Laŭzio: Malsamoj inter versioj

'''LaozioLaŭzio''' (6-a jarcento a. K.) (ĉine ''Lao-tse'' aŭ [[Laozi]]), laŭlitere "La maljunulo", estas grava [[Ĉinio|ĉina]] [[filozofio|filozofo]] kaj [[poeto]] kiu, laŭ la legendo, skribis la libron [[Daŭdeĝingo]] (ĉine ''Tao Te Ching'', laŭ la traskribsistemo de Wade, aŭ ''Dao De Jing'', en ''[[pinjino]]'': "La sankta skribo pri la Vojo kaj la Virto")<ref name=stanford/> kaj fondis la [[taoismo]]n, unu el la tri ĉefaj religioj de tradicia [[Ĉinio]] (kune kun [[budhismo]] kaj [[konfuceismo]]), kaj, kun konfuceismo, parto de la fundamento de [[ĉina filozofio]]. LaozioLaŭzio kaj taoismo profunde influis la ĉinajn pensaron, arton kaj spiriton. Budhisma skolo influita de la taoismo estas la [[zen-budhismo]]. Li eĉ estas adorata kiel diaĵo en taoismo kaj en tradicia ĉina religio.

Kvankam li estas [[legendo|legenda]] figuro, li estis kutime datita el ĉirkaŭ la 6-a jarcento a. k. kaj rekonita kiel samtempulo de [[Konfuceo]], sed kelkaj historiistoj polemikas, ke fakte li vivis dum la epoko de la [[Milit-ŝtatoj]] de 5-a aŭ 4-a jarcento a.K.<ref>{{Harvtxt|Kohn|2000|p=4}}</ref> Centra figuro en [[ĉina kulturo]], LaozioLaŭzio estis postulita kaj de la imperiestroj de la [[Dinastio Tang]] kaj de modernaj homoj de familinomo Li (李) kiel fondinto de ties stirpo. Tra historio, la verko de LaozioLaŭzio estis adoptita de diversaj [[Kontraŭ-aŭtoritatismo|kontraŭ-aŭtoritatismaj]] movadoj.

En tradiciaj rakontoj, la persona nomo de LaozioLaŭzio estas kutime donita kiel Li Er (李 耳, Aĝa ÷ Rəʔ Nəʔ,<ref name=baxsag>Baxter, William & al. "[http://crlao.ehess.fr/docannexe.php?id=1202 Baxter–Sagart Old Chinese Reconstruction]". 20&nbsp;Feb&nbsp;2011. Alirita la 17&nbsp;Jan&nbsp;2014.</ref> Mod. Lǐ Ěr) kaj lia ĝentilecnomo kiel Boyang (trad. 伯 陽, simp. 伯 阳, Aĝa ÷ Pˤrak-lang,<ref name=baxsag/> Mod. Bóyáng). Elstara postmorta nomo estis Li Dan 李 聃, Lǐ Dān).<ref>{{Harvtxt|Luo|2004|p=118}}</ref><ref>{{Harvtxt|Kramer|1986|p=118}}</ref><ref>{{Harvtxt|Kohn|2000|p=2}}</ref>

