barcelono]]. La vojaĝon li faris akompanate de la [[Ambrogio Spinola|markizo de Spinola]], la fama venkinto de [[Breda]], kiu tiam ŝipveturis al [[Milano]] por komandi la hispanajn soldatojn tie for. Sendube dum tiu ŝipveturo lernis Velázquez la detalojn de la kapitulacio de Breda : li poste kreis faman pentraĵon pri tiu temo (vidu malsupre). La pentristo verŝajne ankaŭ profitis el la vojaĝo por skizi portreton de la markizo. La verko estas hodiaŭ malaperinta, sed la vizaĝo de la markizo de Spinola restas konata danke al alia pentraĵo fare de [[Antoon van Dyck]].

Dum en [[Venecio]], Velázquez entuziasme kopiis kelkajn el la scenoj de la [[Nova Testamento]] fare de [[Tintoretto]], precipe la ''Krucumadon'' kaj la ''Lastan Manĝon'', por sendi ilin al la [[Listo de regantoj de Hispanio|hispana reĝo]]. En [[Romo]], same, li dediĉis sin al la studado de la plej famaj verkoj de [[Mikelanĝelo]] kaj [[Rafaelo]]. Li tiam loĝis en la [[Vilao Mediĉo]], danke al la klopodoj de la grafo de Monterrey, ambasadoro de Hispanio kaj bofrato de la grafo-duko de Olivares. Pro subita febro, Velázquez tamen devis transloĝiĝi al la urbocentro, por eviti ke li infektu siajn gastigantojn.

 

 

''La Forĝejo de Vulkano'' estas pli altkvalita ol la alia pentraĵo fare de Velázquez dum la sama periodo, ''Jakobo ricevanta la tunikon de Jozefo'', hodiaŭ konservita en la [[El Escorial|monaĥejo El Escorial]]. Iom strange, neniun influon de la itala skolo oni perceptas en tiuj du verkoj.

 

[[Dosiero:Diego Velázquez 031.jpg|eta|dekstre|''Portreto de la infantino doña Maria, reĝino de Hungario''<br />[[1630]] (59,5 x 45,5 cm)<br />[[Prado-Muzeo]], [[Madrido]]]]

 

La artisto, kiu deziris malkovri aliajn majstroverkojn antaŭ reveni al Hispanio, decidis denove halti en [[Napolo]], fine de la jaro [[1630]]. Tie li povis labori kun sia samlandano [[José de Ribera]]. Ribera ĝuis grandan renomon tra la urbo (kiu fakte estis regita depost [[1504]] de hispana vicreĝo). La [[Maria Anna de Hispanio (1606-1646)|infantino doña Maria]], filino de la reĝo Filipo la 4-a, ĝuste tiam restadis en la kortego de la napola vicreĝo. Ŝi akceptis, ke Velázquez pentru ŝin, por ke li poste alportu la portreton al la hispana reĝo, kiun ŝi ne vizitis jam de longe. Kiam la bela portreto estis finpretigita, la infantino ekiris je la [[18-a de decembro]] al [[Hungario]] por reiri kun sia edzo, [[Ferdinando la 3-a (imperiestro de la Sankta Romia Imperio)|Ferdinando la 3-a]], kun kiu ŝi antaŭe edziniĝis per prokuro en [[Madrido]]. Velázquez, ĉar lia vojaĝo estis tiam kompleta, verŝajne eliris el Napolo tuj post la infantino, por reveni al Hispanio.

 

=== Reveno al Madrido (interperiodo) ===

 

 

La potenca ministro Olivares ĉiam restis fidela kaj efika protektanto de Velázquez. La senemociajn kaj malgajajn trajtojn de lia vizaĝo oni bone konas danke al la multaj portretoj fare de la pentristo. Inter ili, du estas precipe rimarkindaj. La unua estas larĝa piedportreto : la grafo-duko pozas laŭ tre oficiala maniero, kaj elmontras la verdan krucon de la [[ordeno de Alcántara]]. La dua ([[#Madrid kaj Filipo la 4-a|vidu supre]]) estas granda surĉevala portreto, kiu flate bildigas Olivares kiel marŝalon kore de batalo. La du portretoj evidentigas la dankemon de Velázquez al tiu, kiu estis lia unua protektanto. La pentristo neniam reĵetis Olivares, eĉ post lia malfavoro ĉe la reĝo, tiel riskante veki la koleron kaj la ĵaluzon de Filipo la 4-a. Sed la reĝo ŝajne ne rankoris kontraŭ sia favorita pentristo pro tio.

