Franz Kafka: Malsamoj inter versioj

Kafka estis naskita en etburĝa, germanlingva juda familio en [[Prago]], tiam parto de la [[Austri-Hungaria Imperio]]. En lia vivdaŭro, la plej granda parto de la loĝantaro de Prago parolis la [[ĉeĥa]]n, kaj la disiĝo inter ĉeĥ- kaj german-lingvaj homoj estis perceptebla realeco, kiam ambaŭ grupoj fortigis sian nacian identecon. La [[Judismo|juda komunumo]] ofte troviĝis interne de la du sentoj, kompreneble levante demandojn pri loko al kiu oni apartenas. Kafka mem estis flua en ambaŭ lingvoj, sed konsiderantekonsideris la germanan sia gepatra lingvo.

Kafka trejniĝis kiel [[advokato]] kaj, post kompletigadokompletigo de sia edukado por [[juro]], akiris dungadon ĉe asekurentrepreno. Li komencis skribi novelojn en sia libertempo. PorDum la resto de sia vivo, li plendis pri la malmulte da tempo, kiun li devis asigni al tio, kion li rigardis kiel sian vokonvokiĝon. Li bedaŭris devi dediĉi tiel multetiom da atento al sia ''Brotberuf'' ("ĉeflaboro", laŭlitere "panotasko"). Kafka preferis komunikiĝikomuniki per [[letero]]; li skribis centojn da leteroj al familio kaj proksimaj amikinoj, inkluzive de sia patro, sia fianĉino Felice Bauer, kaj sia plej juna fratino Ottla. Li havis komplikan kaj ĝenatan rilaton kun sia patro, kio havis gravan efikon al sia verkado. Li ankaŭ suferspertis konflikton pri sia judismo, sentante, ke ĝi havis malgrandan rilaton al li, kvankam kritikistoj argumentas, ke ĝi influis lian verkaron.

Kafka estis naskita proksime de la [[Malnovurba Placo]] en [[Prago]], tiam parto de la [[Austri-Hungaria Imperio]]. Lia familio estis de etburĝaj [[aŝkenazo]]j. Lia patro, Hermann Kafka (1852-1931), estis la kvara filo de Jakob Kafka,<ref name="Gilman 2005, pp. 20–21">Gilman 2005, pp. 20–21.</ref><ref>Northey 1997, pp. 8–10.</ref> nome ''ŝoket'' aŭ rita [[buĉisto]] en [[Osek]], ĉeĥa vilaĝo kun granda juda loĝantaro situanta proksime de [[Strakonice]] en [[suda Bohemio]].<ref>Kohoutikriz 2011.</ref> Hermann alportis la Kafka familion Kafka al Prago. Post laborado kiel migranta vendista reprezentanto, li poste iĝis podetalisto por ŝikaj varoj kaj vestoj kiuj dungis ĝis 15 homojn kaj utiligis la bildon de [[monedo]] (''kavka'' en la [[ĉeĥa]]) kiel siasian komercemblemokomercemblemon.<ref>Brod 1960, pp. 3–5.</ref> La patrino de Kafka, Jorgia (1856-1934), estis la filino de Jakob Löwy, prospera podetala komercisto en [[Poděbrady]],<ref>Northey 1997, p. 92.</ref> kaj estis pli bone edukita ol ŝia edzo.<ref name="Gilman 2005, pp. 20–21"/> La gepatroj de Kafka verŝajne parolis diversaĵon de germana influita de la [[jida]], kiu foje estis pejorative nomita ''Mauscheldeutsch'', sed, ĉar la germana lingvo estis konsiderita la veturilo de socia moviĝeblo, ili verŝajne instigis siajn gefilojn paroli la [[altgermana]]n.<ref>Gray 2005, pp. 147–148.</ref> Hermann kaj Jorgia havis ses gefilojn, el kiuj Franz estis la plej aĝa.<ref>Hamalian 1974, p. 3.</ref> La du fratoj de Franz, nome Georg kaj Henriko, mortis en infanaĝo antaŭ ol Franz estis sepjaraĝa; liaj tri fratinoj estis Gabriele ("Ellie") (1889-1944), Valerie ("Valli") (1890-1942) kaj Ottilie ("Ottla") (1892-1943). Ili ĉiuj mortis dum la [[holokaŭsto]] de la [[Dua Mondmilito]]. Valli estis deportita al la Geto de [[Łódź]] en [[Pollando]] en 1942, sed tio estas la lasta dokumentado de ŝi.