''LaozioLaŭzio'' mem estas formalparolmaniera titolo: 老 (Aĝa ÷ rˤuʔ, "aĝa, honorinda"<ref name=baxsag/>) kaj 子 (Aĝa ÷ tsə ′, "majstro"<ref name=baxsag/>). Ĝi estas kutime prononcita /ˌ l aʊ ˈ d z ʌ /<ref>Lau-tzu. Dictionary.com.[http://dictionary.reference.com/browse/Lao-tzu] 2013</ref><ref>Free Dictionary. From the American Heritage Dictionary of the English Language, Fourth Edition copyright. Houghton Mifflin Company: 2009.[http://www.thefreedictionary.com/Lao+Tzu] 2013</ref> en la [[angla]]. Ĝi estis latinigita laŭ multaj manieroj, foje kondukante al konfuzo. La plej ofta nuna formo estas LaozioLaŭzio aŭ Lǎozǐ,<ref name=ngoog/> surbaze de la [[Hanyu Pinyin|pinjina]] sistemo adoptita fare de [[Kontinenta Ĉinio]] en 1958<ref>''Xinhua News Agency''. "[http://www.china.org.cn/english/news/242463.htm Pinyin celebrates 50th birthday]". 11&nbsp;Feb&nbsp;2008. Alirita la 20&nbsp;Sept&nbsp;2008.</ref> kaj de [[Tajvano]] en 2009.<ref>''Taipei Times''. "[http://www.taipeitimes.com/News/taiwan/archives/2008/09/18/2003423528 Hanyu Pinyin to be standard system in 2009]". 18&nbsp;Sept&nbsp;2008. Alirita la 20&nbsp;Sept&nbsp;2008.</ref> Dum la 20-a jarcento, Lao-tzu<ref>Ankaŭ kiel ''Lao&nbsp;Tzu'' kaj ''Lao-Tzu''.</ref> estis pli ofta,<ref name=ngoog/> surbaze de la antaŭe ĝenerala sistemo [[Wade–Giles]]. En la 19-a jarcento, la titolo estis kutime latinigita kiel [[Lao-tse]] aŭ [[Lao-ce]].<ref name=ngoog>Franz, Alex & al. ed. [https://books.google.com/ngrams/graph?content=(Laozi)%2B(LaoZi)%2B(Lao+Zi)%2B(Lao+zi)%2C(Laotze)%2B(LaoTze)%2B(Lao+tze)%2B(Lao+Tze)%2C(Laotse)%2B(LaoTse)%2B(Lao+tse)%2B(Lao+Tse)%2CLaocius%2C(Lao+Tzu)%2B(Lao+tzu)%2B(Laotzu)%2B(LaoTzu)%2CLaosi%2C(Lao+Tsu)%2B(Lao+tsu)%2B(Laotsu)%2B(LaoTsu)&year_start=1800&year_end=2008&corpus=15&smoothing=10&share=&direct_url=t1%3B%2C%28Laozi%29%20%2B%20%28LaoZi%29%20%2B%20%28Lao%20Zi%29%20%2B%20%28Lao%20zi%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Laotze%29%20%2B%20%28LaoTze%29%20%2B%20%28Lao%20tze%29%20%2B%20%28Lao%20Tze%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Laotse%29%20%2B%20%28LaoTse%29%20%2B%20%28Lao%20tse%29%20%2B%20%28Lao%20Tse%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2CLaocius%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Lao%20Tzu%29%20%2B%20%28Lao%20tzu%29%20%2B%20%28Laotzu%29%20%2B%20%28LaoTzu%29%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2CLaosi%3B%2Cc0%3B.t1%3B%2C%28Lao%20Tsu%29%20%2B%20%28Lao%20tsu%29%20%2B%20%28Laotsu%29%20%2B%20%28LaoTsu%29%3B%2Cc0 Google corpus]. 2008. Alirita la 17&nbsp;Jan;2014.</ref><ref>Ankaŭ kiel ''Lao&nbsp;Tse'' kaj ''Lao-Tse''.</ref> Aliaj formoj inkludas la variaĵojn Lao-tze<ref>Ankaŭ kiel ''Lao&nbsp;Tze'' kaj ''Lao-Tze''.</ref> kaj Lao-tsu<ref>Ankaŭ kiel ''Lao&nbsp;Tsu'' kaj ''Lao-Tsu''.</ref> kaj la latinigita ''Laocius'' aŭ [[Laocio]].

== La legendo pri la vivo de LaozioLaŭzio ==

LaozioLaŭzio estis pli aĝa samtempulo de [[Konfuceo]]. Li estis malaltranga oficisto de la regno Ĝou en la urbo Luojango. En la maljunaĝo, li malkontentis pri la mondo de la homoj kaj foriris okcidenten, rajdante sur la dorso de nigra bovo. Ĉe pasejo en la montoj, la soldatoj de tiea garnizono petis lin verki libron. Tie li verkis la libron Daŭdeĝingo kaj poste daŭrigis sian vojaĝon okcidenten al loko nekonata. Laŭ unu legendo, li iris al [[Hindio]] kaj instruis la estontan [[Budho]]n.

Laŭ [[Ĝuangzio|Ĝŭangzio]] (laŭ[[Pinjino la(hànyǔ Wade-sistemopīnyīn)|pinjine]], ''Chuang-tseZhuángzì''), taoisto de la [[4-a jarcento]], LaozioLaŭzio estis saĝulo en la tempo de Konfuceo kaj mortis en Ĉinio mem.

Laŭ kleruloj de nia tempo, ne LaozioLaŭzio verkis la libron''Daŭdeĝjingon'' <cite>Dao De Jing</cite>(''Dàodéjīng''), sed ĝi estas verkita de liaj studentoj inter la 6-a kaj 3-a jarcentoj a.K. Tamen la libro klare esprimas la verŝajnan penson de LaozioLaŭzio, se li entute ekzistis. (Simile, [[Sokrato]] kaj [[Jesuo Kristo|Jesuo]] ja ne verkis librojn, sed iliaj sekvintoj - kaj tial ne eblas scii kion ili mem fakte instruis).

