Koperniko: Malsamoj inter versioj

'''Nikolao KOPERNIKO''' (naskiĝis la [[{{daton|19-an de |februaro]] [[|1473]];}}, mortis la [[{{daton|24-an de |majo]] [[|1543]]}}) ([[latine]]: ''Copernicus''; [[pole]]: ''Mikołaj Kopernik'' {{prononco|miˈkɔwaj kɔˈpɜrnik}}, [[germane]]:'' Nikolaus Koppernigk'') estis [[Renesanca]] [[astronomo]], [[juristo]], [[matematiko|matematikisto]], okupiĝis ankaŭ pri [[ekonomiko]], militista [[strategio]], [[astrologio]], kuracado kaj tradukado.

[[Dosiero:CopernicusHouse.jpg|thumbeta|uprightaltdekstre|[[Toruń]], naskoloko (ul. Kopernika 15, ''maldekstre''). Kun la domo ĉe no. 17 (''dekstre''), ĝi formas la ''Muzeum Mikołaja Kopernika''.]]

Koperniko estis naskita la 19-an de februaro [[1473]] en la grandurbo [[Toruń]] (Dorno), en la provinco [[Reĝa Prusio]], en la [[Krono de la Regno de Pollando]].<ref name="Dzieje nauki polskiej">Iłowiecki, Maciej (1981). Dzieje nauki polskiej (in Polish). Warszawa: Wydawnictwo Interpress. p. 40.</ref><ref>[https://en.wikipedia.org/wiki/Stanford_Encyclopedia_of_Philosophy Stanford Encyclopedia of Philosophy].</ref> Lia patro estis komercisto de [[Krakovo]] kaj lia patrino estis la filino de riĉa Toruń-komercisto.<ref>Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), p. 4.<name="psb4"/ref> Nikolao estis la plej juna de kvar infanoj. Lia frato Andreas (Andreo) iĝis aŭgustena kanoniko ĉe [[Frombork]] (Frauenburg).<ref name="psb4"/> Lia fratino Barbara, nomita laŭ ŝia patrino, iĝis benediktana [[monaĥino]] kaj, en siaj lastjaraj klasoj, priorino de monaĥejo en [[Chełmno]] (Kulm); ŝi mortis post 1517.<ref name="psb4"/> Lia fratino Katharina geedziĝis kun la komercisto kaj kun Toruń urbokonsilisto Barthel Gertner kaj forlasis kvin filojn, kiujn Koperniko zorgis poste je la fino de sia vivo.<ref name="psb4">Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), p. 4.</ref> Koperniko neniam geedziĝis aŭ havis filojn.

[[Dosiero:Łukasz Watzenrode.jpeg|thumbeta|uprightaltdekstre|leftmaldekstre|Kopernika patrinflanka onklo, Lucas Watzenrode]]

La patrino de Nikolao, nome Barbara Watzenrode, estis la filino de riĉa Toruń patricia kaj urba delegito, Lucas Watzenrode la Maljuna (mortinto en 1462), kaj Katarzyna (vidvino de Jan Peckau), menciita en aliaj fontoj kiel Katarzyna "Rüdiger gente Modlibog" (mortinto en 1476).<ref name="psb4"/> La Watzenrode familio, kiel la Kopernik-familio, venis de Silezio de proksime de [[Świdnica]] (Schweidnitz), kaj post 1360 ekloĝis en Toruń. Ili baldaŭ iĝis unu el la plej riĉaj kaj la plej multe influaj patriciaj familioj.<ref name="psb4"/> Tra la ampleksaj familiparencecoj de la Watzenrodes per geedziĝo, Koperniko estis parenca al riĉaj familioj de Toruń, Danzig kaj [[Elbląg]] (Elbing), kaj al elstaraj nobelgentoj de Prusio: la [[Czapski]], Działyński, Konopacki kaj Kościelecki.<ref name="psb4"/> La ''Modlibógs'' (la pola nomo signifas "Preĝu al dio") estis elstara pola familio kiu estis konata en la historio de Pollando ekde 1271. <ref>Stephen Mizwa 1943, p. 38"</ref> Lucas kaj Katherine havis tri filojn: Lucas Watzenrode la Pli Juna (1447-1512), kiu iĝus Episkopo de Varmio kaj la baptopatro de Koperniko; Barbara, la baptopatrino de la astronomo (mortinto post 1495); kaj Christina (mortinto antaŭ 1502), kiu en 1459 geedziĝis kun la Toruń-komercisto kaj urbestro, Tiedeman von Allen.<ref name="psb4"/>

