Renesanco: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Alifono (diskuto | kontribuoj) e Referencoj |
Alifono (diskuto | kontribuoj) eNeniu resumo de redakto |
||
Linio 5:
}}
[[Dosiero:Michelangelos David.jpg|220px|eta|dekstra|David de [[Mikelanĝelo]]]]
'''Renesanco''' estas periodo de kultura kaj idea evoluo en [[Okcidenta Eŭropo]], reviviĝo de la [[beletro]] kaj artoj sub la influoj de la klasikaj [[Antikva epoko|antikvaj]] modeloj. Ĝi ekestis en [[Italio]] kaj tie daŭris en la jarcentoj [[14-a jarcento|14-a]], [[15-a jarcento|15-a]] kaj [[16-a jarcento|16-a]] (vidu ''[[Quattrocento]]''). En aliaj landoj ĝi sin etendis ekde la fino de [[15-a jarcento]] ĝis la komenco de [[17-a jarcento]]. Pri arto de la 15-a kaj 16-a jarcentoj ni kutime pensas unualoke al la itala Renesanco, sed en tiu sama periodo la islamaj civilizacioj ankaŭ spertis eksterordinaran oran kulturan epokon. Tio ne okazis en izolitaj artaj universoj. Ambaŭ civilizoj estis tre konsciaj pri la atingoj de la alia. Ili rigardis unu la alian kaj influis unu la alian, videbla inter la [[Katolika Eklezio|papa]] [[Romo]] kaj la [[Otomana Imperio|Otomana]] [[Istanbulo]] kaj la [[Mogola arkitekturo|mogol]]-urboj [[Lahore]] kaj [[Agra]], sed
== Superrigardo ==▼
[[Dosiero:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|
Renesanco estis kultura movado, kiu profunde influis la kulturan kaj intelektan vivon en la frua moderna periodo. Startinte en Italio, ĝi atingis la ceteran [[Eŭropo]]n antaŭ la [[16-a jarcento]] kaj ĝia influo ampleksis [[literaturo]]n, [[filozofio]]n, [[arto]]n, [[politiko]]n, [[scienco]]n, [[religio]]n, kaj pliajn kampojn de la intelekta vivo. La renesancaj akademiuloj uzis la humanismajn metodojn por siaj studoj. Ili serĉis kaj aplikis la homan emocion en la arto.▼
Renesancaj pensuloj elserĉis en la monaĥaj bibliotekoj de Eŭropo kaj en la diserigata [[Bizanca Imperio]] literaturajn, historiajn kaj oratorajn tekstojn de la antikveco. Tiuj tekstoj kutime estis skribitaj en la latina lingvo aŭ en la antikva greka lingvo. Multaj el ili estis forgesitaj kaj dum pluraj jarcentoj neniu ilin legis. Per enfokusigo de la verkaĵoj literaturaj kaj historiaj, la renesancaj intelektuloj konsiderinde diferenciĝis disde la mezepokaj de la [[12-a jarcento]], kiuj centris la atenton en la studado de grekaj kaj la arabaj verkoj pri natursciencoj, filozofio kaj matematiko, dum kulturaj verkoj ineresis ilin malmulte. La humanistoj de Renesanco ne malakceptis [[kristanismo]]n; sed tute male, multaj el la plej bonegaj verkoj de la Renesanco estis dediĉitaj al ĝi, kaj la [[eklezio]] sponsoris multajn verkojn de la Renesanco-arto. Tamen, inter la intelektuloj okazis subtila ŝanĝo de la maniero kompreni la religion, kaj tiun novan komprenon spegulis multaj kampoj de la kultura vivo. Krome, multaj grekaj kristanaj verkaĵoj, inkluzive de la greka [[Nova Testamento]], estis reenportita de [[Bizanco]] al [[Okcidenta Eŭropo]] kaj unuafoje ekde la malfrua antikveco iĝas alirebla por intelektuloj. La studado de grekaj kristanaj tekstoj, kaj precipe la reveno al la origina greka versio de la Nova Testamento, iniciatita de la humanistoj [[Lorenzo Valla]] kaj [[Erasmus]], helpis prepari la vojon por [[Reformacio]].▼
