|
'''AleksandrAleksandro Porfirjeviĉ BorodinBorodino''' ([[cirila alfabeto|cirile]] Александр Порфирьевич Бородин, [[transliterumo]] ''Aleksandr Porfir'evič Borodin''; * ([[Julia kalendaro|jul.]]( [[31-a de oktobro]] / ([[gregoria kalendaro|greg.]]) [[12-a de novembro]] [[1833]] en [[Sankt-Peterburgo]]; † ([[Julia kalendaro|jul.]]) [[15-a de februaro]] / ([[gregoria kalendaro|greg.]]) [[27-a de februaro]] [[1887]] samloke) estis universalklerulo, kaj grava kiel [[Rusio|rusa]] [[komponisto]] (Je tio dumtempe lernanto de [[Nikolaj Andrejeviĉ Rimskij-Korsakov|Rimski-Korsakov]]) kaj ankaŭ kiel [[kemiisto]] kaj [[kuracisto]].
[[Dosiero:Borodin.jpg|thumb|Aleksandr Borodin]]
== Vivo kaj verkaro ==
=== Vivo ===
Alexander BorodinBorodino estis la eksteredzeca filo de la [[Kartvelio|kartvela]] princo ''Luka Stepanoviĉ Gedianov'' (1772–1840) kaj ties 24-jara konkubino ''Avdotja Konstantinovna Antonova''. Ĉar la princo estis edziĝinta, li registrigis la infanon kiel filo de sia servisto ''Porfirij Borodin''. La patro, pensiita leŭtenanto de la rusa armeo, atribuis sian devenon sur la regantofamilio ''Gedevanishvili'' de la iama georgia reĝolando [[Imereti]]. Mallonge antaŭ sia morto li konfesis sian patrecon.
BorodinBorodino alkreskis je sia patrino en Peterburgo. Tie li ricevis bonan kaj ampleksan edukon. Li montriĝis kiel eksterordinara talenta kaj ellernis krom la germana, franca, itala kaj angla lingvoj ankaŭ la ludadon de piano, fluto kaj violonĉelo.
En la jaro 1863 BorodinBorodino edziĝis la rusinon ''Jekaterina Protopopova'', brila juna pianistino. Ili konatiĝis dum restado en [[Germanio]] en [[Heidelberg]] kaj ekamis unu la alian dum komuna voraĝo al [[Baden-Baden]], kie ili ankaŭ fianĉiĝis. Ili havis tri filinojn.
Fine de sia vivo BorodinBorodino pli kaj pli suferis je sekvoj de [[ĥolero]]infekto kaj je korproblemoj. La 27-an de februaro 1887 li tamen partoprenis balon de sia akademio, kie li enmeze de la festaĵoj mortis pro [[korinfarkto]]. Li estas entombigita sur la Tiĥvin-tombejo des [[Aleksandr Jaroslaviĉ Nevskij|Aleksandr-Nevskij]]-monaĥejo en Sankta-Peterburgo.
=== BorodinBorodino kiel natursciencisto ===
En 1850 li komencis sian edukadon ĉe la ''Armea Akademio por Medicino kaj Kirurgio'' en Sankta-Peterburgo, kie li baldaŭ malkovris sian dumvivan entuziasmon por [[Eksperimento|eksperimenta]] [[kemio]]. En 1858 li doktoriĝis ĉe la sama akademio pri [[medicino]]. En sia [[disertaĵo]] li okupiĝis pri esploroj de kemiaj kaj venensciencaj ecoj de fosfor- kaj arsenacidoj. Post sia doktoriĝo li estis unu jaron [[kirurgio|kirurgiisto]] en armea malsanulejo, poste li forlasis Rusion, por science plukleriĝi en okcidenta Eŭropo. Lia instruisto Nikolaj Nikolajeviĉ Zinin ebligis al li studon en eŭropa eksterlando. Lia unua celo estis la laboratorio [[Emil Erlenmeyer]] en la Karpfengasse 2 en Heidelberg. Tie li ankaŭ trafis sur rusajn samlandanojn, i.a. [[Dmitrij Mendelejev]]. Post du jaroj lia stipendio estis plilongigita, tamen tiam li iris al [[Pizo (Italio)|Pizo]] je Sebastiano de Luca.
Post sia reveno en la jaro 1862 li ricevis postenon kiel profesoro pri [[organika kemio]] ĉe la akademio en Sankta-Peterburgo, kie li de tiam sin dediĉis al siaj kemiaj esploroj.
