Geedzeco: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Forigis la dosieron زواج_مغربي_couple_marocaine.jpg forigitan el la Komunejo de JuTa: per c:Commons:Deletion requests/File:زواج مغربي couple marocaine.jpg |
Alifono (diskuto | kontribuoj) e Ekstera ligilo : Kontakto |
||
Linio 1:
[[Dosiero:Rings.png|thumb|[[Geedziĝa ringo|Geedziĝaj ringoj]].|alternative=|maldekstra]]'''Geedzeco''' estas socie agnoskata kaj ofte laŭ [[juro]] aŭ laŭ [[eklezio]] firmigita ligo inter personoj, nomataj ''geedzoj''. La plej kutima formo estas la ligo inter unu [[viro]], nomata ''edzo'', kaj unu [[virino]], nomata ''edzino''. En kelkaj landoj eblas, ke iu persono edz(in)iĝu al pli ol unu persono. Nur en malmultaj landoj eblas [[samseksa edz(in)eco]] (sed pluraj aliaj landoj ebligas [[registrita partnereco|registritan partnerecon]] al samseksaj paroj). Geedzeco estas [[institucio]], ĉe kiu interpersona rilato (kutime [[amo|ama]] rilato) estas agnoskata de la [[ŝtato]], de [[religio|religia aŭtoritato]] aŭ de ambaŭ. Ĝia signifo dependas de la socia kaj kultura kadro kaj ŝanĝiĝadis dum la homa evoluo. En la plej multaj socioj geedzeco komencas per iu speciala [[geedziĝaj kaj partnerec-registriĝaj ceremonioj kaj festoj|geedziĝa ceremonio aŭ festo]] nome [[nupto]].[[Dosiero:HogarthMarriage.jpg|eta|''Marriage à-la-mode'' (Moda geedzeco, satira pentraĵo de [[William Hogarth]] 1745.|alternative=|maldekstra]]Geedzeco estas socie aŭ ceremonie agnoskita unuigo aŭ laŭleĝa kontrakto inter geedzoj kiuj establas rajtojn kaj devigojn inter ili, inter ili kaj ties filoj, kaj inter ili kaj ties bofamilio,<ref>{{cite book|last1=Haviland|first1=William A.|last2=Prins|first2=Harald E. L.|last3=McBride|first3=Bunny|last4=Walrath|first4=Dana|year=2011|title=Cultural Anthropology: The Human Challenge|publisher=Cengage Learning|isbn=978-0-495-81178-7|edition=13th}} "''A nonethnocentric definition of marriage is a culturally sanctioned union between two or more people that establishes certain rights and obligations between the people, between them and their children, and between them and their in-laws.''"</ref> same kiel por la socio ĝenerale. La difino de geedzeco varias laŭ la diferencaj kulturoj, sed ĝi estas principe [[institucio]] en kiu interpersona rilataro, kutime [[Seksumado|seksa]], estas agnoskita. En kelkaj kulturoj, geedzeco estas rekomendata aŭ konsiderata por esti deviga antaŭ persekuti ajnan [[Seksumado|seksan]] aktivecon. Larĝe difinite, geedzeco estas konsiderata kultura universalaĵo.[[Dosiero:Dräkt, Gustav III, gnr 3485 & dräkt, Sofia magdalena, gnr 3502. Fel föremålsref - Livrustkammaren - 16527.tif|thumb|Vestaĵoj de svedaj reĝaj geedzoj de 1766, Muzeo Livrustkammaren en Stokholmo.]]Geedzeco povas esti agnoskita de [[ŝtato]], [[organizaĵo]], religis aŭtoritato aŭ eklezio, [[tribo|triba grupo]], loka [[komunumo]] aŭ socia grupo de kolegoj, geamikoj ktp. Ĝi estas ofte rigardita kiel [[kontrakto]]. [[Civila geedzeco]], kiu ne ekzistas en kelkaj landoj, estas geedzeco sen religia enhavo farita de registara institucio interkonsente kun