En la mezo de la 20-a jarcento, interkonsento aperis inter akademiuloj ke la historia ĝusteco de la persono konata kiel LaozioLaŭzio estas dubinda kaj ke la [[Daŭdeĝingo]] estis "kompilo de [[taoismo|taoistaj diraĵoj]] de multaj manoj."<ref>{{Harvtxt|Watson|1968|p=8}}</ref> [[Alan Watts]] instigis al pli da singardo, dirante ke tiu vido estis parto de akademia modo por skeptiko koncerne historiajn spiritajn kaj religiemajn figurojn kaj deklaris, ke ne sufiĉe estos konataj dum jaroj - aŭ eventuale iam ajn - por fari firman juĝon.<ref>{{Harvtxt|Watts|1975|p=xxiii}}</ref> [[Ursula K. Le Guin]] asertas ke la stilo estas kongrua kun ununura verkinto kun kelkaj aldonoj de pli postaj taoistoj.<ref>{{citaĵo el libro||last1=Le Guin|first1=Ursula K.|titolo=Lao Tzu Tao Te Ching|datoj=1997|eldoninto=Shambala Publications, Inc.|ISBN=1-57062-395-3|eldono=1st pbk.}}</ref>

La plej frua certa referenco al la nuna figuro de LaozioLaŭzio estas trovita en la ''Registroj pri la Grandioza Historiisto'' de 1-a jarcento a.K. kolektita fare de la historiisto [[Sima Qian]] el pli fruaj raportoj. En unu rakonto, LaozioLaŭzio laŭdire estis samtempulo de [[Konfuceo]] dum la 6-a aŭ 5-a jarcento a.K. Lia familia nomo estis Lio kaj lia persona nomo estus Er aŭ Dan. Li estis oficialulo en la imperiaj arkivoj kaj skribis libron en du partoj antaŭ forirado en la okcidento. En alia, LaozioLaŭzio estis alia samtempulo de Konfuceo titolita Laa Laizi (老 莱 子) kaj skribis libron en 15 partoj. En tria, li estis la tribunala astrologo Lao Dan kiu vivis dum la 4-a jarcento a.K dum regado de la duko XianŜjiano de QinĈjin.<ref>{{Harvtxt|Fowler|2005|p=96}}</ref><ref>{{Harvtxt|Robinet|1997|p=26}}</ref> La plej malnova teksto de la [[Daŭdeĝingo|Daŭdeĝjingo]] ĝis nun reakirita estis skribita sur bambuaĵoj datita el la fino de la 4-a jarcento a.K.<ref name="stanford">{{citaĵo el la reto||url=http://plato.stanford.edu/entries/laozi/|titolo=Laozi|eldonisto=Stanford Encyclopedia of Philosophy de Stanford University|citaĵo=The discovery of two ''Laozi'' silk manuscripts at Mawangdui, near Changsha, Hunan province in 1973 marks an important milestone in modern ''Laozi'' research. The manuscripts, identified simply as “A” (jia) and “B” (yi), were found in a tomb that was sealed in 168 BCE. The texts themselves can be dated earlier, the “A” manuscript being the older of the two, copied in all likelihood before 195 BCE}}</ref>

Laŭ tradiciaj raportoj, LaozioLaŭzio estis akademiulo kiu laboris kiel la Gardanto de la Arkivoj por la reĝa tribunalo de ZhouĜoŭo.<ref>{{citaĵo el la reto||url=http://www.edepot.com/taoism_lao-tzu.html |titolo=Lao Tzu (Lao Zi) Scroll Paintings and Posters |eldonisto=Edepot.com |dato=|alirdato={{subst:FormatoDato|2013-02-15}}}}</ref> Tio laŭdire permesis al li larĝan aliron al la verkoj de la ''Flava Imperiestro'' kaj aliaj klasikaĵoj de la tempo. La rakontoj asertas ke LaozioLaŭzio neniam malfermis formalan lernejon sed tamen altiris grandan nombron da studentoj kaj lojalaj disĉiploj. Ekzistas multaj varioj de rakontoj rerakontantaj lian renkonton kun Konfuceo, plej fame en la ''ĜuangzioĜŭangzio''.<ref name="Simpkins 1999 pp 12-13">{{Harvtxt|Simpkins|Simpkins|1999|pp=12–13}}</ref><ref>{{Harvtxt|Morgan|2001|pp=223–224}}</ref>