Kiel registrite je 05:02, 22 mar. 2013 redakti Addbot (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 193 405 redaktoj e Roboto: Forigo de 30 interlingvaj ligiloj, kiuj nun disponeblas per Vikidatumoj (d:q223325) ← Iru al antaŭa ŝanĝo		Kiel registrite je 10:52, 26 jun. 2015 redakti malfari Umbert' (diskuto \| kontribuoj) Patrolantoj 4 973 redaktoj kelkaj stilaj / gramatikaj modifoj Iru al sekvanta ŝanĝo →
Linio 1: la '''tajda forto''' estas forto, kiuj rezultas de la [[Gradiento (matematiko)\|gradiento]] de [[gravito]] en variaj punktoj de korpo. Ĝi ĉefe efikas ~~sur~~al kosmaj objektoj, kiuj orbitas proksime unu de la alia. Ĝi estas tiel ~~momata~~nomata, ĉar tia forto, kaŭzata de la [[luno\|luna]] altiro, ~~levigas~~levas la [[maro]]jn kaj estigas [[tajdo]]jn. La tajdaj fortoj okazigas streĉon en la kosmaj objektoj, kaj povas disigi ilin kiam ili sufiĉe proksimiĝas. La distanco, sub kiu astro diseriĝas pro tajda forto, estas ~~dirata~~nomata [[Limo de Roche]]. ==Matematika formulado== La [[Isaac Newton#La leĝo de universala gravito\|leĝo de universala gravito]] de [[Isaac Newton]] formulas la forton inter la korpoj de masoj <big> ''M'' </big> kaj <big> ''m'' </big>. :<math>\vec F_g = - \hat r ~ G ~ \frac{M m}{r^2}</math>, kie <math>\hat r</math> estas la [[~~unuobla vektoro~~unuvektoro]] ~~difinante~~difinanta la direkton de ''M'' al ''m''. Se la korpo de maso <big>''m''</big> (aŭ: ''la korpo <big>m</big>'') estas sfero de radiuso <big>''∆r''</big>, la altiro al <big> ''M'' </big> en du punktoj situantaj alĉe <big>''R ± ∆r''</big> estas :<math>\vec F_g = - \hat r ~ G ~ \frac{M m}{(R \pm \Delta r)^2}</math> Linio 14: :<math>\vec F_g = - \hat r ~ G ~ \frac{M m}{R^2} \pm \hat r ~ G ~ \frac{2 M m }{R^2} ~ \frac{\Delta r}{R} \mp \cdots </math> ''neglektindaj'' La unua termo estas la gravita forto koncernanta punktan mason, (Δ''r'' = 0) kaj efikas al ambaŭ punktoj same; la dua termo estas multe pli signifa ol la ~~ceteraj~~sekvaj, do la ~~tajta~~tajda forto estas proksimume :<math>\vec F_t \approx \hat r ~ G ~ \frac{2 M m (\Delta Rr)}{R^3}</math> notata kiel <big>''F<sub>t</sub>''</big> , kun la indico ''t'' por ''tajdo''. == En la Tera-Luna sistemo == [[Dosiero:Pływy morskie.svg\|~~thumb~~eta\|170px\|~~left~~maldekstra\|A: Luna kaj suna tajdoj adiciiĝas<br />B Luna kaj suna tajdoj subtrahiĝas]] La altiro de Luno sur Tero estas kompensata de turno de Tero ĉirkaŭ la komuna [[masa centro]] (Luno ja turnas ĉirkaŭ Tero, sed Tero turnas '' iomete'' ĉirkaŭ Luno). En la punkto, kie Luno estas en ĝia [[kulmino (astronomio)\|kulmino]] la altiro ~~far~~fare de Luno estas pli intensa, kaj levas la oceanan nivelon. En la antipoda punkto (Luno en ĝia malkulmino), la altiro ''malsupren'' ~~far~~fare de Luno estas ''malpli forta'', do la oceana nivelo ankaŭ leviĝas. Tiel, estas du "~~ŝveloj~~ŝvelaĵoj" de la oceano, unu sub Luno, la alia ~~opoza~~aliflanke alde Luno. [[Suno]] ankaŭ estigas tajdojn. Ĉar Suno estas pli malproksima ol Luno, kaj ĉar la tajda forto malkreskas laŭ la kubo de la distanco, la efiko de la suna tajdo estas nur 40 % de tiu de la luna tajdo. La suna tajdo jen plifortigas, jen kontraŭstaras la lunan tajdon. Krom la oceanaj tajdoj, estas '''''teraj tajdoj''''': deformiĝoj de la tera sfero, kiuj povas esti ĝis 1,5 ~~metro~~metroj ĉe la ekvatoro. Alia efiko de la tajda forto, estas ke la rotacio de Luno estis bremsita de internaj [[frotado]]j, estigitaj de la deformiĝo de Luno sub la tajda forto. Nun, Luno ne plu ~~turnas~~turniĝas rilate al direkto Tero -— Luno. Tiu fenomeno, kiu koncernas grandan nombron da satelitoj, estas la [[ligita rotacio]]. {{Ĝermo\|astronomio}}

Tajda forto: Malsamoj inter versioj