la geedza juro de la koncerna jurisdikcio, kaj agnoskita kiel kreanto de rajtoj kaj devigoj propraj de la geedzeco. Nuptoj povas esti plenumitaj en nereligia [[Civila geedzeco|civila ceremonio]] aŭ en religia etoso pere de [[nupto|nupta]] ceremonio. La ago geedziĝi kutime kreas regulajn aŭ jurajn devigojn inter la koncernaj individuoj, kaj rilate al ajna ido kion ili povus produkti. Laŭ terminoj de jura agnosko, plej suverenaj ŝtatoj kaj aliaj jurisdikcioj limigas geedzecon al [[Aliseksemo|aliseksemaj]] paroj kaj nur malgranda nombro de tiuj permesas [[poliginio]]n, [[infana geedzeco|infanan geedzecon]], kaj [[devigita geedzeco|devigitan geedzecon]]. Laŭlonge de la 20a jarcento, kreskanta nombro de landoj kaj de aliaj jurisdikcioj estis malpezigintaj la malpermesojn kaj estis permesantaj jurajn agnoskojn por ekzemple [[interrasa geedzeco]], [[interreligia geedzeco]], kaj plej jŭse, [[samseksa edzeco]].<ref>[http://blogs.kqed.org/lowdown/2013/07/15/nations-that-have-legalized-same-sex-marriage/ Map: In Legalizing Gay Marriage, England Joins Growing International Community | The Lowdown]. Blogs.kqed.org (15a de Julio 2013). Alirita la 5an de Septembro 2013.</ref> Kelkaj kulturoj permesas la dissolvon de la geedzeco pere de [[divorco]] aŭ geedzonuligon. La laŭleĝa malligigo de geedzoj nomiĝas [[eksgeedziĝo]]. En kelkaj areoj, la infana geedzeco kaj la poligamio povas okazi spite la ŝtata juro kontraŭ tiuj praktikoj.[[Dosiero:El-matrimonio-romano.jpg|eta|Skulptaĵo reprezentanta paron edziniĝintan en [[Antikva Romo]].|alternative=|maldekstra]]
[[Dosiero:Huwelijksportret van de Prins van Oranje en Prinses Máxima.jpg|eta|Nederlanda reĝa geedziĝo de [[Willem-Alexander (Nederlando)|Willem-Alexander]] kaj [[Máxima Zorreguieta|Máxima]], [[2002]].]]Individuoj povas geedziĝi pro kelkaj tialoj, inklude juraj, sociaj, [[Libido|libidaj]], emociaj, financaj, [[Spirito|spiritaj]], kaj religiaj celoj. La geedzigitoj povas esti influita per [[Incesto|socie determinitaj reguloj pri incesto]], preskribaj geedzigaj reguloj, gepatra elekto kaj individua deziro. En kelkaj areoj de la mondo, [[aranĝita geedzeco]], [[infana geedzeco]], [[poligamio]], kaj foje [[devigita geedzeco]], povas esti praktikata kiel kultura tradicio. Male, tiaj praktikoj povas esti malpermesitaj kaj punitaj en partoj de la mondo kun komplikoj por la rajtoj de virinoj kaj eĉ pro [[internacia juro]].<ref>[http://www.state.gov/j/drl/rls/hrrpt/2008/ Country Reports on Human Rights Practices for 2008], Vol. 1, p. 1353, US Department of State.</ref> En disvolviĝintaj partoj de la mondo, estis ĝenerala tendenco al certigo pri [[Virinaj rajtoj|samrajteco]] ene de la geedzoj por virinoj kaj laŭleĝe agnoskado de geedzecoj de paroj [[interreligia geedzeco|interreligiaj]] aŭ [[interrasa geedzeco|interrasaj]], kaj [[Samseksaj edzeco kaj edzineco|samseksaj]]. Tiuj tendencoj koincidas kun la pli larĝa movado por [[homaj rajtoj]].[[Dosiero:Cartepoly.png|thumb|Poligamio en la mondo en [[2015]].|500px]][[Dosiero:Van Eyck - Arnolfini Portrait.jpg|eta|dekstra|180px|Burĝaj geedzoj.]]
