Birdoj: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e gramatiko ("evolui" estas netransitiva) |
|||
Linio 31:
Multaj birdoj estas bredataj de homoj pro ovoj, viando aŭ kiel ornamaĵoj kaj amikoj. Ofte tio gravas laŭ ekonomia vidpunkto; foje laŭ ekologia vidpunkto kiam oni protektas endanĝerigitajn speciojn. Multaj specioj estas ekonomie gravaj, ĉefe kiel manĝofonto akirita pere de ĉasado aŭ bredado. Kelkaj specioj, ĉefe [[kantobirdo]]j kaj [[papago]]j, estas popularaj kiel [[hejmbesto]]j. Aliaj uzoj estas kolektado de [[guano]] (fekaĵoj) por ties uzado kiel [[sterko]]. Birdoj elstaras ĉe ĉiuj aspektoj de homa kulturo el religio al poezio aŭ populara muziko. Ĉirkaŭ 120–130 specioj iĝis [[formortinta]]j kiel rezulto de homa agado el la 17a jarcento, kaj pliaj centoj antaŭ tio. Nune ĉirkaŭ 1,200 birdospecioj estas minacataj per formorto pro homa agado, kvankam oni klopodas [[birdokonservado|protekti]] ilin aŭ ties vivmedion.
Modernaj birdoj estas karakterizitaj per [[plumo]]j, [[beko]] sen dentoj, demetado de ovoj kun firma ŝelo, alta indico de [[metabolismo]], [[koro]] kun kvar kavoj, kaj malpeza sed forta [[skeleto]]. Ĉiuj vivantaj specioj de birdoj havas flugilojn — la nun formortinta nefluginta [[Dinornito]] de [[Nov-Zelando]] estis la ununura escepto. Flugiloj estas
Multaj specioj entreprenas longdistancajn ĉiujarajn [[birdomigrado|migradojn]], kaj multaj pliaj plenumas pli mallongajn neregulajn movojn. Birdoj estas ĝenerale sociemaj; ili komunikiĝas uzante vidajn signalojn kaj pere de alvokoj kaj [[birdkanto]]j, kaj partoprenas en socia kutimaro, kiel [[Nestohelpanto|kooperativa reproduktado]] kaj ĉasado, [[Birdarigado (kutimo)|arigado]], kaj [[Animala ĉikanado|ĉikanado]] kontraŭ predantoj. La plejmulto de la birdospecioj estas [[Monogamio|socie monogamaj]], kutime por unu [[reprodukta sezono]] ĉiufoje, foje dum jaroj, sed malofte dum vivo. Aliaj specioj havas [[poliginio|poliginiajn]] ("multaj inoj") aŭ, pli malofte, [[poliandrio|poliandriajn]] ("multaj virbestoj") reproduktajn sistemojn. La ino plej ofte demetas la ovojn en nesto kaj ili estas [[kovado|kovataj]] de la gepatroj. Plej multaj birdoj havas etenditan periodon de gepatra prizorgo de la idoj.
Linio 179:
Kelkaj nektaromanĝantaj birdoj estas gravaj polenigantoj, kaj multaj fruktomanĝuloj ludas gravan rolon por semodisigo.<ref name = "Clout">{{cite journal | last1 = Clout | first1 = M | last2 = Hay | first2 = J | year = 1989 | title = The importance of birds as browsers, pollinators and seed dispersers in New Zealand forests | url = http://www.newzealandecology.org/nzje/free_issues/NZJEcol12_s_27.pdf | journal = New Zealand Journal of Ecology | volume = 12 | issue = | pages = 27–33 }}</ref> Plantoj kaj polenigantaj birdoj ofte [[kunevoluo|kunevoluas]],<ref>{{cite journal | last1=Gary Stiles | first1=F. | title=Geographical Aspects of Bird-Flower Coevolution, with Particular Reference to Central America | journal=Annals of the Missouri Botanical Garden | volume=68 | issue=2 | pages=323–51 | year=1981 |doi= 10.2307/2398801 | jstor=2398801}}</ref> kaj en kelkaj kazoj la unuaranga poleniganto de floro estas la ununura specio kapabla atingi sian nektaron.<ref>{{cite journal | last1 = Temeles | first1 = E | last2 = Linhart | first2 = Y | last3 = Masonjones | first3 = M | last4 = Masonjones | first4 = H | year = 2002 | title = The Role of Flower Width in Hummingbird Bill Length–Flower Length Relationships | url = http://www.amherst.edu/~ejtemeles/Temeles%20et%20al%202002%20biotropica.pdf | journal = Biotropica | volume = 34 | issue = 1| pages = 68–80 }}</ref>
Birdoj estas ofte gravaj por la insula ekologio. Birdoj ofte atingis insulojn kiujn mamuloj ne atingis; en tiuj insuloj, birdoj povas plenumi ekologiajn rolojn tipe ludatajn de pli grandaj animaloj. Ekzemple en Nov-Zelando la [[moaoj]] estis gravaj serĉuloj, same kiel nune la [[Kereruo]] kaj la [[Kokako]].<ref name = "Clout"/> Nuntempe la plantoj de Nov-Zelando pluhavas la defendan adapton
Ampleksa vario de [[birdekologiaj kampometodoj]], inklude kalkuladon, nestokontrolon kaj kaptadon kaj markadon, estas uzataj por pristudi la birdan ekologion.
| |||