BorodinBorodino esploris organikaj [[Kemia reakcio|reakciojn]] kaj [[Kemia kombinaĵo|kombinaĵojn]] kaj disvolvis en ĉi tiu kadro gravan [[Laboratorio|laboratorian]] metodon de analitika titrado de [[ureo]] en la medicino. Por la organika kemio ĝis nun gravas liaj postaj esploroj ĉe la supre nomita armeakademio, kiu sekvigis en la jaro 1861 la establon de la [[sintezo]] de [[fluoro]]rganikaj kombinaĵoj. BorodinBorodino publikis ankaŭ studon ''Pri la historio de la fluorkombinaĵoj kaj pri la fluorbenzolo'' en ''Jarlibro le kemio'' de [[Justus von Liebig]]. Ege gravas liaj esploroj sur la kampo de la [[polimero|polimeriĝo]] kaj kondensado de la [[aldehido]]j same kiel la die fundamentan malkovron de la [[aldolo]]-adicio en la jaro 1872. Pluaj gravaj mejloŝtonoj de lia esplorista kariero estas la laŭ li nomitaj famaj ''Borodinsche [[Silberdecarboxylierung]]'' kaj la Hunsdiecker-BorodinBorodino [[Kemia reakcio|reakcio]].
=== BorodinBorodino kiel komponisto ===
Tutmonde BorodinBorodino famiĝis malpli kiel siencisto, sed kiel komponisto. Kiel BorodinBorodino sukecis, krom sia profesorado ĉe la akademio trovi tempon por la muziko, tio restas mistera. En letero al sia edzino li priskribis
:''la malfacilaĵon esti samtempe kaj [[Miĥail Glinka|Glinka]] kaj ankaŭ Stupiŝin (ŝtatoficisto), sciencisto, registara komisiito, artisto, ŝtatoficisto, filantropo, patro de filoj de aliaj homoj, kuracisto kaj invalido... Finfine oni fariĝas nur tiu lasta.''
Tamen en 1864 li kuniris kun [[Milij Aleksejeviĉ Balakirev|Milij Balakirev]]. per li BorodinBorodino ekkonis la tri komponistojn [[César Cui]], [[Modest Petroviĉ Musorgskij|Modest Musorgskij]] und [[Nikolaj Rimskij-Korsakov]]. Tiamaniere BorodinBorodino fariĝis la kvina kaj lasta membro de la nacirusa [[kvinopo]]. Ilia [[epopeo|epopea]] [[Romantisma muziko|romantisma]] stilo plej bone kompareblas kun tiu de [[Richard Wagner]].
En la jaro 1869 Balakirev dirigentis la unuan [[simfonio]]n de Borodin. Samjare BorodinBorodino ekverkis sian heroan [[opero]]n „[[Princo Igorj]]“, kun la famaj „Polovecaj dancoj“. Tiun ĉi komponaĵon, kies [[libreto]]n la komponisto mem aranĝis laŭ la mezepoka ''Igorj-kanto'', oni ofte rigardas kiel lia plej grava. Ĝi restis ĝis lia morto nekompletigita, kio verŝajne atribueblas al lia eksternorma laborŝarĝiteco kiel esploristo. „Princo Igorj“ poste estis finfarita kaj orkestrigita fare de [[Aleksandr Konstantinoviĉ Glazunov|Aleksandr Glazunov]] kaj Nikolaj Rimskij-Korsakov. Same malkompletigita restis tria simfonio, kiun denove Glazunov finfaris post lia morto.
La praprezentado de sia dua simfonio komence estis malsukcesa, sed kiam [[Franz Liszt]] en 1880 aranĝis en Baden-Baden pluan prezentadon, direktatan de ''Wendelin Weißheimer'', BorodinBorodino famiĝis ankaŭ ekster Rusio. Entuziasme BorodinBorodino skribis al Wendelin Weißheimer:
''"Sinjoro pr-o Riedel afable informis min pri la sukceso de mia simfonio. La bonan sukceson mi sendube devas danki al la bonega realigado sub via talenta direktado".''
BorodinBorodino mem nomis muzikon ''tempopasigo, ripozo for de pli seriozaj okupoj'', per kio li verŝajne opiniis sian laboron kiel sciencisto.
== Postefikoj en muzikalo ==
En 1953 Robert Wright kaj George Forrest „rabis“ kaj prilaboris la muzikan verkon de BorodinBorodino kaj ekipis sian muzikalon ''Kismet'', en 1953 praprezentita je la teatrejo ''Broadway'', komplete per muziko de la komponisto. La muzikalo fariĝis mondskale sukcesego, ankaŭ en la [[Londono|Londona]] teatrokvartalo ''West End'' kaj filmigita kun Ann Blythe. En 1954 por tio oni dekoraciis BorodinBorodino per la premio Tony. En 1978 oni denove surscenigis la muzikalon kun la Ensemblo ''All Black'' (Tute nigra) sub la nomo ''Timbuktu'' en Novjorko, je kio oni kombinis la [[melodio]]jn de BorodinBorodino kun afrika popolmuziko. Aktoris kaj kantis [[Eartha Kitt]] kaj ''Melba Moore''.
La tombomonumenton de la komponisto sur la Tiĥvin-tombejo en Sankta-Peterburgo ornamas notoj el la muzikalpartituro. La kanto ''Stranger in Paradise'' (''Polovecaj dancoj'' el ''Princo Igorj''; en la muzikalo ''Danco de la virgulinoj'') fariĝis modkanto, sukcese kantita de ''Tony Bennett'', ''Four Aces'' kaj ''[[Bing Crosby]]''.
| 