Goo: Malsamoj inter versioj

{{rqPluraj problemoj|stilo}}

=== Origino en Ĉinio ===

La plej frua priskribo de la ludo estas generale akceptita esti la historia skribaĵo de Zuo Zhuan <ref name=ZuoZhuan>Potter 1985; Fairbairn 1995</ref> (prononco: ''dzŭo ĝŭan'') ĉirkaŭ la 4a jarcento a.K.E.<ref name=chronology2>Brooks 2007</ref>, priskribante historian eventon el 548 a.K.E. Goo ankaŭ estas priskribata en la XVIIa Libro de la [[Analektoj de Konfuceo]] (ĉirkaŭ la 3a jarcento a.K.E.)<ref name=chronology2/> kaj en la du libroj verkitaj de [[Mencius]]<ref name=Confucius>Potter 1984; Fairbairn 1995</ref> (ĉirkaŭ la 3a jarcento a.K.E.)<ref name=chronology2/>. En ĉiuj tiuj verkoj, la ludo nomiĝas yì (弈). Hodiaŭ, en Ĉinio, ĝi nomiĝas weiqi ([[Simpligataj Ĉinaj signoj]]: 围棋; [[Tradiciaj Ĉinaj signoj]]: 圍棋; pinjine: wéiqí; Wade–Giles: wei ch'i)

Goo unue ludatis sur 17x17 vica krado, sed 19x19 krado iĝis normala je la tempo de la [[Dinastio Tang]] (618-907). Legende, la origino de la ludo estas la ĉina imperiestro Yao (2337-2258 a.K.E), kiu supozite petis lian konsiliston Shun fasoni ĝin por lia sendisciplina filo Danzhu, por klarigi al li astronomajn konstelaciojn. Sed la filo tute ne interesiĝis pri steloj, sed preferis la ludŝtonetojn kaj tiel kreiĝis la weiqi-ludo. Certigitaj pruvoj pri la ekzisto de la ludo indikas ĉirkaŭ 2500 jarojn, kiam ĉinaj reĝoj malcedante intermilitis (475 ĝis 221 a.K.E.). Aliaj teorioj proponas ke la ludo estis devenita de ĉinaj gentaj militsinjoroj kaj generaloj, kiu uzis ŝtonetojn por kartigi atakajn situaciojn.

En Ĉinio, Goo estis sentata kiel la favorata ludo de la aristokrataro, kaj [[Ĉina ŝako|Xiangqi]] (prononco: ''ŝiang ĉi'', ĉina ŝako) estis la ludo de la popolo. Goo estis konsiderata unu de la kvar kulturataj artoj de la ĉina lernanta aristokrato, kun kaligrafio, pentrado, kaj ludi la guĉino (muzika instrumento).

=== Disvastigado al Japanio kaj Koreio ===

Goo estis prezentata al ambaŭ Japanio kaj Koreio, iam inter la 5a kaj la 7a jarcentoj K.E., kaj estis favorata inter la altaj klasoj. En Koreio, la ludo nomiĝas '''''baduk''''' ([[hangul]]: {{lang|ko|바둑}}), kaj alia versio de la ludo nomata [[Sunjang baduk]] estigis je la 16a jarcento. Sunjang baduk iĝis la precipa vario ludata en Koreio ĝis la fino de la 19a jarcento.<ref>{{Citation | url = http://english.baduk.or.kr/sub01_01.htm?menu=f11 | publisher = Korean Baduk Association | title = History of Korean baduk | accessdate = 2008-11-13}}</ref><ref name=histKorea>Fairbairn 2000</ref>