De 1889 ĝis 1893, Kafka vizitadis la germanlingvan lernejon ''Deutsche Knabenschule'' nome bazlernejo de germanaj knaboj ĉe la viandmerkato en ĉeĥa ''Masný trh'' aŭ en la germana ''Fleischmarkt'', nun konata kiel strato Masná. Lia juda edukado finiĝis kun lia Bar-micvo en la aĝo de 13 jaroj. Kafka neniam ĝuis viziti la sinagogon kaj iris tien kun sia patro nur dum kvar gravaj festotagoj jare.<ref>Kafka-Franz, Father 2012.</ref><ref>Stach 2005, p. 13.</ref><ref>Brod 1960, pp. 26–27.</ref>

Post forlasadoforlaso de bazlernejo en 1893, Kafka estis akceptita en la rigora klasikaĵ-orientita urba gimnazio, nome ''Altstädter Deutsches Gymnasium'', akademia mezlernejo ĉe la Placo de la Malnova Urbo, ene de la Kinsky Palaco. La germana estis la instruadlingvo, sed Kafka ankaŭ parolis kaj skribis en la ĉeĥa;<ref name="Hawes 2008, p. 29">Hawes 2008, p. 29.</ref><ref name="Sayer 1996, pp. 164–210">Sayer 1996, pp. 164–210.</ref> li studis ĉi-lastan en la gimnazio dum ok jaroj, atingante bonajn rezultojn.<ref>Kempf 2005, pp. 159–160.</ref> Kvankam Kafka ricevis komplimentojn por sia ĉeĥaregado, li neniam konsideris sin flua en la ĉeĥa kaj parolis la germanan kun ĉeĥa akĉento.<ref name="Sayer 1996, pp. 164–210"/><ref>Koelb 2010, p. 12.</ref> Li kompletigis siajn maturiĝajn ekzamenojn en 1901.<ref>Corngold 2004, p. xii.</ref>

Akceptita en la tiam germana sekcio de la [[Universitato de Karolo]] de [[Prago]] en 1901, Kafka komencis studi [[kemio]]n, sed ŝanĝis al [[juro]] post du semajnoj.<ref>Diamant 2003, pp. 36–38.</ref> Kvankam tiu fako ne ekscitis lin, ĝi ofertis vicon da kariereblecoj, kiuj plezurigis lian patron. Krome, Juro postulis pli longan kurson de studado, donante al Kafka tempon preni klasojnlecionojn en la germanaj studoj kaj [[arthistorio]].<ref>Brod 1960, pp. 40–41.</ref> Li ankaŭ aliĝis al studenta klubo, ''Lese-und Redehalle der Deutschen Studenten'' (Legasocio de germanaj studentoj), kiu organizis literaturajn okazaĵojn, leĝaĵojn kaj aliajn agadojn.<ref name="Gray 2005, p. 179">Gray 2005, p. 179.</ref> Inter la amikoj de Kafka estis la ĵurnalisto Felix Weltsch, kiu studis filozofion, la aktoron Yitzchak Lowy kiu venis de ortodoksa [[Ĥasidismo|hasida]] Varsovia familio, kaj la verkistoj Oskar Baum kaj [[Franz Werfel]].<ref>Stach 2005, pp. 43–70.</ref>

Ĉe la fino de lia unua jaro de studoj, Kafka renkontis [[Max Brod]], kunulan jurstudanton kiu iĝis proksima amiko por vivo.<ref name="Gray 2005, p. 179"/> Brod baldaŭ rimarkis ke, kvankam Kafka estis ĉiam embarasita kaj malofte parolis, kion li diris estis kutime profunda.<ref>Brod 1960, p. 40.</ref> Kafka estis fervora leganto dum sia vivo;<ref>Brod 1960, p. 14.</ref> kune li kaj Brod legis Protagoro'n de [[Platono]] en la origina greka, pro la iniciato de Brod, kaj ''L'éducation sentimentale'' de [[Flaubert]] kaj ''[[La Tentation de Saint Antoine]]'' (La Tento de Sankta Antonio)) en la franca, ĉe sia propra sugesto.<ref>Brod 1966, pp. 53–54.</ref> Kafka konsideris [[Fjodor Dostojevskij]], [[Flaubert]], Franz Grillparzer,<ref>Stach 2005, p. 362.</ref> kaj [[Heinrich von Kleist]] kiel siaj "veraj sangofratoj".<ref>Gray 2005, pp. 74, 273.</ref> Krom tiuj, li prenisinteresiĝis intereson enpri ĉeĥa literaturo<ref name="Hawes 2008, p. 29"/><ref name="Sayer 1996, pp. 164–210"/> kaj ankaŭ li ankaŭ ege ŝatis la verkojn de [[Goethe]].<ref>Brod 1960, pp. 51, 122–124.</ref><ref>