 

La fama ''Kapitulaco de Breda'', kreita dum la sama periodo, estis sendube inspirita al Velázquez de la vojaĝo, kiun li faris akompanate de la [[Ambrogio Spinola|markizo de Spinola]]. Spinola sukcese submetis [[Breda|tiun nederlandan urbon]] kelkajn jarojn antaŭe : la majstroverko bildigas la interŝanĝon de la urboŝlosilo inter [[Nederlando|nederlandaj]] kaj [[Hispanio|hispanaj]] soldatoj. Oni facile perceptas la influon de [[El Greco]], ĉar Velázquez dividis sian pentraĵon en du kvazaŭe sendependajn partojn. La ''Kapitulaco de Breda'' konsistigis nur unu el la dekdu pentraĵoj, kiuj estis dediĉitaj al la dekoracio de la ceremonia salono de la nova reĝa palaco de Madrido, la ''Buen Retiro''. Ĉiuj pentraĵoj de la salono, fare de Velázquez sed ankaŭ de aliaj pentristoj, devis temi pri unu el la dekdu grandaj venkoj de la armeoj de Filipo la 4-a depost la komenco de lia reĝado, en [[1621]], ĝis [[1633]]. La verko de Velázquez emfazas la kompletan obeemon de la nederlanda delegito, samkiel la grandaniman, bonkoran malavaron de la markizo de Spinola. La superforto de la hispana armeo estas simbolita de la impresa svarmo da lancoj sur la fono.

 

Sendepende de la cirkonstancoj, la lerta Velázquez ĉiam restis en la plej proksima kunvivantaro de Filipo la 4-a, ekzemple akompanante lin dum liaj vojaĝoj al [[Aragono]] en [[1642]] kaj [[1644]]. La pentristo estis do sendube ĉeestinta, kiam la reĝo ekokupis la urbon [[Ilerdo]]. Okaze de tio, li pentris grandan surĉevalan portreton de sia monarko : Filipo la 4-a estas bildigita kiel kuraĝa majoro, kiu gvidas siajn soldatojn al la batalo – tian rolon fakte neniam ludis Filipo. Ĉiuj elementoj de la pentraĵo ŝajnas moviĝemaj, escepte de la severaj trajtoj de la reĝo mem. Tiu verko estas rigardebla kiel la ekvivalento de la granda surĉevala portreto de Olivares, kaj estas tiel eleganta kiel la samaspekta portreto de [[Karlo la 5-a (imperiestro de la Sankta Romia Imperio)|Karlo la 5-a]] fare de [[Tiziano]]. Sendube deziris Velázquez egali aŭ eĉ superi la pentraĵon de Tiziano : kvankam pli ol unu jarcento apartigas la du portretojn, ili ambaŭ elstaras pro siaj arĝentaj nuancoj kaj pro la realismo de la eksteraj pejzaĝoj.

 

=== La portretoj pentritaj de Velázquez ===

==== De la reĝa familio al ordinaruloj ====

 

 

Tute male de la [[Italio|itala]] kutimo, la tiamaj hispanoj nur tre malvolonte akceptis pentri kaj senmortigi la trajtojn de siaj plej belaj virinoj : la reĝinoj kaj la princinoj estis ja abunde pentritaj kaj admiritaj, sed tian favoron oni multe pli malofte konsentis al simplaj [[Aristokratio|aristokrataj]] sinjorinoj. Rara kaj altvalora estas do la portreto de la ĉarma, mistera ''Sinjorino kun la ventumilo'', kies identecon longdaŭre kaj sensukcese serĉadis komentistoj. Ŝia portreto konsistigas hodiaŭ la plej prestiĝan majstroverkon de la Wallace-kolekto en [[Londono]].

 

 

==== Nanoj kaj burleskuloj ====

Sufiĉe malmultaj hispaninoj eniris la atelieron de Velázquez, tute kontraŭe de la [[nano]]j kaj de la burleskuloj de la reĝa kortego. Tiuj misformaj individuoj plie suferis de mensaj handikapoj, kaj danke al la peniko de la pentristo, ili sukcese vekas grandan simpation, aŭ eĉ kompaton ĉe la spektanto. Velázquez pentras ilin kaj dolĉe kaj afable : la artisto scipovas malkaŝi kaj reliefigi ilian egan, rimarkindan humanecon. Tio precipe pravas koncerne la ''Portreton de nano tenante volumon sur liaj genuoj'' : la inteligentaj trajtoj de la protagonisto, sed ankaŭ la giganta libro kaj la inkbotelo proksime al li ĉiuj evidentigas, ke tiu nano fakte estas multe pli saĝa kaj klera ol plejmulto el la aliaj korteganoj, kontraŭ ĉia fizika ŝajno. Tamen la komentistoj longtempe konsideris tiun pentraĵon kiel simplan ŝercon fare de Velázquez. La pentristo, ili opiniis, deziris nur gajigi sin per la pentrado de nano maskovestita kiel studanta filozofo. Nur en [[1872]] aperis alia hipotezo, laŭ kiu la pentrita homo fakte povus esti don Diego de Acedo, kromnomita ''El Premio'' pro sia privilegia rilato kun la reĝo Filipo la 4-a. Tiukaze, la subtila kaj klera etoso, kiun la pentristo libervole donis al sia verko, estus do tute senmoka kaj trafa.