== Difinoj ==
[[Antropologio|Antropologoj]] estis proponintaj kelkajn konkurencajn difinojn de geedzeco en klopodo por enhavi la ampleksan varion de geedzaj praktikoj observitaj tra kulturoj.<ref name
=== Rilato agnoskita per kutimaro aŭ juro ===
En ''The History of Human Marriage'' (1922), [[Edvard Westermarck]] difinis geedzecon kiel "pli malpli daŭrebla konekton inter masklo kaj femalo kiu daŭras post la simpla ago de propagado ĝis post la nasko de la ido."<ref name="Westermarck">Westermarck, Edvard, (1922) ''[https://books.google.com/books?id=ShU3N7_GaMYC The History of Human Marriage Volume 1]'', p. 71. ISBN 0-7661-4618-9.</ref> En ''The Future of Marriage in Western Civilization'' (1936), li malakceptis sian pli fruan difinon, anstataŭe provizore difinante geedzecon kiel "rilato de unu aŭ pliaj viroj al unu aŭ pliaj virinoj kiu estas agnoskita de kutimaro aŭ juro".<ref name
=== Legitimado de idaro ===
La antropologia manlibro ''Notes and Queries'' (1951) difinis geedzecon kiel "unio inter viro kaj virino tia ke filoj naskiĝintaj el virino estas la agnoskita legitimita idaro de ambaŭ partneroj."<ref name="Notes">{{cite book|title=Notes and Queries on Anthropology|publisher=Royal Anthropological Institute|year=1951|page=
En analizo de geedzo inter la Najaroj, nome multvira socio en [[Barato]], Gough trovis, ke la grupo ne havis edzan rolon en la konvencia senco; tiu unueca rolo de okcidento estis dividita inter neloĝanta "socia patro" de la filoj de la virino, kaj ŝiaj amantoj kiuj estis la veraj generintoj. Neniu el tiuj viroj havis jurajn rajtojn al la filoj de la virino. Tio devigis Gough dismeti seksan aliron kiel ŝlosila elemento de geedzeco kaj difini ĝin en terminoj de legitimado de idoj sole: geedzeco estas "rilataro establita inter virino kaj unu aŭ pliaj aliaj personoj, kiuj havigas filon naskitan al virino sub cirkonstancoj ne malpermesitaj de reguloj de rilataro, kiu ricevas tute nasko-statusajn rajtojn komunajn al normalaj membroj de sia socio aŭ socia tavolaro."<ref>{{cite book|last=Gough|first=Kathleen|title=Marriage, Family and Residence|year=1968|publisher=Natural History Press|location=New York|page=68|editor=Paul Bohannan & John Middleton|chapter=The Nayars and the Definition of Marriage}}</ref>
Ekonomia antropologo [[Duran Bell]] estis kritikante la legitim-bazitan difinon sur la bazo ke kelkaj socioj ne postulas geedzecon por legitimado. li asertis, ke legitim-bazita difino de geedzeco estas cirkula en socioj kie senlegitimado ne havas aliajn jurajn aŭ sociajn implikojn por filoj aliaj ol la patrino estas needziniĝinta.<ref name = "Bell" />[[Dosiero:Boda principios S XX.jpg|dekstra|eta|Geedziĝaj vestoj de la komenco de la 20a jarcento ([[1935]]), [[Barcelono]], [[Hispanio]].]]
=== Kolekto de rajtoj ===
[[Edmund Leach]] kritikis la difinon de Gough kiel tro limiga en terminoj de agnoskita legitimigita idaro kaj sugestis, ke geedzeco estu vidita en terminoj de diferencaj tipoj de rajtoj kiujn ĝi helpas establi. En artikolo de 1955 en la gazeto ''Man'', Leach asertis ke neniu difino de geedzeco estu aplikita al ĉiuj kulturoj. Li proponis liston de dek rajtoj asociaj kun geedzeco, inklude seksan monopoloj kaj rajtojn kun respekto al filoj, kun specifaj rajtoj diferencaj inter kulturoj. Tiuj rajtoj, laŭ Leach, inkludis:
Linio 54 ⟶ 24:
# Establi socie gravan 'rilaton de afineco' inter la edzo kaj la gefratoj de sia edzino."<ref>{{cite journal|last=Leach|first=Edmund|title=Polyandry, Inheritance and the Definition of Marriage|journal=Man|date=Dec 1955|volume=55|issue=12|page=183|doi=10.2307/2795331}}</ref>
[[Dosiero:The Ill-Matched Couple II - Lucas Cranach the Elder.jpg|thumb|''La paro malbonkongrua (II)''. [[Lucas Cranach la Maljuna]].]]
[[Dosiero:Bride and groom signing the book.jpg|260px|eta|Ĵusaj geedzoj subskribante registron.]]
