Italio: Malsamoj inter versioj
| [nekontrolita versio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Neniu resumo de redakto |
KuBOT (diskuto | kontribuoj) e Forigo de la ŝablono(j) LigoElstara kaj/aŭ LigoLeginda laŭ VP:FA; kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 35:
{{Citaĵo|la Bela Lando kiun l'Apeninoj dividas kaj l'maro ĉirkaŭas kaj l'Alpoj|[[Francesco Petrarca]]|''Canzoniere'', [[soneto]] CXLVI|origina teksto=il bel paese ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe}}
'''Italio''' aŭ '''Italujo''' (itale: {{Aŭdio|It-Italia.ogg|''Italia''}}), oficiale '''Itala Respubliko''' (itale: ''Repubblica Italiana'')<ref name=
Nomata ankaŭ per [[antonomazio]]j, kiel "la Boto" pro ĝia formo simila al [[Itala duoninsulo|boto]] kaj "bela lando" (itale "bel paese") pro ĝia [[klimato]] kaj pro ĝia naturaj kaj artaj belaĵoj,<ref>"''Del bel paese là dove 'l sì sona''", [[Dante Alighieri|Dante]], Inferno, kanto XXXIII, verso 80; "''il bel paese | Ch'Appennin parte e 'l mar circonda e l'Alpe''" [[Francesco Petrarca|Petrarca]], Canzoniere, p. CXLVI.</ref> geografie Italio estas formata el tri partoj: unu kontinenta, limita de [[Alpoj]] kaj de konvencia linio kiu kunligas [[La Spezia]] kun [[Rimini]], unu duoninsula, kiu estas formata de cetera Italio kaj unu insula, kiu entenas la du plejgrandajn [[insulo]]jn de la [[Mediteraneo]], [[Sardinio]] kaj [[Sicilio]], kie en la insulo de [[Pantelleria]] estas la malplej longa distanco de [[Afriko]], je distanco de preskaŭ 70 kilometroj. La teritoriaj limoj etendiĝas entute en 1 800 kilometroj, dum la marbordoj longas 7 500 kilometrojn<ref>{{citaĵo el la reto|url=http://www.fondazionemichelagnoli.it/costa/mastronuzzi/Mastronuzzi_IT.htm|titolo=Lo spazio costiero italiano|alirdato=16|alirmonatotago=2|alirjaro=2010}}</ref>.
Linio 47:
La [[sendependeco|sendependa]] kaj [[Nacia unueco|unueca]] Ŝtato, naskiĝinta en [[1861]] kiel [[Itala reĝlando]] sub la [[Savoja dinastio|dinastio de Savoja]], ne enhavis [[Romo]]n kaj plej grandan parton de la aktuala [[Lazio]], kiuj formis la [[Papa Ŝtato|Papan Ŝtaton]] ([[konkero de Romo|aneksitan]] la [[20-a de septembro|20-an de septembro]] [[1870]]), [[Veneto]]n kaj [[Friulo]]n, kiuj estis parto de la [[Aŭstra imperio]] (akiritaj en [[1866]]), [[Venecio Julia|Venecion Julian]] kaj [[Trentino-Supra Adiĝo/Sudtirolo|Trentinon-Supran Adiĝon/Sudtirolon]], ankaŭ ili sub la dinastio de [[Habsburgoj]] (aneksitaj post ol la [[Unua Mondmilito]]); ĝi alprenis la [[respubliko|respublikan]] formon la [[18-a de junio|18-an de junio]] [[1946]], sekve de la [[Naskiĝo de la Itala Respubliko|referendumo de la 2-a de junio]]. Sekve, la [[Konstitucianta asembleo de la Itala Respubliko|konstitucianta asembleo]] elektita dum la sama tago de la referendumo redaktis la [[Konstitucio de Itala Respubliko|Konstitucion]], kiu, ekvalidita la [[1-a de januaro|1-an de januaro]] [[1948]], atribuis al la Respubliko [[Parlamenta respubliko|parlamentan]] econ.
Italio estas unu el la ses fondintoj de [[Eŭropa Unio]] kaj ĝi partoprenis al ĉiuj ĉefaj traktatoj de Eŭropa unuiĝo, inkluzive de la eniro en la [[Eŭro]]-zonon en [[1999]], ĉar ĝi subskribis en [[1951]] la [[Traktato de Parizo (1951)|Traktaton de Parizo]] kiu starigis la [[Eŭropa Komunumo pri Karbo kaj Ŝtalo|Eŭropan Komunumon pri Karbo kaj Ŝtalo]] (EKKŜ). Aldone, ĝi estas fondinto de [[NATO]], de
== Historio ==
Linio 59:
=== Prahistorio ===
La popolado de la itala teritorio okazis en la [[prahistorio]], epoko en kiu
=== Unuaj loĝantoj ===
Linio 86:
Italio akiris sendependecon la {{daton|17|marto|1861}}, kiel la regno de Italio, sed nur unuiĝis en [[1870]], per la konkero de [[Romo]] de la [[Papa Ŝtato]]. Antaŭe Italio longe estis dispecigita inter la [[Papa Ŝtato]], la [[Sankta Romia Imperio]] kaj lokaj princoj kaj urboj.
=== Post 1900 ===
Post la komenco de la [[unua mondmilito]], Italio, jam aliancita kun la [[Germana Imperiestra Regno]] kaj la imperio de [[Aŭstrio-Hungario]] en la [[Triopa Alianco (1882)|Triopa Alianco]], en 1915 aliĝis al la [[Triopa Entento]] kiu en la [[traktato de Londono (1915)|traktato de Londono]] promesis
Post la milito la [[itala reĝlando]] estis sur la rando de bankroto. Dum multaj italoj estis forlasitaj en la nove fondita [[reĝlando Jugoslavio]], duona miliono de [[slavo]]j, kaj du cent mil germalingvaj [[Tirolo (regiono)|tirolanoj]] iĝis parto de la regno de Italio. Post la pactraktatoj de [[traktato de Saint-Germain-en-Laye|Saint-Germain]], Rapallo kaj Romo, Italio akiris la plej multajn el la promesitaj teritorioj, sed ne [[Dalmatio]]n (krom [[Zara]]), permesante al naciistoj difini la venkon kiel " mutilitan ".
La socialismaj agitadoj kiuj sekvis la ruiniĝon de la [[Unua Mondmilito]], inspirita fare de la [[Rusia revolucio]] de [[1917]], kondukis al tumulto kaj [[anarkio]] ĉie en Italio.
En julio [[1943]] Sicilio estis invadita fare de la [[aliancanoj]], kaŭzante la kolapson de la faŝista reĝimo kaj la falon de Mussolini. La {{daton|8|septembro|1943}} Italio kapitulacis. La germanoj baldaŭ sukcesis pri prenado de kontrolo de norda kaj centra Italio. La lando restis batalkampo por la resto de la milito.
Linio 313:
{{Ŝtatoj en Eŭropo}}
{{havenda artikolo|Italio}}
[[Kategorio:Italio| ]]
| |||