Roald Amundsen: Malsamoj inter versioj

Amundsen gvidis en [[1903]] la unuan ekspedicion kiu sukcesis traveturi la [[Nordokcidenta pasejo|Nordokcidentan pasejon]] inter la [[Atlantika Oceano]] kaj la [[Pacifika Oceano]] kun malgranda ekspedicio de nur ses homoj per 45-tuna ŝipo de fiŝkaptistoj nome [[Gjøa]], elektita por havi pli facilan flekseblecon de manovro. Lia ŝipo havis relative malprofundan enhavejon. Lia tekniko estis uzi malgrandan ŝipeton kaj bordadi la marbordon. Amundsen movigis la ŝipeton per malgranda motoro de [[benzino]].<ref> Kingston, Thomas (1979). A History of Scandinavia: Norway, Sweden, Denmark, Finland, and Iceland. U of Minnesota Press. p. 298. ISBN 0-8166-3799-7.</ref> Krom Amundsen partoprenis ankaŭ Anton Lund, [[Helmer Hanssen]], Peder Ristvedt, Godfred Hansen, Gustav Juel Wiik kaj Henrik Lindstrøm.

La ekspedicio vojaĝis tra [[Bafina Golfo]], Lancaster Markolo, Peel Markolo, James Ross Markolo kaj Rae Markolo, kaj ili pasigis du vintrojn en la glacio (1903–04 kaj 1904–05) ĉe la [[Insulo Reĝo Vilhelmo]] ĉe haveno de kio estas nuntempe Gjoa Haven, [[Nunavuto]], Kanado.<ref>The Houghton Mifflin Dictionary of Biography. Houghton Mifflin Reference Books. 2003. pp. 43 1696. ISBN 0-618-25210-X.</ref><ref> Kingston, Thomas (1979). A History of Scandinavia: Norway, Sweden, Denmark, Finland, and Iceland. U of Minnesota Press. p. 298. ISBN 0-8166-3799-7.</ref> Dum tiu tempo, Amundsen kaj la ŝipanaro lernis el la lokanoj Necilik Inuitoj pri survivadaj kapabloj en [[Arkto]], kiujn li trovis valoregaj en siaj postaj ekspedicioj al la Suda Poluso. Por ekzemplo, li lernis uzadi [[sledhundoj]]n por transportado de varoj kaj vesti animalajn haŭtaĵojn anstataŭ pezajn, lanajn parkaojn, kiuj ne povis haltigi malvarmon okaze de malsekeco.

Tiam, Amundsen eksciis ke Norvegio estis iĝanta sendependa el [[Svedio]] kaj havas novan reĝon. La esploristo sendis al la nova reĝo [[Haakon la 7-a (Norvegio)|Haakon la 7-a]] novaĵojn ke sia veturado preter la Nordokcidenta Marpasejo "estis granda atingo por Norvegio". Li diris, ke li esperas fari plion kaj subskribis kiel "Via fidela subulo, Roald Amundsen." La ŝipanaro revenis al Oslo en Novembro 1906, Post preskaŭ 3.5 jarojn eksterlande. Nur en 1972 la ŝipeto Gjøa revenis al Norvegio. Post 45-taga veturo el San Francisco sur ŝargoŝipo, la Gjøa estis lokita en sia nuna loko surtere, ekster la Fram Muzeo en Oslo.<ref> ''Roald Amundsen and the Exploration of the Northwest Passage''. Oslo, Norway: Fram Museum. 2008. pp. 63, 65. ISBN 9788282350013.</ref>

Post la Nordokcidenta pasejo, Amundsen planis ekspedicion al la [[Norda Poluso]] kaj esplori la Arktan Basenon. Li prunteprenis la ŝipon ''[[Fram]]'' de [[Fridtjof Nansen]], kaj pretigis ĝin por la vojaĝo. Sed ricevinte la novaĵon ke la usonanoj [[Robert Peary]] kaj [[Frederick Cook]] jam estis atingintaj la poluson kiel rezulto de du diferencaj ekspedicioj, li ŝanĝis la planon al Antarkto kaj al la Suda Poluso.<ref> Simpson-Housley, Paul (1992). Antarctica: Exploration, Perception and Metaphor. Routledge. pp. 24–37. ISBN 0-415-08225-0. [https://books.google.es/books?id=M1ql3mx8xYgC&dq=amundsen+antarctica&redir_esc=y] Alirita la 19an de Februaro 2017</ref> Li ne havis klarajn intencojn, kaj la angla [[Robert F. Scott]] kaj la norvegaj subtenantoj sentis sin konfuzaj.<ref> Simpson-Housley, Paul (1992). Antarctica: Exploration, Perception and Metaphor.</ref> Amundsen timis ke Nansen reprenus sian ŝipon se li ekscius pri la ŝanĝitaj planoj, kaj tial rakontis pri tio nur al sia frato kaj al la ŝipestro. Scott estis planinta sian propran ekspedicion al la Suda Poluso tiun jaron. Uzante la ŝipon Fram ("Antaŭen"), antaŭe uzita de Fridtjof Nansen, Amundsen eliris el Oslo al la sudo la 3an de Junio 1910.<ref>Same Simpson-Housley, por la tuta paragrafo</ref><ref> Amundsen, Roald (1913). The South Pole: An Account of the Norwegian Antarctic Expedition... L. Keedick. p. 1.</ref> Nur kiam ili jam atingis [[Madejro]]n Amundsen informis al la ŝipanaro. Ĉiu ŝipano elektis kuniri al [[Antarkto]]. Krome li sendis telegramon al Scott, informante al li simple: "Bedaŭro informi vin FRAM sekvas al Antarkto--Amundsen."