[[Dosiero:Leonardo da Vinci - Lady with an Ermine.jpg|eta
Artistoj kiel ekzemple [[Masaccio]] klopodis portreti la homan formon realisme, evoluigante teknikojn por igi perspektivon kaj ŝalti pli nature. Politikaj filozofoj, plej fame [[Niccolò Machiavelli]], serĉis priskribi politikan vivon kiel ĝi vere estis, tio devas kompreni ĝin racie. Kritika kontribuo al itala Renesanco-humanismo [[Pico della Mirandola]] verkis la faman tekston "[[De hominisdignitato]]" (1486), kiu konsistas el serio de tezoj pri [[filozofio]], natura penso, kredo kaj magio estis defenditaj kontraŭ ajna kontraŭulo ĉe la tereno de la racio. Aldone al studado de klasika latina kaj greka lingvoj, Renesanco-verkistoj ankaŭ komencis pli utiligi vulgarajn lingvojn (lingvoj de ordinaraj homoj); kombinite kun la enkonduko de presado, tio permesis al multaj pli amasan aliron al libroj, krom la [[Biblio]].▼
Entute, oni povus vidi Renesancon kiel provon de intelektuloj studi kaj plibonigi la sekularan kaj surteran, kaj per revivigo de ideoj el la klasika antikvo kaj per renovigo de la manieroj de pensado. Kelkaj akademiuloj, kiel ekzemple [[Rodney Stark]], malgravigas la Renesancon favore al la pli fruaj inventoj de la italaj urboŝtatoj en la [[Alta Mezepoko]], kiu geedziĝis kun respondema registaro, kristanismon kaj la naskiĝon de [[kapitalismo]]. Tiu analizo kverelas ke, dum la grandaj eŭropaj ŝtatoj ([[Francio]] kaj [[Hispanio]]) estis absolutismaj, kaj aliaj estis sub rekta eklezia kontrolo, la eksterdistrikta urbo-respublikoj de [[Italio]] transprenis la principojn de kapitalismo inventita ĉe monaĥaj biendomoj kaj ekigis vastan senprecedencan komercan revolucion kiu antaŭiris financita en la Renesanco.▼
== Historio ==
Linio 15 ⟶ 25:
Legu ankaŭ en [[Klasika muziko]] pri renesanca muziko, kaj en [[Danco]] pri italaj kaj francaj renesancaj dancoj.
▲== Superrigardo ==
▲[[Dosiero:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|200px|eta|dekstra|[[Vitruvia homo]] de [[Leonardo da Vinci]].]]
▲Renesanco estis kultura movado, kiu profunde influis la kulturan kaj intelektan vivon en la frua moderna periodo. Startinte en Italio, ĝi atingis la ceteran [[Eŭropo]]n antaŭ la [[16-a jarcento]] kaj ĝia influo ampleksis [[literaturo]]n, [[filozofio]]n, [[arto]]n, [[politiko]]n, [[scienco]]n, [[religio]]n, kaj pliajn kampojn de la intelekta vivo. La renesancaj akademiuloj uzis la humanismajn metodojn por siaj studoj. Ili serĉis kaj aplikis la homan emocion en la arto.