 

 

La plej fama verko fare de Velázquez koncerne nanojn tamen restas la ''Portreto de sidanta nano''. Danke al konservitaj reĝaj arkivoj, oni certe scias pri la pentrita nano, ke li nomiĝis don Sebastián de Morra. Lia aspekto sur la pentraĵo estas tre interesa pro pluraj kialoj. Tiu barba nano, kies kostumo havas tre ardajn ruĝajn aŭ verdajn nuancojn, formas okulfrapan kontraston kun sufiĉe malhela fono : tia artifiko celas emfazi lian kaprican kaj ŝanĝhumoran personecon, kiun la tiamaj korteganoj verŝajne timis. Lia malgrandeco estas abrupte plifortigita de perspektivo, kiu eksponas nur kurtigitan vidaĵon de liaj gamboj, sed ankaŭ de liaj strangaspektaj piedoj, kiuj kurbiĝas supren. La voluptemo kaj la vireco de la trajtoj de lia vizaĝo, tipaj de normalmezura homo, estas konsekvence despli emfazitaj.

 

 

==== Religiaj pentraĵoj ====

 

 

 

La bofilo de Velázquez, [[Bautista del Mazo]], postvenis sian bopatron kiel kortega oficisto en [[1634]], kaj ankaŭ li rapide supreniris la rangojn de la reĝa palaco. Ekde [[1640]], li ricevis ĉiujare pro siaj pentraĵoj 500 [[dukato]]jn, kaj en [[1648]] atingis tiu pensio 700 dukatojn. Li cetere fariĝis inspektoro pri la konstruado de la palaco en [[1647]].

 

=== Dua vojaĝo al Italio ===

 

 

Tiuj tri verkoj, pro sia ĝenerala aspekto, antaŭanoncas la trian kaj lastan stilperiodon de la pentristo. La sama rimarko estas aplikebla al la granda portreto de la [[papo]] [[Inocento la 10-a]], hodiaŭ ekspoziciita en la [[galerio Doria Pamphilj]] de [[Romo]], la sekva vojaĝetapo de Velázquez. La spirita estro de la katolikoj bonvenis la pentriston kaj konsentis al li precipe multajn favorojn, ekzemple donacinte medalon kaj unu oran braceleton. Velázquez zorgeme plenumis unu kopion de la originala portreto, por realporti unu ekzempleron al [[Hispanio]]. Nuntempe ekzistas pluraj oficiale agnoskitaj kopioj en variaj muzeoj : kelkaj el ili estas skizoj ellaboritaj surbaze de la originalo, dum aliaj estas kopioj faritaj por [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a]]. En la ''Portreto de Inocento la 10-a'' ŝajne atingis Velázquez por la unua fojo la "''maniera abreviada''", vortoj inventitaj de la tiutempaj hispanoj por difini aŭdacan kaj tre kontrasteman stilon. La portreto bildigas la trajtojn de la vizaĝo de Inocento la 10-a tiel fidele, ke kelkaj konsilantoj en la [[Vatikano]] eĉ timis la koleron de la papo. Sed Inocento, tute male, montriĝis ravita pri la rezulto, kaj fiksis la pentraĵon en la atendejo, kie paciencis liajn vizitantojn. [[Joshua Reynolds]], [[Anglio|angla]] portretisto de la [[18-a jarcento]], opiniis ke ĝi estis la plej bela pentraĵo trovebla en Romo. Plurajn jarcentojn poste, la pentristo [[Francis Bacon (pentristo)|Francis Bacon]], kiu estis laŭ sia propra konfeso obsedita de la portreto, imagis kaj kreis [[Ekspresionismo|ekspresionistan]] varianton titolitan ''Figure with Meat'' ([[1954]]) : ĝi bildigas la papon inter la du duonoj de tranĉita bovino.