Preskaŭ ses monatojn poste, la ekspedicio alvenis al la Antarkto, nome al la orienta bordo de la [[Ross-Glacikampo]] (tiam konata kiel "la Granda Glacibariero"), je granda golfeto nome [[Balengolfo]], la [[14-an de januaro]] [[1911]]. Amundsen establis sian bazan kampadejon tie, kaj nomis ĝin ''[[Framheim]]''. Amundsen evitis la pezajn lanajn vestojn uzitajn en la plei fruaj ekspedicioj al Antarkto favore al adoptado de Inuit-stilaj haŭtaĵoj.<ref> Thomas, Henry; Dana Lee Thomas (1972). Living Adventures in Science. Ayer Publishing. pp. 196–201. ISBN 0-8369-2573-4. [https://books.google.es/books?id=FFXyKIa_-vgC&dq=roald+amundsen+story&redir_esc=y] Alirita la 18an de Februaro 2017.</ref> Dum kelkaj semajnoj ili metis deponaĵojn laŭ la planata vojo al la Suda Poluso. Entute ili metis 3040 kilogramoj da nutroprovizo kaj ekipaĵo en la stokejoj.

En [[1925]] Amundsen provis atingi la Nordan Poluson per du [[hidroplano]]j Dornier Do J nome N-24 kaj N-25, akompanata de [[Lincoln Ellsworth]], la piloto [[Hjalmar Riiser-Larsen]], kaj tri aliaj teamanoj. La [[21-an de majo]] ili ekflugis de [[Svalbardo]]. Ili surteriĝis je 87° 44' norde (pli norde ol iam ajn antaŭe), sed ekflugi denove estis tre malfacila. Unu el la hidroplanoj (la N-24) difektiĝis, kaj ili devis forlasi ĝin. La aviadiloaviadiloj surteriĝis kelkajn mejlojn aparte sen radiokontakto; tamen la teamanoj sukcesis reunuiĝi. Amundsen kaj siajliaj teamanoj laboris dum pli ol tri semajnoj por purigi vojon por elflugi el la glacio. Ili ŝovelilisŝovelis 600 tunojn de glacio dum ili konsumis nur unu funton (400 g) de manĝoracio ĉiutage. Finfine, ses teamanoj eniris en la N-25. En rimarkinda heroaĵo, Riiser-Larsen ekflugis, kaj nur je la [[15-an de junio]] ili sukcesis reflugi kun ĉiuj ses anoj, kaj revenisreveni al Svalbardo. Ili revenis triumfe kiam ĉiuj missupozis ke ili estis perdiĝintaj porĉiame.

En [[1926]] Amundsen kaj, la [[Italio|itala]] generalo kaj aeronaŭtika inĝeniero [[Umberto Nobile]] kaj 15 aliaj homoj (inter kiuj estis Ellsworth, Riiser-Larsen, Oscar Wisting, kaj la itala teamanojteamo estre de Nobile) faris unuan ekspedician trapasadon de la Arkto per [[aerŝipo]], kiu de [[Spicbergo]] iris al [[Alasko]], superflugante la nordan poluson. Ili eliris la [[11-a de majo]] 1926 kaj surteriĝis en Alasko du tagojn poste. Sian aerŝipon ili nomis ''Norge'' (Norvegio). La tri antaŭaj postuloj esti alvenintaj al la Norda Poluso: nome [[Frederick Cook]] en 1908; [[Robert Peary]] en 1909; kaj [[Richard E. Byrd]] en 1926 (ĝuste kelkajn tagojn antaŭ la aerŝipo ''Norge'') estas ĉiuj subdispute, ĉar estis aŭ de dubinda akurateco aŭ de rekta fraŭdo.<ref name="Henderson2005" > Henderson, Bruce (2005). True North: Peary, Cook, and the Race to the Pole. W. W. Norton and Company. ISBN 0-393-32738-8. OCLC 63397177.</ref><ref name="Rawlins2000" > Rawlins, Dennis (January 2000). "Byrd's Heroic 1926 Flight & Its Faked Last Leg" (PDF). DIO, the International Journal of Scientific History. 10: 69–76; ankaŭ paĝoj 54, 84–88, 99, 105. ISSN 1041-5440. [http://www.dioi.org/vols/wa0.pdf] Alirita la 19an de Februaro 2017.</ref> Se tiuj postuloj evidentiĝas kiel falsaj, la teamanoj de ''Norge'' estus la unuaj certigitaj esploristoj kiuj estus atingintaj la Nordan Poluson. Se la ekspedicio de ''Norge'' estis la unua al la Norda Polsuo, Amundsen kaj Oscar Wisting estus estintaj la unuaj homoj kiuj atingis ambaŭ geografiajn polusojn, surgrunde aŭ aere.