Respubliko de Ambaŭ Nacioj: Malsamoj inter versioj

[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e robota forigo de: gd (strong connection between (2) eo:Respubliko de Ambaŭ Nacioj and gd:Co-fhlaitheas na Pòlainn - Liotuàinia),ar (strong connection between (2) eo:Respubliko de Ambaŭ Nacioj and [[ar:الكومنولث البولندي...
e Nekorekta linirompo (<br>), anstataŭigis: thumb| → eta| (3), |right → |dekstra (3), </br> → <br> (5), <br /> → <br> (2)
Linio 1:
{{Informkesto pereinta ŝtato
| nomo = Respubliko de Ambaŭ Nacioj
| origina nomo = Rzeczpospolita Obojga Narodów <small>({{lingv|pl|e}})</small><br />Abiejų tautų respublika <small>({{lingv|lt|e}})</small><br />Regnum Poloniae Magnusque Ducatus Lithuaniae <small>({{lingv|la|e}})</small>
| jaro de estiĝo = 1569
| jaro de pereo = 1795
Linio 37:
| nombro de loĝantoj noto =
| lingvoj = oficialaj: [[pola lingvo|pola]], [[latina lingvo|latina]], [[rutena lingvo|rutena]] (ĝis [[1699]]); aliaj uzataj: [[litova lingvo|litova]], [[germana lingvo|germana]]
| nacieca konsisto = [[Poloj]]: 40% </br> [[Rutenoj]]: 20% </br> [[Litovoj]]: 13% </br> [[Germanoj]]: 10% </br> [[Judoj]]: 5% </br> aliaj: 12%
| religio = [[katolikismo]], [[ortodoksismo]], [[protestantismo]]
| ŝtata formo = [[federacio]]
Linio 46:
}}
{{Polahistorio}}
'''Respubliko de Ambaŭ Nacioj''' ([[pola lingvo|pole]]: ''Rzeczpospolita Obojga Narodów'', [[litova lingvo|litove]]: ''Žečpospolita'' aŭ ''Abiejų tautų respublika'', [[belorusa lingvo|beloruse]]: ''Рэч Паспалітая'' aŭ ''Рэч Паспалітая Абодвух Народаў'', [[ukraina lingvo|ukraine]]:''Річ Посполита'', [[latina lingvo|latine]]: ''Res Publica Utriusque Nationis''), plennome ankaŭ '''Respubliko de Pola Kronlando kaj de Granda Duklando de Litovio''' - estis [[federacio]] farita kiel rezultato de ''[[Lublina Unio]]'' (interkonsentita en [[1569]]). La union kreis [[Pollando|Pola Regno]] kaj [[Granda Duklando de Litovio]]. Ĝistiaman [[persona unio|personan union]] inter la du ŝtatoj anstataŭis unio reala.
 
La konfederacio okupis la teritoriojn de nuntempaj [[Pollando]], [[Litovio]], [[Belorusio]] kaj [[Latvio]] kaj partojn de nuntempaj [[Ukrainio]], [[Estonio]], [[Slovakio]], [[Rusio]] kaj [[Moldavio]], entute 990.000 &nbsp;km². Sian plej ampleksan teritorion ĝi havis ĉirkaŭ la jaro 1600.
 
Ŝtatestro de la Respubliko estis elektata reĝo kaj ŝtatsistemo estis ''nobelara demokratio''. Ĝia unika eco estis tre granda (ĉ. 8-10% de la tuta civitanaro) nombro de [[nobelaro]] kaj ĝiaj multaj privilegioj. Kompare kun tuta [[Eŭropo]] ankaŭ alia estis organizo de la ŝtato - malcentrigita kaj kun monarko havanta tre limigitajn privilegiojn.
Linio 66:
 
==Politika sistemo==
[[Dosiero:Potega Rzeczypospolitej u zenitu Zlota wolnosc Elekcja 1573.JPG|thumbeta|rightdekstra|300px|[[Jan Matejko]]:''Pinta potenco de la Respubliko. Ora libereco. Elektado 1573'']]
[[Dosiero:Konstytucja 3 Maja.jpg|thumbeta|rightdekstra|300px|Jan Matejko:''Konstitucio de la 3-a de majo'']]
Respubliko de Ambaŭ Nacioj funkciis surbaze de ''nobelara demokratio''. Laŭ ĝiaj ideoj regadpotencon havis tuta nobelaro kiu povis influi politikon de la ŝtato pere de sejmoj (tutlandaj kunsidoj de nobelaj reprezentantoj) kaj sejmetoj (regionaj aŭ specialaj nobelaraj kunsidoj). Fakte pri politiko decidis malgranda parto de nobelaro, ĉefe la plej riĉa grupo de ĝi.
 
Linio 92:
 
==Geografio==
[[Dosiero:Polish-Lithuanian Commonwealth (1619) compared with today's borders PL.png|thumbeta|rightdekstra|300px|Grandeco de la respubliko komparita kun nuntempaj ŝtatoj; numeroj estas: ''1- La kronlando, 2- Prusio (feŭdolando de Pollando), 3- Granda Duklando de Litovio, 4- Livonio (posedaĵo de Pollando kaj Litovio), 5- Kurlando (feŭdolando de Pollando)]]
 
Teritorio de iama Respubliko de Ambaŭ Nacioj formas nun kelkajn centreŭropajn ŝtatojn, ĉefe Pollandon, Litovion, Latvion, Ukrainion, Belorusion kaj Rusion. Je malpli grandaj partoj ankaŭ Estonion, Slovakion kaj Moldavion. Kvankam por nomi la tutan Respublikon de Ambaŭ Nacioj oni ofte uzis kaj uzas la nomon "Pollando", fakte ĝi konsistis el du ĉefaj partoj:
Linio 98:
* Granda Duklando de Litovio
 
La kronlandon enloĝis proksimume duoble pli multaj homoj ol Litovion kaj en ĝi ĉ. kvinoble pli alta estis imposta enspezo. Limoj de la Respubliko estis ofte ŝanĝataj, ĉefe oriente. Post packonsento en Jam Zapolski (1582) la lando estis ĉ. 815 000 &nbsp;km² granda kaj loĝis en ĝi 6,5 milionoj da homoj. Post packonsento en Deulino la teritorio pligrandiĝis ĝis 990 000 &nbsp;km² kaj estis plej granda dum la tuta ekzisto de la ŝtato. La Respublikon tiam loĝis ĉ. 10-11 milionoj da homoj, inter ili 4 milionoj estis poloj.
 
Respubliko de Ambaŭ Nacioj estis lando ĉefe kampara kun multaj arbaroj. Escepto estis ekstrem-orientaj [[stepo]]j. Sude kaj norde estis naturaj limoj - [[Karpatoj]] kaj [[Balta Maro]]. La unua plena gvidlibro tra la respubliko estis eldonita latinlingve de episkopo Marcin Kromer en la 16-a jarcento kun la nomo ''Pollando, aŭ pri situo, kutimoj, oficoj de la Respubliko de Pola Reĝlando''.
Linio 105:
* [[Pola-Litova Unio]]
* [[Statutoj de Litovio]]
 
{{LigoLeginda|ja}}
{{LigoLeginda|lt}}
{{LigoLeginda|zh}}
 
[[Kategorio:Historio de Pollando]]
Linio 113 ⟶ 117:
{{LigoElstara|mk}}
{{LigoElstara|pt}}
{{LigoLeginda|ja}}
{{LigoLeginda|lt}}
{{LigoLeginda|zh}}