Vikipedio

Nanplanedo: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[nekontrolita versio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
Neniu resumo de redakto
e Forigis redaktojn de 187.230.91.88 (diskuto); restarigis al la lasta versio de Surfo
Etikedo: Amasmalfaro
Linio 1:
[[Dosiero:Ceres optimized.jpg|thumb|250px|[[Cereso]] estas nanplanedonanoplanedo malkovrita en 1801.]]
'''Nanplanedo''' aŭ ''nana planedo'' estas klaso de ĉielaj korpoj en nia [[sunsistemo]]. Ĝi estis difinita, kiel nova kategorio, per rezolucio akceptita la 24-an de aŭgusto 2006 de la [[Internacia Astronomia Unio]]. La difino koncernas nur la planedan sistemon de la Suno (kiu inkluzivas la Teron), alistelaj sunsistemoj ankoraŭ ne havas klarajn difinojn por tipoj de siaj eroj kaj apenaŭ povas havi, ĉar malmulto estas jam sciata pri ili.
 
Linio 9:
# Ne estas satelito (de planedo aŭ alia ekstersuna objekto)
 
La tria kriterio precizigas, ke la nanplanedonanoplanedo "ne malplenigis la ĉirkaŭaĵon", kio estas la ĉefa diferenco kompare kun ''planedo''. Tio signifas, ke la maso de la nanplanedonanoplanedo ne sufiĉas por forigi aliajn korpojn el la proksimaĵo de la orbito, dum la pli pezaj planedoj per sia gravito tiom perturbas aliajn proksimume samorbitajn objektojn, ke tiuj forĵetiĝas aŭ tute kaptiĝas kaj iĝas satelitoj de la planedo aŭ alimaniere iĝis sinkronaj kun ĝi. Tiu kondiĉo signifis oficialan forigon de [[Plutono]] el la kategorio de planedoj, ĉar ĝi ne malplenigis sian ĉirkaŭaĵon en la Kujper-zono. La "detronigo" de Plutono kaptis konsiderindan atenton ankaŭ en la amaskomunikiloj.
 
En junio 2008 IAU aldonis du decidojn. Unue, faka termino por nanplanedonanoplanedo ekster la orbito de Neptuno estas ''plutoido'' (angle: "plutoid"). Due, ĉiun nove trovitan objekton pli helan ol [[absoluta magnitudo]] M = 1,0 oni tuj klasas kiel nanplanedonnanoplanedon, ĝis eble postaj malkovroj montros, ke la objekto ne plenumas la kondiĉojn por esti nanplanedonanoplanedo (tre neverŝajne)
 
== Nomo ==
Linio 17:
La nomo ''nana planedo'' (angle ''dwarf planet'') estis kreita de Alan Stern kiel speco de planedo. Laŭ li, la planedoj estas la 8 ''ĉefaj planedoj'' kiel la [[Tero]], la variaj ''nanaj planedoj'' kiel Plutono, kaj la ''satelitaj planedoj'': la 19 elipsoidaj lunoj. La IAU decidis akcepti la koncepton de nana planedo, sed ne kiel speco de planedo. Ili opinias, ke pli taŭgus nomigi ilin ''subplanedo, preskaŭplanedo'' (ja la nomo en la japana lingvo), aŭ ''planedoido'' (objekto de la formo de planedo), sed ke la vorto ''nana planedo'' jam tro enradikiĝis en la lingvouzo. Esperante, oni akceptas la anglan termon ''nana planedo'', modifas ĝin kiel ''nanplanedo'' aŭ ''nanoplanedo'', aŭ tradukas ĝin kiel ''planedoido''.
 
== Ĉefaj nanplanedojnanoplanedoj ==
 
Ĝis septembro 2008 la Internacia Astronomia Unio oficiale klasis kvin ĉielkorpojn kiel nanplanedojnnanoplanedojn. [[Plutono]] (trovita en 1930), [[Cereso]] (1801) kaj [[Eriso]] (2003) eniris la grupon jam en 2006, la unua jaro de ekzisto de la nova kategorio. [[Makemako (nanoplanedo)|Makemako]] (trovojaro 2005) kaj [[Haŭmeo]] (2004) estis aldonitaj en 2008. Tiuj kvin estas la komenco, kaj estas verŝajne, ke la klaso multe pligrandiĝos. La unuaj nanplanedojnanoplanedoj estas kvazaŭ specimenoj el tri malsamaj regionoj en la sunsistemo: Cereso estas la plej granda [[asteroido]] el la asteroida zono inter Marso kaj Jupitero, dum Plutono, Makemako, Eriso kaj Haŭmeo estas ''trans-Neptunaj objektoj'' el du iom aliaj zonoj de la foraj regionoj de la sunsistemo. Plutono, Makemako kaj Haŭmeo estas en regiono nomata la Kujper-zono, dum [[Eriso]] sin movas en la t.n. ''disa disko'', alia parto de la trans-Neptuna spaco. Plutono estas ankaŭ membro de grupo nomata ''plutinoj'' (angle "plutino"), objektoj [[orbita resonanco|sinkronaj kun la orbitado]] de Neptuno en proporcio 2:3.
 
Aliaj objektoj estas akceptitaj de variaj astronomoj: ĉe Mike Brown kaj Tancredi, ankaŭ [[90377 Sedno|Sedno]], (225088) 2007 OR10, [[50000 Kvavaro|Kvavaro]], kaj [[90482 Orko|Orko]]. Variaj aliaj estas tre verŝajnaj, kiel [[28978 Iksiono|Iksiono]], [[20000 Varuno|Varuno]], [[38628 Hujo|Hujo]], (55636) 2002 TX300, (55565) 2002 AW197, 2003 AZ84, (90568) 2004 GV9, (15874) 1996 TL66, kaj [[120347 Salacio|Salacio]].
Linio 46:
|+
|-
! Nanoplanedo
! Nanplanedo
! Ekvatora<sup>*</sup><br />diametro
! Maso<sup>*</sup>
Linio 109:
(*) Proporcia, kompare kun la Tero.
 
== Verŝajnaj nanplanedojnanoplanedoj ==
 
Pluraj aliaj objektoj en nia [[sunsistemo]] povus ankaŭ esti en la klaso de la nanplanedojnanoplanedoj. Krom la naŭ li akceptas kiel esence certaj, Brown opinias ke aliaj cent konataj objektoj estas verŝajne nanplanedojnanoplanedoj.[http://www.gps.caltech.edu/~mbrown/dps.html] La IAU anoncis por la venontaj monatoj kaj jaroj la proklamon de ceteraj nanplanedojnanoplanedoj. La kandidatoj kolektiĝas sur tiel nomata observlisto. Portempe la observado de tiuj objektoj ankoraŭ ne sufiĉas por certigi, ke ili restas en hidrostatika ekvilibro.
 
{{SunSistemo}}
 
[[Kategorio:Sunsistemo]]
[[Kategorio:NanplanedojNanoplanedoj| ]]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Nanplanedo"