=== Rajto al seksa aliro ===
En artikolo de 1997 en la gazeto ''Current Anthropology'', [[Duran Bell]] priskribas geedzecon kiel "rilato inter unu aŭ pliaj homoj (ĉu masklo aŭ ino) en ariĝo al unu aŭ pliaj virinoj kio havigas al tiuj homoj peto-rajton de seksa aliro ene de hejma grupo kaj identigas virinojn kiuj portas la devigon akcepti la petojn de tiuj specifaj homoj." En referenco al "homoj en ariĝo", Bell referencas al korporacio de parencaj grupoj kiaj stirpoj kiuj, post esti paginta fianĉoprezon, retenas rajton por la idaro de virino eĉ se ŝia edzo (stirpano) mortas ([[Levirato]]). En referenco al "homoj (ĉu masklo aŭ ino)", Bell referencas al virinoj ene de la stirpo kiuj povas stariĝi kiel "sociaj patroj" de la filoj de la edzino naskitaj el aliaj amantoj. (Vidu Nueran "fantoman geedzecon")<ref name="Bell" />
== Tipoj de geedzeco ==
Linio 66 ⟶ 38:
La kompara studo de geedzeco tra la tuta mondo fare de la antropologo [[Jack Goody]] uzante la ''Ethnographic Atlas'' trovis fortan kunrilaton inter intensa plugagrikulturo, doto kaj monogamio. Tiu modelo troviĝis en larĝa gamo de eŭraziaj socioj el Japanio al Irlando. La majoritato de socioj el Sub-Sahara Afriko kiuj praktikas etendan ŝpatan agrikulturon, kontraste, montras kunrilaton inter "edzinprezo," kaj poligamio.<ref name="Goody 1976 7">{{cite book|last=Goody|first=Jack|title=Production and Reproduction: A Comparative Study of the Domestic Domain|year=1976|publisher=Cambridge University Press|location=Cambridge|page=7}}</ref> Plua studado bazita sur la ''Ethnographic Atlas'' montris statistikan kunrilaton inter pliiĝanta grando de socio, la kredo en "altaj dioj" por elteni homan moralon, kaj monogamio.<ref>{{cite journal|last=Roes|first=Frans L.|title=The Size of Societies, Monogamy, and Belief in High Gods Supporting Human Morality|journal=Tijdschrift voor sociale wetenschappen|year=1992|volume=37|issue=1|pages=53–8}}</ref>
En la landoj kiuj ne permesas poligamion, persono kiu edziĝas en unu el tiuj landoj al persono dum ankoraŭ estas laŭleĝe edz(in)igita al alia fifaras krimon de [[bigamio]]. En ĉiuj okazoj, la dua geedzeco estas konsiderata laŭleĝe nula kaj malvalida. Krom ke la dua kaj sekvaj geedziĝoj estas malvalidaj, la bigamiano estas ankaŭ submetebla al aliaj punoj, kiuj varias ankaŭ inter la diversaj jurisdikcioj.[[Dosiero:Brauysegen im Bett.gif|eta|Plenumo de la ''geedzaj devoj'' antaŭ aŭtoritatoj, gravuraĵo de la 15a jarcento.]]
==== Seria monogamio ====
Registaroj kiuj eltenas monogamion, povas permesis facilan divorcon. En multaj okcidentaj landoj la divorcaj indicoj alproksimiĝas al 50%. Tiuj kiuj regeedziĝas kaj poste denove divorcas estas averaĝe 3 fojojn. Divorco kaj regeedziĝo povas tiele rezulti en "seria monogamio", t.e. multoblaj geedziĝoj sed nur unu laŭleĝa edz(in)o je ĉiu tempo. Tio povas esti interpretata kiel formo de plurala pariĝado, kiel ĉe tiuj socioj kie hegemonias inestraj familioj en [[Karibio]], [[Maŭricio]] kaj [[Brazilo]] kie estas ofta rotacio de needzaj partneroj. En ĉio, tiuj estas kalkulitaj je 16 al 24% de la "monogamia" kategorio.<ref>{{cite book|last=Fox|first=Robin|title=Reproduction & Succession: Studies in Anthropology, Law and Society|year=1997|publisher=Transaction Publishers|location=New Brunswick, NJ|page=34}}</ref>
Seria monogamio kreas novan tipon de parenco, la "eks-", la eksulo, eksulino. La "eks-edzino", por ekzemplo, restas aktiva parto de la vivo de ŝia "eks-edzo", ĉar ili povas resti kunligita al transpaso de rimedoj (edzinelteno, filelteno), aŭ kunhavado de filzorgado. Bob Simpson notas ke en la brita situacio, seria monogamio kreas la koncepton de "etenda familio" – nombraj familinaoj tiele kunligitaj, inklude multhejmaj filoj (eblaj eksuloj povas esti eks-edzino, eks-bofrato ktp., sed ne "eks-filo"). Tiuj "neklaraj familioj" ne kongruas kun la muldilo de la monogamia kerna familio. Kiel serio de konektitaj familianoj, ili similas al la poliginia modelo de separataj familianoj eltenita de patrinoj kun gefiloj, ligita al maskloj al kiuj ili estas aŭ estis edziniĝintaj aŭ divorcitaj.<ref>{{cite book|last=Simpson|first=Bob|title=Changing Families: An Ethnographic Approach to Divorce and Separation|year=1998|publisher=Berg|location=Oxford}}</ref>[[Dosiero:En Tyrkisk Notar, Som Afslutter En Aegtepagt (Martinus Rørbye).jpg|thumb|''Turka notario, preparante geedziĝon'', en pentraĵo de Martinus Rørbye.]]