La 1an de novembro 1907, Kafka estis dungita ĉe la ''Assicurazioni Generali'', itala asekurentrepreno, kie li laboris dum preskaŭ unu jaro. Lia korespondado dum tiu periodo indikas, ke li estis malĝoja kun labortemposkemo - de 08:00 ĝis 18:00<ref>Karl 1991, p. 210.</ref>

<ref>Glen 2007, pp. 23–66.</ref> - kio faradis supermalfacile koncentriĝi en verkado, kio supozis kreskantan gravecon al li. La 15an de julio 1908, li eksiĝis. Du semajnojn poste li trovis dungadon pli alirebla al verkado, kiam li eniris ĉe la Instituto por Akcidenta Sekureco de Laboristoj de la [[Regno de Bohemio]]. La tasko implikis esplori kaj taksi kompenson por persona damaĝo al industriaj [[laboristo]]j; akcidentoj, kiaj ekzemple perditaj fingroj aŭ membroj, estis ordinaraj ĉe tiu tempo. La administrada profesoro Peter Drucker supozigas, ke Kafka evoluigis la unuan civilan protektkaskon dum sia dungado ĉe Akcidenta Sekureco de Laboristoj, sed tio ne estas apogita per iu dokumento de lia dunganto.<ref>Drucker 2002, p. 24.</ref><ref>Corngold et al. 2009, pp. 250–254.</ref> Lia patro ofte prisignis la taskon de sia filo kiel asekuroficiro kiel ''Brotberuf'', laŭlitere "pantaskon", taskon faritan nur por pagi la fakturojn; Kafka ofte postulis malestimi ĝin. Kafka estis rapide promociita kaj liaj devontigoj inkludis prilabori kaj esplori kompenspostulojn, skribi raportojn, kaj pritrakti pledojn de komercistoj, kiuj opiniis, ke iliaj firmaoj estis poziciigitaj en tro alta riskokategorio, kiujkio kostis al ili pli en premiumoj.<ref>Stach 2005, pp. 26–30.</ref> Li kompilus kaj verkus la jarraporton sur la asekurinstituto dum la pluraj jaroj, kiujn li laboris tie. La raportoj estis ricevitaj bone fare de liaj ĉefoj.<ref>Brod 1960, pp. 81–84.</ref> Kafka kutime laboris ĝis 2a p.m., tiel ke li havis tempon foruzi en sia literatura verko, ĝis kiam li estis devige enhospitaligita.<ref>Stach 2005, pp. 23–25.</ref> La patro de Kafka ankaŭ klopoddisklopodis, ke li helpu lin ĉe transprenado de la familia ŝikvara stokejo.<ref>Stach 2005, pp. 25–27.</ref> En liaj pli postaj jaroj, la malsano de Kafka ofte malhelpis lin el laborado ĉe la asekuragentejo kaj ĉe sia verkado. Jarojn poste, Brod elpensis la esprimon ''Der enge Prager Kreis'' ("La Proksima Praga Cirklo") por priskribi la grupon de verkistoj, kiuj inkludis Kafka, Felix Weltsch kaj lin mem.<ref>Spector 2000, p. 17.</ref><ref>Keren 1993, p. 3.</ref>