Lucas Watzenrode la Pli Juna, la patrinflanka onklo kaj baptopatro de la astronomo, estis edukita ĉe la [[Universitato de Krakovo]] (nun [[Jagelona Universitato]]) kaj en la universitatoj de [[Kolonjo]] kaj [[Bolonjo]]. Li estis akra kontraŭulo de la teŭtona ordo, <ref>"En 1512, Episkopo Watzenrode mortis subite post vizitado al edziĝo-festo de la Reĝo Sigismundo en [[Krakovo]]. Onidiroj svarmis ke la episkopo estis venenigita de la agentoj de liaj longatempaj malamikoj, la [[Ordeno de germanaj kavaliroj|Ordeno de la germanaj kavaliroj]]. Hirshfeld, p. 38.</ref><ref>"The Watzelrodes—or Watzenrodes—in spite of their rather Germanic name seemed to have been good Poles (enemies of the Teutonic Order)." Koyre, p. 38.</ref> kaj ĝia grandmajstro siatempe nomis lin "la diablo enkorpa"..<ref>"[Watzenrode] kondutis sin firme, kaj la Germanaj Kavaliroj, kiuj daŭre estis konstanta minaco, tute malplaĉis al li; la Granda Majstro de la ordeno iam priskribis lin kiel 'la enkarniĝo de la diablo'. [Lucas Watzenrode la maljuna (1400-1462)] estis konfida amiko kaj konsilisto de tri sinsekvaj [[Pollando|pollaj]] reĝoj: Johano Alberto la 1-a (1459-1501), [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro Jogajlido]] (ne konfuzi kun la veneniganta papo), kaj [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismundo la 1-a]]; kaj lia influo forte fortikigis la ligilojn inter [[Varmio]] kaj [[Pollando]] mem." Moore (1994), pp. 52, 62.</ref> En 1489 Watzenrode estis elektita [[princepiskopo de Varmio|Episkopo de Varmio]] ([[Varmio|''Ermeland'', ''Ermland'']]) kontraŭ la prefero de reĝo [[Kazimiro la 4-a (Pollando-Litovio)]], kiu esperis instali sian propran filon en tiu sidloko. Kiel rezulto, Watzenrode kverelis kontraŭ la reĝo ĝis la morto de Kazimiro la 4-a tri jarojn poste.<ref>Wojciech Iwanczak (1998). "Watzenrode, Lucas". In Bautz, Traugott. Biographisch-Bibliographisches Kirchenlexikon (BBKL) (germane) 13. Herzberg: Bautz. col. 389–393.</ref> Watzenrode tiam povis formi proksimajn rilatojn kun tri sinsekvaj polaj monarkoj: Johano la 1-a Alberto, [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro]], kaj [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismondo la 1-a]]. Li estis amiko kaj esenca konsilisto al ĉiu reganto, kaj lia influo tre fortigis la rilatojn inter Varmio kaj Pollando mem.<ref>"[Watzenrode] kondutis sin firme, kaj la Germanaj Kavaliroj, kiu daŭre estis konstanta minaco, tute malplaĉis al li; la Granda Majstro de la ordeno iam priskribis lin kiel 'la enkarniĝo de la diablo'. [Watzenrode] estis konfida amiko kaj konsilisto de tri sinsekvaj [Pollando|pollaj] reĝoj: Johano Alberto la 1-a (1459-1501), [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro Jogajlido]] (ne konfuzi kun la veneniganta papo), kaj [[Sigismondo la 1-a (Pollando)|Sigismundo la 1-a]]; kaj lia influo forte fortikigis la ligilojn inter [[Varmio]] kaj [[Pollando]] mem." Moore (1994), pp. 52, 62.</ref><ref>"Lucas ne plu havis amikajn rilatojn kun siaj sukcedantoj, Johano Alberto (Jan Olbracht) (el 1492 ĝis 1501), kaj pli malfrue [[Aleksandro (Pollando-Litovio)|Aleksandro Jogajlido]] (el 1501 ĝis 1506), kaj Sigismundo la 1-a (ekde 1506)." Gassendi & Thill, p.&nbsp;22.</ref> Watzenrode estis konsiderita la plej potenca viro en Varmio, kaj lia riĉeco, ligoj kaj influo permesis al li certigi la edukon kaj karieron de Koperniko kiel kanoniko en katedralo de [[Frombork]].<ref>Dobrzycki kaj Hajdukiewicz (1969), pp. 4–5.</ref><ref>"Por akiri al siaj nevoj [Nikolao kaj Andreo] na necesan apogon [por iliaj studoj en Italio], la episkopo [Lucas Watzenrode la juna (1447-1512)] sugestis ilian elekton kiel kanonikoj en la kanonikejo de [[Frombork|Fraŭenburgo]] (1497–1498)." "[http://www.newadvent.org/cathen/04352b.htm Nicolaus Copernicus]" , ''New Advent'' (reta versio de la eldono de 1913 de ''Catholic Encyclopedia''). Alirita la 9-an de junio 2013.</ref>