=== Poligamio ===
{{Ĉefartikolo|Poligamio}}
Poligamio estas geedzeco kiu inkludas pli ol du partneroj.<ref name="Zeitzen">{{cite book
Studo pri molekula genetiko de tutmonda homa genetika diverseco asertis ke seksa poliginio estis tipa de homaj reproduktaj modeloj ĝis la ŝanĝo al sedentaj farmistaj komunumoj proksimume antaŭ 10,000 al 5,000 jaroj en Eŭropo kaj Azio, kaj pli ĵuse en Afriko kaj Ameriko.<ref>{{cite journal
Geedzecoj estas klasitaj laŭ la nombro de laŭleĝaj edz(in)oj kiuj individuo havas. La sufikso "-gamio" referencas specife al la nombro de edz(in)oj, kiel en [[Bigamio|bi-gamio]] (du edz(in)oj, ĝenerale kontraŭleĝa en plej landoj), kaj poli-gamio (pli ol unu edz(in)o).
Socioj montras varian akcepton de poligamio kiel kulturaj idealo kaj praktiko. Laŭ la ''Etnografia Atlaso'', el 1,231 socioj notitaj, 186 estis monogamiaj; 453 havis porokazan poliginion; 588 havis pli oftan poliginion; kaj 4 havis poliandrion.<ref name="Atlas">[http://eclectic.ss.uci.edu/~drwhite/worldcul/Codebook4EthnoAtlas.pdf ''Ethnographic Atlas Codebook''] derivita el la verko de George P. Murdock nome ''Ethnographic Atlas'' registrante la geedzecan komponon de 1231 socioj el 1960 al 1980</ref> Tamen, kiel Miriam Zeitzen verkas, socia toleremo al poligamio estas diferenca el la praktiko de poligamio, ĉar ĝi postulas riĉon por establi multajn familiejojn por multaj edzinoj. La fakta praktiko de poligamio en tolerema socio povas nuntempe esti malalta, kaj la majoritato de dezirantaj poligamianoj praktikas la monogamian geedzecon. Studi la evoluon de la poligamio estas pli komplika en jurisdikcioj kie ĝi estis malpermesita, sed plue estas praktikata (''de facto'' poligamio).<ref name="Zeitzen 2008 5">{{cite book|last=Zeitzen|first=Miriam Koktvedgaard|title=Polygamy: A Cross-Cultural Analysis|year=2008|publisher=Berg|location=Oxford|page=5|isbn=1847886175}}</ref>
Zeitzen notas ankaŭ ke okcidentaj perceptoj de afrika socio kaj geedzecaj modeloj estas partianigitaj de "kontraŭdiraj koncernoj de nostalgio por tradicia afrika kulturo kontraŭ kritiko de poligamio kiel subpremado al virinoj aŭ malprofita por la disvolviĝo."<ref name="Zeitzen 2008 5"/> Poligamio estis kondamnita kiel formo de misuzo de homaj rajtoj, kun koncernoj starigitaj super hejma perforto, devigita geedzeco, kaj neglekto. La plej majoritato de la landoj el la mondo, inklude eventuale ĉiujn disvolviĝintajn landojn el la mondo, ne permesas poligamion. Estis alvokoj por la abolo de poligamio en disvolviĝintaj landoj.[[Dosiero:Frans Hals - Wedding portrait of Isaac Abrahamsz Massa and Beatrix van der Laan.jpg|thumb|Edzoparo, en pentraĵo de [[Frans Hals]], 1622.]]