En Japanio, kie ĝi nomiĝas {{nihongo|'''''go'''''|碁|}} aŭ {{nihongo|'''''igo'''''|囲碁|}}, la ludo iĝis ŝatata en la japana imperiestra korto en la 8a jarcento<ref name=HistJapan2>{{Citation | url = http://www.nihonkiin.or.jp/lesson/knowledge-e/history02.htm | publisher = [[Nihon Kiin]] | title = History of Go in Japan: part 2 | accessdate = 2007-11-02}}</ref>, kaj inter la ĝenerala popolo je la 13a jarcento.<ref name=HistJapan3>{{Citation | url = http://www.nihonkiin.or.jp/lesson/knowledge-e/history03.htm | publisher = [[Nihon Kiin]] |title = History of Go in Japan: part 3 | accessdate = 2007-11-02}}</ref> En 1603, [[Tokugawa Ieyasu]] reestablis la unuecan nacian registaron. En la sama jaro, li enpostenigis la tiame plejbonan ludanton en Japanio, [[budhismo|budhisman]] monaĥon nomitan Nikkai, en la posteno [[Godokoro]] (Ĉefadministristo de Goo).<ref name=timeline>{{Citation | author = GoGoD (Fairbairn & Hall) | title = History and Timelines | chapter = Timeline 1600–1867 | year = 2007 }}</ref> Nikkai renomiĝis [[Honinbo Sansa]] kaj fondis la [[Honinba lernejo|Honinban lernejon]].<ref name=timeline/> Diversaj [[Kvar japanaj Goaj lernejoj|konkursantaj lernejoj]] fondiĝis baldaŭ poste.<ref name=timeline/> Ĉi tiuj oficiale agnoskitaj kaj subvenciataj Go-lernejoj ege plibonigis la goludadan nivelon kaj kreis la [[Gradoj (Goo)|Goan rangan sistemon]] por rangigi ludantojn.<ref name=ranks>{{Citation | author = GoGoD (Fairbairn & Hall) | title = Articles on Famous Players | chapter = Honinbo Dosaku | year = 2007 }}</ref> Ludantoj de la kvar lernejoj (Honinbo, Yasui, Inoue, kaj Hayaŝi) konkuris en la ĉiujaraj "kastelaj ludoj", ludataj dum ĉeesto de la [[Ŝoguno]].<ref name=castlegames>{{Citation | author = GoGoD (Fairbairn & Hall) | title = History and Timelines | chapter = Castle Games 1626–1863 | year = 2007 }}</ref>

=== Simplaj Reguloj ===

Du ludantoj, Nigra kaj Blanka, alterne surmetas ŝtoneton de sia propra koloro sur neokupatan interkruciĝojn de la krado sur gotabulo. Nigra ĉiam metas unue, malsame al [[ŝako]]. Se ekzistas granda diferenco de lerteco inter la ludantoj, Nigra tipe povas meti du aŭ pliajn ŝtonetojn sur la gotabulon por la unua movo. Post surmetado, ludanto ne rajtas movi ŝtoneton al alia punkto.

Vertikale kaj horizontale najbaraj ŝtonetoj de la sama koloro estas ŝtonaro. Neokupata punkto najbare al ŝtoneto nomiĝas "libero" por tiu ŝtoneto. Ŝtonaroj havas la liberojn de ĉiuj eroj. La ŝtonaro ne povas poste dividiĝi, kaj efektive iĝas unu pligranda ŝtono. Nur tiuj ŝtonetoj, kiuj estas kunigataj per la linioj sur la gotabulo, ŝtonariĝas; ŝtonetoj, kiuj estas diagonale najbaraj, ne estas kunigataj.

Ŝtonaro devas havi almenaŭ unu liberon por postresti sur la gotabulo. Kiam ŝtonaro estas ĉirkaŭita de kontraŭaj ŝtonetoj, tiel ĝi ne havas liberojn, ĝi estas kaptita kaj devas esti forigata. Plejaj regularoj ne lasas ludanton meti ŝtoneton tiel ke libero mankas al unu el siaj propraj ŝtonaroj, krom la sekva escepto. La regulo ne aplikiĝas se ludi novan ŝtoneton rezultigas la kapton de unu aŭ pli de la kontraŭaj ŝtonetoj. Tiuokaze, la ŝtonetoj de la kontraŭulo estas unue kaptataj, kaj la ĵus surmetita ŝtoneto do havas almenaŭ unu liberon.

Ludantoj ne povas agi tiel, kiel la ludo estas ekzakte en antaŭa situacio. Tiu regulo, nomita la Koa-regulo (el la japana 劫 kō "eono"), malebligas ripeti senfine.

Anstataŭ meti ŝtoneton, ludanto rajtas pasi (fari nenion). Ĉi tiu situacio kutime okazas kiam la ludanto pensas ke neniu utila movo restas. Kiam ambaŭ ludantoj pasas sinsekve, la ludo finiĝas kaj la teritorioj devas kalkuliĝi.

Vidu jenajn artikolojn:

== Referencoj ==