|
==Origino kaj evoluo==
La vorto ''monoteismo'' venas de la greka μόνος (monos)<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2368642 Monos], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', atsub la kapvorto Perseus</ref> kun la signifo "unuopaĵo" kaj θεός (teos)<ref>[http://www.perseus.tufts.edu/cgi-bin/ptext?doc=Perseus%3Atext%3A1999.04.0057%3Aentry%3D%2348292 Theos], Henry George Liddell, Robert Scott, ''A Greek-English Lexicon'', atsub la kapvorto Perseus</ref> kun la signifo "dio"..<ref>La greka komponaĵo μονοθεισμός estas uzata nur en [[Moderna greka]]. Estis unusola atesto de μονόθεον en la [[Bizanco|bizanca]] himno (''Canones Junii'' 20.6.43; A. Acconcia Longo kaj G. Schirò, ''Analecta hymnica graeca, vol. 11 e codicibus eruta Italiae inferioris''. RomeRomo: Istituto di Studi Bizantini e Neoellenici. Università di Roma, 1978)</ref> La esprimo unue estis uzitauzata en la [[angla]] fare de [[Henry More]] (1614-16871614–1687)..<ref>{{cite book |title=An Explanation of the Grand Mystery of Godliness |last=More |first=Henry |year=1660 |publisher= Flesher & Morden |location=London |page= 62}}</ref>
Laŭ kristana tradicio, monoteismo estis la origina religio de la homaro sed estis ĝenerale perdita post la falo de homo. Tiu teorio estis plejparte prirezignita en la [[19-a jarcento]] en favoro de evolua progresado de [[animismo]] pertra [[politeismo]] ĝis monoteismo, sed antaŭ 1974 tiu teorio estis malpli vaste tenita.<ref name="odccmono"/> Aŭstra antropologo Wilhelm Schmidt postulis ''Urmonotheismus'', tio estas "originan" aŭ "primitivan monoteismon" en la [[1910-aj jaroj]].<ref>Armstrong, Karen ''A History of God'' p. 3</ref> Oni kontraŭis, ke judismo, kristanismo, kaj Islamo kreskis en opozicio al politeismo same kiel faris greka filozofia monoteismo.<ref name="odccmono"/> Krome, dum kredo je "alta dio" ne estas universala, ĝi estas trovita en multaj partoj de Afriko kaj multaj aliaj areoj de la mondo.<ref>Nida, E.A. ''Customs, Culture and Christianity'' Tyndale Press: 1963, pp 141,2</ref>
[[Monolatrio]] povas esti scenejosceno en la evoluo de monoteismo de politeismo. Tri ekzemploj de tio estas la sekto de [[Atono]] dum la regado de la egipta faraono [[Aĥnaton]], la ascendo de [[Marduk]] de la zorgado pri [[Babelo]] ĝis la postulo de universala supereco, kaj la ascendo de [[Yahweh]] de inter la hebreaj dioj ĝis la sola dio de pli posta [[Judismo]].<ref>The Origins of Biblical Monotheism: Israel's Polytheistic Background and the Ugaritic Texts|Mark S. Smith|Oxford University Press, 6 Nov 2003|pg 5</ref>
En [[Zaratuŝtrismo]], [[Ahura Mazda]] prezentiĝas kiel supera kaj transcenda diaĵo. Depende de la dato de [[Zaratuŝtro]] (kutime situitasituigita en la frua [[Ferepoko]]), tio povas esti unu el la plej frue dokumentitaj kazoj de la apero de [[monismo]] en [[Hindeŭropa lingvaro|hindoeŭropa]] religio.
En la grandurboj de la Antikva Oriento, ĉiu grandurbo havis lokan patrondiinon, kiel ekzemple Ŝamaŝo ĉe [[Larsa]] aŭ Sin en [[Ur (urbo)|Ur]]. La unuaj asertoj de tutmonda supereco de specifa dio datas el la Malfrua [[Bronzepoko]], per la ''Granda Himno al Atono'' de [[Aĥnaton]] (konjekte ligite al judismo fare de [[Sigmund Freud]] en sia ''Der Mann Moses und die monotheistische Religion''). Tamen la historia ĝusteco de la [[Eliro]] estas pridisputata. Krome ĝi ne estas klara al kiu amplekso Atonismo de Aĥnaton estis monoteisma prefere ol [[Henoteismo|henoteista]] ĉar Aĥnaton mem identiĝis kun la dio Atono.
|