==== Poliginio ====
Linio 98 ⟶ 67:
En kelkaj socioj kiaj la [[Lovedu]] de [[Sudafriko]], aŭ la [[Nueroj]] de [[Suda Sudano]], aristokrataj virinoj povas iĝi femalaj 'edzoj.' Ĉe la Lovedu, tiu femala edzo povas ekhavi nombrajn poligamiajn edzinojn. Tio ne estas lesba rilataro, sed rimedo por legitime etendi reĝan stirpon per ligado de la gefiloj de tiuj edzinoj al ĝi. La rilataro estas konsiderata nek poliginia, nej poliandria, ĉar la ina edzo estas fakte ekhavante virseksajn socipolitikajn rolojn.<ref name="Zeitzen 2008 9"/>
Religiaj grupoj havas diferencajn vidpunktojn pri la legitimeco de la [[poliginio]]. Ĝi estas permesata en [[Islamo]] kaj [[Konfuceismo]], kvankam en plej areoj nuntempe ĝi estas neofta.<ref name="Dinah">{{cite web|url=http://dinahproject.com/articles_view_details.asp?id=217
==== Poliandrio ====
Linio 107 ⟶ 76:
==== Plurala geedzeco ====
[[Grupa geedzeco]] (konata ankaŭ kiel ''mult-flanka geedzeco'') estas formo de [[pluramemo]] en kiu pli ol du personoj formas [[familio|familian unuiĝon]], kun ĉiuj membroj de la grupa geedzeco konsiderataj geedzigitaj al ĉiuj la aliaj membroj de la grupa geedzeco, kaj ĉiuj membroj de la geedzeco kunhavas [[patro|patran]] respondecon por ajna filo produktita el la geedzeco.<ref name="murdock-1949-definition">Murdock, 1949, p. 24. "''Grupa geedzeco'' aŭ patra unuiĝo enhavanta samtempe kelkajn virojn kaj kelkajn virinojn."</ref> Neniu lando laŭleĝe akceptas grupajn geedzecojn, nek laŭleĝe nek kiel geedza [[civila juro]], sed historie ĝi estis praktikita de kelkaj kulturoj de Polinezio, Azio, Papuo-Nov-Gvineo kaj Ameriko – same kiel ĉe kelkaj [[Intenca komunumo|intencaj komunumoj]] kaj alternativaj subkulturoj kiaj la komunumo Oneida en sub-ŝtato [[Novjorkio]]. El la 250 socioj registritaj de la usona antropologo George P. Murdock en 1949, nur la [[Kaingangoj]] de Brazilo havis grupajn geedzecojn.<ref>{{Cite journal|url
<br />
=== Infana geedzeco ===
Linio 113 ⟶ 83:
Infana geedzeco estas geedzeco kie unu aŭ ambaŭ partneroj estas sub la aĝo de 18.<ref name="Child Marriage">[http://www.unicef.org/protection/57929_58008.html Child Marriage] UNICEF (2011)</ref><ref>{{cite web|url=http://www.hrw.org/news/2013/06/14/q-child-marriage-and-violations-girls-rights|title=Q & A: Child Marriage and Violations of Girls' Rights - Human Rights Watch|publisher=|accessdate=7a de Oktobro 2014}}</ref> Ĝi estas rilata al la fila [[Fianĉiĝo|fianĉigo]] kaj al la adoleska gravedeco.