Fine de 1911, la edzo de Elli, nome Karl Hermann, kaj Kafka iĝis partneroj en la unua fabriko por [[asbesto]] en Prago, konata kiel ''Prager Asbestwerke Hermann & Co.'', uzinte dotmonon de Hermann Kafka. Kafka montris pozitivan sintenon komence, dediĉante multon dade sia libera tempo al la komerco, sed li poste malemis la intervenon de tiu laboro kontruaxkontraŭ sia verkademo.<ref>Stach 2005, pp. 34–39.</ref> Dum tiu periodo, li ankaŭ trovis interesoninteresiĝon kaj distron en la agokvalitoj de jida-[[teatro]]. Post vidado de jida teatrotrupa ludado en oktobro 1911, dum la venontaj ses monatoj Kafka "mergis sin en jida-lingvo kaj en jida-literaturo".<ref>Koelb 2010, p. 32.</ref> Tiu intereso funkciis ankaŭ kiel deirpunkto por lia kreskanta esplorado de [[judismo]].<ref>Stach 2005, pp. 56–58.</ref> Estis tiam pli-malpli kiam Kafka iĝis [[vegetarano]].<ref>Brod 1960, pp. 29, 73–75, 109–110, 206.</ref> Ĉirkaŭ 1915 Kafka ricevis sian skizinformon por militservo en la [[Unua Mondmilito]], sed liaj dungantoj ĉe la asekurinstituto aranĝis servoliberigon, ĉar lia laboro estis konsiderita esenca registarservo. Poste li provis aliĝi al la militistaro sed estis malhelpita fari tion de sanproblemoj asociitaj kun [[tuberkulozo]],<ref>Brod 1960, p. 154.</ref> el kio li estis diagnozita en 1917.<ref>Corngold 2011, pp. 339–343.</ref> En 1918 la Instituto por Akcidenta Sekureco de Laboristoj metis Kafkan sub pension pro lia [[malsano]], por kiu ekzistis neniu kuracado tiutempe, kaj li pasispasigis la plej grandan parton de sia restanta vivotempo en sanatorioj.<ref name="Steinhauer 1983, pp. 390–408"/>

Kafka, estante mem tre sentema kaj retenema, ja eĉ timema kaj pensema, priskribas sian partronpatron, kiu devenis el malriĉa medio kaj perlabore socie altiĝis kaj per propra penado sukcesis, kiel vivokapabla kaj laborema, sed kruda, grumblanta kaj memkontenta kaj despota negoculo. La patrino, kiu devenis el klera familio, povintus esti kontraŭpoluso al sia kruda edzo, sed ŝi toleris - obeante la patriarkecajn leĝojn - ties valorojn kaj juĝojn.

Kafka<ref>Tradukita el la teksto de la [https://de.wikipedia.org/wiki/Franz_Kafka#Beziehungen germanlingva vikipedio]</ref> havis ambiguan rialtonrilaton al virinoj. Unuflanke li sentis allogon al ili, aliflanke li fuĝis de ili. Al ĉiu konkero sekvis defendoreago. La leteroj de Kafka kaj liaj taglibronotoj donas la impreson, ke lia amvivo estis postaĵkontruaĵopostaĵkonstruaĵo. Lia produktado de amleteroj multiĝis ĝis alpo tri tage al Felice Bauer. Ke fine li restis senedzina, kaŭzis, ke oni nomis lin "fraŭlo de la monda literaturo".<ref>Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Entscheidungen.'' Poŝlibra versio, 2-a eldono. Fischer, Frankfurto ĉe Mejno 2008, P. 32.</ref>

Supozita kaŭzo de la rilatotimo de KafaKafka trovebla en la litetaturoliteraturo estas krom lia monaĥeca labormaniero (li havis la manion, ke li por povi skribi devas esti sola kaj senliga) ankaŭ [[impotenteco]] (Louis Begley) kaj [[samseksemo]] (Saul Friedländer).

La unua amo de Kafka estis en la jaro 1988 Hedwig Therese Weiler, abiturantino kvin jarojn pli juna. KafakKafka konatiĝis kun Hedwig en somero 1907 en [[Třešť|Triesch]] ĉe Iglau (Moravio), kie laambaŭ du pasispasigis siajn feriojn ĉe parenculoj. Kvankam el la feria amikeco sekvis leterinterŝanĝo, la du ne plu renkontiĝis.<ref>Franz Kafka: Leteroj 1902–1924, eldonitaj de Max Brod, Fischer-Eldonejo 1975.</ref>