 

== Reveno al Hispanio (malfrua periodo) ==

 

La [[Listo de regantoj de Hispanio|reĝo]] [[Filipo la 4-a (Hispanio)|Filipo la 4-a]] dume deziris revidi kiel eble plej rapide sian favoritan pentriston : post mallonga restado en [[Napolo]], kie li povis viziti sian maljunan amikon [[José de Ribera]], Velázquez do revenis al [[Hispanio]] tra [[Barcelono]] en [[1651]]. Li alportis kun si multnombrajn pentraĵojn kaj pli ol tricent statuojn dediĉitajn al la kolekto de la reĝo. Inter ili, la [[Nudeco|nudaj statuoj]], kiujn la hispanaj ekleziuloj tute abomenis, malbonŝance progrese malaperis post la morto de Filipo. [[Elizabeto de Burbono]] estis jam mortinta ekde [[1644]], kaj la reĝo reedziĝis kun [[Mariana de Aŭstrio]], kiun Velázquez denove oftfoje pentris. Sed la pentristo samtempe ricevis la titolon ''aposentador major'', kiu komisiis al li la bonan prizorgadon de la lokoj, en kiuj loĝis la kortego. Tia ofico ne estis simpla honora titolo, sed fakte necesigis konsiderindan laboron, kaj ĝi do ekperturbis lian artan aktivecon. La kvalito de liaj verkoj tamen ne malgrandiĝis : tute kontraŭe, la pentraĵoj de tiu periodo konsistigas la plej belajn ekzemplojn de lia stilo.

Unu el la reĝaj princinoj, [[Margareta Teresa de Hispanio]], la plejaĝa filino de la nova reĝino, konsistigas la centran temon de ''[[Las Meninas]]''. Jen sendube la ĉefa majstroverko de Diego Velázquez. Plenumita kvar jarojn antaŭ lia morto, tiu pentraĵo ŝajnas iasence kiel la ambasadoro de la tuta [[Baroko|baroka movado]]. ''Las Meninas'' estis admirita kaj laŭdita ekde sia kreado : [[Luca Giordano]], tiutempa [[Italio|itala]] pentristo, konsideris ĝin kiel la "''teologion de pentrado''". La [[Anglio|angla]] [[Thomas Lawrence]] opiniis, ke tiu pentraĵo sukcese atingas la plej fundamenton celon de la "''filozofio de arto''", ĉar ĝi kaŭzas ĝuste la efekton deziritan de sia kreinto.

 

 

La mesaĝo de la verko estis interpretita laŭ tre diversaj manieroj. Kelkaj komentistoj sugestas, ke la sufiĉe flukontura speguliĝo de la reĝo kaj reĝino sur la fona spegulo eble simbolas la baldaŭan disfalon de la [[Historio de Hispanio|hispana imperio]], kiu vere komencos nur post la morto de la artisto.

 

 

=== Venuso ĉe sia spegulo ===

 

 

 

La komentistoj notis plurajn stilajn similaĵojn inter la ''Venuso'' kaj aliaj verkoj de Velázquez, kiuj proksimume datiĝas de la sama periodo, precipe la bildigo de ''Arakna''. Kvankam la pentraĵo ne estas tiel luksaspekta kiel la ''Venuso ĉe sia spegulo'', la juna [[Arakna]] estas tre senteme pentrita : la strekoj de ŝia silueto, sed ankaŭ la vapora travidebleco de ŝia vestaĵo donas ĉarman etoson al la sceno. Samkiel en la ''Venuso'', Velázquez lerte uzas la pretekston de [[Romia mitologio|greka-romia mitologio]] por esprimi sian idealon koncerne la belecon de juna virino.

 

=== La Ŝpinistinoj ===

''Vidu ankaŭ : '''[[La Ŝpinistinoj]]'''''

 

=== 19-a jarcento ===

 

 

 

{| border="1" align="right" cellspacing="0" cellpadding="5" style="text-align:center;border-collapse:collapse;margin-top:0.5em;"

** Davies, David and Enriqueta Harris (1996) ''Velázquez in Seville'' National Gallery of Scotland, Edinburgh, ISBN 0-300-06949-9

** Erenkrantz, Justin R. "[http://www.erenkrantz.com/Words/TheMaskAndTheMirror.shtml The Variations on Past Masters]". ''The Mask and the Mirror''.

** "Velázquez, Diego" (1995). ''Enciclopedia Hispánica''. Barcelona: Encyclopædia Britannica Publishers. ISBN 1-56409-007-8

 

{{havenda artikolo|Diego Velázquez}}

{{vivtempo|1599|1660|Velazquez, Diego}}

 

[[Kategorio:Hispanaj pentristoj]]

{{LigoElstara|fr}}

{{LigoElstara|he}}