Infana geedzeco estis ofta tra la historio, eĉ ĝis la 1900-aj jaroj en Usono, kie en 1880, en la ŝtato [[Delavaro]], la aĝo de akcepto por geedzeco estis 7jara aĝo.<ref name="gmu-aoc">{{cite web|last1=Robertson|first1=Stephen|title=Age of Consent Laws|url=https://chnm.gmu.edu/cyh/case-studies/230?section=primarysources&source=24|website=Children and Youth in History|accessdate=18a de Oktobro 2015}}</ref> Nuntempe ĝi estas malakceptita de la internaciaj organizoj por homaj rajtoj .<ref name="bbc.co.uk">{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/worldservice/people/features/ihavearightto/four_b/casestudy_art16.shtml|title=I have a right to - BBC World Service|publisher=|accessdate=7a de Oktobro 2014}}</ref><ref name="who.int">{{cite web|url=http://www.who.int/mediacentre/news/releases/2013/child_marriage_20130307/en/|title=WHO - Child marriages: 39 000 every day|publisher=|accessdate=7a de Oktobro 2014}}</ref> Infanaj geedzecoj estas ofte aranĝitaj inter la familioj de estontaj gefianĉoj, foje tiom tuje kiom la filino estas naskiĝinta.<ref name="bbc.co.uk"/> Tamen, en la fino de la 1800-aj jaroj en Anglio kaj en Usono, [[Feminismo|feministaj]] aktivuloj ekplendis por la altigado de la aĝo de geedzecaj konsentoleĝoj, kiuj estis finfine ŝanĝita en la 1920-aj jaroj, kiam oni levis ĝin ĝis 16-18.<ref name="encyclopedia-aoc">{{cite web|last1=Bullough|first1=Vern L.|title=Age of Consent|url=http://www.encyclopedia.com/topic/age_of_consent.aspx|website=Encyclopedia|publisher=Gale Group|accessdate=18a de Oktobro 2015}}</ref>
Infanaj geedzecoj povas okazi ankaŭ en la kunteksto de [[forkapto de la fianĉino]].<ref name="bbc.co.uk"/>
En la jaro 1552, John Somerford kaj Jane Somerford Brereton estis geedzigitaj je aĝo de 3 kaj 2, respektive. Dekdu jarojn poste, en 1564, John iris al divorco.<ref name="woman-compendium">{{cite book
Nuntempe, infanaj geedzecoj estas tre disvastigitaj en partoj de la mondo; kaj plej ofta en [[Suda Azio]] kaj en [[sub-Sahara Afriko]], kie pli ol duono de la virinoj en kelkaj landoj en tiuj mondoregionoj estas edzinigitaj antaŭ iliaj 18 jaroj.<ref name="bbc.co.uk"/>
Linio 127 ⟶ 95:
=== Samseksaj kaj triagenraj edzeco kaj edzineco ===
{{Ĉefartikolo|Samseksaj edzeco kaj edzineco}}Kiel oni menciis jam, ekzistas kelkaj tipoj de sam-seksaj, ne-seksaj geedzecoj en kelkaj stirpo-bazaj socioj; tiu sekcio rilatas al sam-seksaj unuiĝoj. Kelkaj kulturoj inkludas individuojn ĉu tria-seksajn (duspirituloj aŭ transseksigitaj), kiaj la ''berdaĉe'' de la Zunioj en Nov-Meksiko. We'wha, unu el la plej prestiĝaj maljunuloj de la Zunioj (nome Ihamana, spirita estro) servis kiel sendito de la Zunioj al Vaŝingtono, kie li kunvenis kun la Prezidento [[Grover Cleveland]]. We'wha havis edzon kiu estis ĝenerale agnoskita kiel tio.<ref>{{cite journal|last=Eskridge|first=William N.|title=A History of Same-Sex Marriage|journal=Virginia Law Review|year=1993|volume=79|pages=1453–58|doi=10.2307/1073379|issue=7}}</ref>[[Dosiero:Wedding-chantelois-gomez.jpg|eta|Nupto de Mathieu Chantelois kaj Marcelo Gomez.]]Kvankam estas relative ĵusa praktiko garantii al sam-seksaj paroj la saman formon de leĝa patra agnosko kiel ofte oni garantias al miksa-seksaj paroj, estas ioma historio de registritaj sam-seksaj unuiĝoj tra la tuta mondo.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=1ha9GgWNmy0C&pg=PT267 |title=The Origins and Role of Same-sex Relations in Human Societies |publisher=McFarland |isbn=978-0-7864-3513-5|year=2009|author1=Neill|first1=James}}</ref><ref name="same_sex_marriage_a09">{{Cite book|last1=Alderson|first1=Kevin|last2=Lahey|first2=Kathleen A.