▲Renesancaj pensuloj elserĉis en la monaĥaj bibliotekoj de Eŭropo kaj en la diserigata [[Bizanca Imperio]] literaturajn, historiajn kaj oratorajn tekstojn de la antikveco. Tiuj tekstoj kutime estis skribitaj en la latina lingvo aŭ en la antikva greka lingvo. Multaj el ili estis forgesitaj kaj dum pluraj jarcentoj neniu ilin legis. Per enfokusigo de la verkaĵoj literaturaj kaj historiaj, la renesancaj intelektuloj konsiderinde diferenciĝis disde la mezepokaj de la [[12-a jarcento]], kiuj centris la atenton en la studado de grekaj kaj la arabaj verkoj pri natursciencoj, filozofio kaj matematiko, dum kulturaj verkoj ineresis ilin malmulte. La humanistoj de Renesanco ne malakceptis [[kristanismo]]n; sed tute male, multaj el la plej bonegaj verkoj de la Renesanco estis dediĉitaj al ĝi, kaj la [[eklezio]] sponsoris multajn verkojn de la Renesanco-arto. Tamen, inter la intelektuloj okazis subtila ŝanĝo de la maniero kompreni la religion, kaj tiun novan komprenon spegulis multaj kampoj de la kultura vivo. Krome, multaj grekaj kristanaj verkaĵoj, inkluzive de la greka [[Nova Testamento]], estis reenportita de [[Bizanco]] al [[Okcidenta Eŭropo]] kaj unuafoje ekde la malfrua antikveco iĝas alirebla por intelektuloj. La studado de grekaj kristanaj tekstoj, kaj precipe la reveno al la origina greka versio de la Nova Testamento, iniciatita de la humanistoj [[Lorenzo Valla]] kaj [[Erasmus]], helpis prepari la vojon por [[Reformacio]].
▲[[Dosiero:Leonardo da Vinci - Lady with an Ermine.jpg|eta|maldekstra|[[Leonardo da Vinci]]: Damo kun ermeno, [[Czartoryski-muzeo]], [[Krakovo]].]]
▲Artistoj kiel ekzemple [[Masaccio]] klopodis portreti la homan formon realisme, evoluigante teknikojn por igi perspektivon kaj ŝalti pli nature. Politikaj filozofoj, plej fame [[Niccolò Machiavelli]], serĉis priskribi politikan vivon kiel ĝi vere estis, tio devas kompreni ĝin racie. Kritika kontribuo al itala Renesanco-humanismo [[Pico della Mirandola]] verkis la faman tekston "[[De hominisdignitato]]" (1486), kiu konsistas el serio de tezoj pri [[filozofio]], natura penso, kredo kaj magio estis defenditaj kontraŭ ajna kontraŭulo ĉe la tereno de la racio. Aldone al studado de klasika latina kaj greka lingvoj, Renesanco-verkistoj ankaŭ komencis pli utiligi vulgarajn lingvojn (lingvoj de ordinaraj homoj); kombinite kun la enkonduko de presado, tio permesis al multaj pli amasan aliron al libroj, krom la [[Biblio]].
▲Entute, oni povus vidi Renesancon kiel provon de intelektuloj studi kaj plibonigi la sekularan kaj surteran, kaj per revivigo de ideoj el la klasika antikvo kaj per renovigo de la manieroj de pensado. Kelkaj akademiuloj, kiel ekzemple [[Rodney Stark]], malgravigas la Renesancon favore al la pli fruaj inventoj de la italaj urboŝtatoj en la [[Alta Mezepoko]], kiu geedziĝis kun respondema registaro, kristanismon kaj la naskiĝon de [[kapitalismo]]. Tiu analizo kverelas ke, dum la grandaj eŭropaj ŝtatoj ([[Francio]] kaj [[Hispanio]]) estis absolutismaj, kaj aliaj estis sub rekta eklezia kontrolo, la eksterdistrikta urbo-respublikoj de [[Italio]] transprenis la principojn de kapitalismo inventita ĉe monaĥaj biendomoj kaj ekigis vastan senprecedencan komercan revolucion kiu antaŭiris financita en la Renesanco.
== Originoj ==
Linio 73:
=== Arto ===
{{Ĉefartikolo|Renesanca arto}}
[[Dosiero:Tiziano - Amor Sacro y Amor Profano (Galería Borghese, Roma, 1514).jpg|thumb
[[Dosiero:Dürer Melancholia I.jpg|eta|[[Albrecht Dürer]], Alegorio de la [[Melankolio]]: nova temo kaj nova tekniko, nome la [[gravurado]].]]
[[Dosiero:Da Vinci Vitruve Luc Viatour.jpg|eta|[[Vitruvia homo]] fare de [[Leonardo da Vinci]], Gallerie dell'Accademia, [[Venecio]].]]
| |||