fariĝis la ĉefa difekto de la teorio.

Koperniko ne estis la unua, kiu hipotezis heliocentrismon: jam antaŭ du mil jaroj, la [[Grekio|greka]] astronomo [[Aristarko]] proponis ĝin.

En [[1530]], Koperniko kalkulis, ke la longeco de la jaro estas 365,2425 tagoj (365 tagoj 05:49:29). Tio fariĝis la fakta bazo de la [[gregoria kalendaro]].

* [[Kopernicio]] estas [[kemia elemento]], kiu havas simbolon '''Cn''' kaj [[atomnombro|atomnombron]]n '''112'''.

* [[Dava Sobel]], ''A More Perfect Heaven: How Copernicus Revolutionized the Cosmos'', Walker and Co., 2011. ISBN: 978-0-8027-1793-1. ''"Unu el la timoj de Koperniko – skribas lia biografiistino Dava Sobel – estis ke “astronomoj liaj kolegoj (ligitaj al la aristotela. ptolomea sistemo. Ndt) – observintus ke la Tero ĝuste okupis la centron de ĉio ne pro tio ke la loĝejo de la homa genro meritus honorpostenon, sed male, pro tio ke en la centrn akumuliĝas kaj kuŝas ĉiu speco da materiaĵoj kaj pro tio ke falo, ŝanĝo, kaj morto estis la destino de la loĝantoj de la Tero. Kurtavorte, la Tero estis la centro ne pro tio ke ĝi estis la kulmino sed la spurejo de la krejtaro, kaj oni ne aŭdacu lokigi la sunon, kiun multaj epitetas la ĉiela lumo, en la inferan postenon poziciitan centren de la kosmo. La perdo de la fisika centreco de la Tero absolute ne signifis, do, por Koperniko perdo de la vera centreco de la homo ligita prefere al lia spirita naturo, al liaj eksterordinaraj apartaĵoj kaj unikaj (penso, libero, racio, amo...), kaj ne certe al lia geografia pozicio."''

* Wiesław Bogdanowicz, Marie Allen, Wojciech Branicki, Maria Lembring kaj aliaj [http://www.pnas.org/content/106/30/12279.full ''Genetic identification of putative remains of the famous astronomer Nicolaus Copernicus''] en „Proceedings of the National Academy of Sciences” 106 (30), p. &nbsp;12279-82, julio 2009

{{Projektoj|q=Koperniko}}

{{havenda artikolo|Koperniko}}