[[Felice Bauer]], el etburĝa juda familio, kaj Kafka renkontiĝis la unuan fojon la 28-an de aŭgusto 1912 en la loĝejo de lia amiko Brod.<ref>Priskribo de tiu unua renkonto inter Franz kaj Felice troveblas ĉe Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Entscheidungen''. Fischer, Frankfurto ĉe Mejno 2002, Ĉapitro: ''Ein Fräulein aus Berlin''</ref> La leteroj ĉefe okupiĝis pri la temo: Ĉu edziĝi aŭ sindediĉi en memelektita askezo al la verkado? Post entute tricent leteroj kaj ses mallongaj renkontiĝoj ili gefianĉiĝis en Berlino en junio 1914 oficiale, sed jam ses semajnojn poste eksfinaĉiĝiseksfianĉiĝis. Sekvis dua edziĝpermeso dum komuna restado en [[Marienbad]] en julio 1916, kiam la duambaŭ havis feliĉigan intiman rilaton.<ref>Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Erkenntnis''. Poŝlibra versio, Fischer, Frankfurto ĉe Mejno 2011, P. 112ff.</ref> Sed post la apero de la tuberkulozo de Kafka en somero 1971 ili denove eksfianĉiĝis.

Post la fina rompo de la rialtorilato kun Felice Kafa fianĉiĝis denove en la jaro 1919, ĉi-foje kun [[Julie Wohryzek]], la filino de praga ŝufaristo. Li konatiĝis kun ŝi dum kuracrestado en la Gastejo Stüdl 30 kilometrojn de Prago en la vilaĝo Želízy..<ref>Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Erkenntnis''. Poŝlibra versio, Fischer, Frankfurto ĉe Mejno 2011, P. 290ff.</ref> En letero al Max Brod li priskribis ŝin kiel "kutima kaj miriga personeco. […] Posedantino de neelĉerpebla kaj nebremsebla kvanto de la plej kuraĝaj ĵargonesprimoj, entute tre malscia, pli amuza okol trista."<ref>Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Erkenntnis''. Poŝlibra eldono, Fischer, Frankfurto ĉe Mejno 2011, P. 294.</ref> Ankaŭ ĉi-titiu geedziĝproemsogeedziĝpromeso ne plenumiĝis. Dum la unua postmilita somero komune pasitapasigita, la paro fiksis geedziĝan daton, kiu tamen estis postigita pro malfacilaĵoj dum la loĝejserĉado en Prago. Dum la sekva jaro la duili disiĝis. Kialo eventuale estis la konatiĝo kun [[Milena Jesenská]], la unua tradukistino de liaj tekstoj al la ĉeka lingvo.

La ĵurnalistino, kiu devenis de Pargo, estis vigla, memkonscia, moderna kaj emancipita virino, 24-jaraĝa. Ŝi vivis en Vieno en disiĝanta edzrilato kun la praga verkisto [[Ernst Pollak]]. Post unuaj leterkontaktoj okazis unua vizito de Kafka en Vieno. Plenentuziasme li rakontis al sia amiko Brod de la kvartaga renktonorenkonto, el kiu disvolviĝis rilato kun kelkaj renkontoj kaj ĉefe ampleksa leterinterŝanĝo. Sed la rilatorilaton al Milena sekvis la samansama sortonsorto, kiel ja la rilato al Felice: Al proksimiĝo kaj imagita kuneco sekvis retiriĝo kaj duboj<ref>Reiner Stach skribas: "Jam vidalvide de Felice li ĉiam inistis, ke nur la profunda sento de kuneco povas vivigi kaj pravigi geedzan rilaton." Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Erkenntnis''. Poŝlibra eldono, Fischer, Frankfurto ĉe Mejno, P. 553.</ref>. Kafka fine ĉesigis la rilaton en novembro 1920 kaj ankaŭ ĉesigis abrupte la leterinterŝanĝon. Tamen la du restis en amika kontakto ĝis la morto de Kafka.

Dum la inflacia jaro 1923 fine Kafka konatiĝis en la baltmara kuracloko [[Graal-Müritz]] kun [[Dora Diamant]]. En septembro 1923 ili translokiĝis al Berlino kaj planis geedziĝon, kio malsukcesis unue pro la rezisto de la patro de Diamant kaj poste porpro la sanstato de Kafka. Post kiam li retiriĝis en aprilo 1924 malsanege al privata malsanulejo en la vilaĝo [[Kierling]] apud [[Klosterneuburg]], lin tie felgisflegis ĝis lia morto la 3-an de junio 1924 la senrimeda Dora, kiu dependis de la materia subteno de la familio kaj konatularo de KafaKafka.<ref>Reiner Stach: ''Kafka. Die Jahre der Erkenntnis''. Poŝlibra versio, Fischer, Frankfurto ĉe Mejno 2011, P. 601ks.</ref>