|title=Same-Sex Marriage: The Personal and the Political|url = https://books.google.com/?id=hR0_CoNj6GAC&pg=RA1-PA16|year = 2004|publisher = Insomniac Press |isbn=978-1-894663-63-2|page=16}}</ref> [[Antikva Grekio|Antikvgrekaj]] [[Samseksemo|samseksemaj rilatoj]] estis kiel modernaj kunulaj geedzecoj, malkiel diferenc-seksaj geedzecoj en kiuj la edz(in)oj havas malmultajn emociajn ligojn, kaj la edzo havis liberon engaĝiĝi en ekstergeedzaj seksaj rilatoj. La [[Teodoza kodo]] (''C. Th.'' 9.7.3) publikigita en la jaro 438 metis severajn punojn aŭ eĉ morton por sam-seksaj rilatoj,<ref>''ubi scelus est id, quod non proficit scire, ubi venus mutatur in alteram formam, ubi amor quaeritur nec videtur, iubemus insurgere leges, armari iura gladio ultore, ut exquisitis poenis subdantur infames, qui sunt vel qui futuri sunt rei.''[http://ancientrome.ru/ius/library/codex/theod/liber09.htm#7 Ancientrome.ru] "kie oni trovos tiun krimon, kiu maltaŭgas eĉ esti konata, ni ordonas la leĝon levi armilon per revenĝa glavo kontraŭ la fifamaj viroj kiuj estas, aŭ estos en estonteco kulpaj je tio, kaj povas suferi la plej severajn punojn." traduko de Lord William Blackstone, ''Commentaries on the Laws of England'' (Oxford: Clarendon Press, 1769, Vol. IV, pp. 215–16.</ref> sed la preciza intenco de la leĝo kaj ties rilato kun la socia praktiko estas neklara, ĉar ekzistas nur kelkaj ekzemploj de sam-seksa geedzeco en tiu kulturo.<ref>{{cite journal|last = Kuefler |first=Mathew|year=2007|title=The Marriage Revolution in Late Antiquity: The Theodosian Code and Later Roman Marriage Law|journal = Journal of Family History|volume=32|pages=343–70|url=http://jfh.sagepub.com/cgi/content/short/32/4/343|doi=10.1177/0363199007304424|issue=4}}</ref> Sam-seksaj unuiĝoj okazis ankaŭ en kelkaj regionoj de Ĉinio, kia [[Fuĝjano]].<ref>{{Cite book|last1=Hinsch|first1=Bret|title=Passions of the Cut Sleeve: The Male Homosexual Tradition in China|year=1990|publisher=Reed Business Information, Inc.|isbn=0-520-07869-1}}</ref>
=== Portempaj geedzecoj ===
Linio 146 ⟶ 110:
=== Kunloĝado ===
[[Dosiero:Edinburgh 1130062 nevit.jpg|thumb|Nupto en [[Skotlando]].]]
En kelkaj jurisdikcioj [[kunloĝado]], en kelkaj cirkonstancoj, povas konstitui ian tipon de jura geedzeco, neregistritan kunloĝadon aŭ partnerecon, aŭ alimaniere havigi al la needziĝintaj partneroj variajn rajtojn kaj respondecojn; kaj en kelkaj landoj la leĝoj agnoskas kunloĝadon kiel surogato de institucia geedzeco por profitoj por impostado kaj sociala sekureco. Tio okazas, por ekzemplo, en Aŭstralio.<ref>[http://www.austlii.edu.au/au/legis/cth/consol_act/itaa1997240/s995.1.html Income Tax Assessment Act 1997 – Sect 995.1(1)]: ""spouse" of an individual includes: (a) another individual (whether of the same sex or a different sex) with whom the individual is in a relationship that is registered under a * State law or * Territory law prescribed for the purposes of section 22B of the Acts Interpretation Act 1901 as a kind of relationship prescribed for the purposes of that section; and (b) another individual who, although not legally married to the individual, lives with the individual on a genuine domestic basis in a relationship as a couple."</ref> Kunloĝado povas esti eblo celita kiel formo de rezistado al la tradicia instituciita geedzeco. Tamen, en tiu kunteksto, kelkaj landoj rezervas tiun rajton por difini tiun rilaton kiel patra, aŭ alimaniere por reguligi la rilaton, eĉ se la rilato ne estis registrita ĉe la ŝtato aŭ religia institucio.<ref>{{cite journal|last=Cherlin|first=Andrew J.|title=The Deinstitutionalization of American Marriage|journal=Journal of Marriage and the Family|year=2004|volume=66|issue=4|pages=848–61|doi=10.1111/j.0022-2445.2004.00058.x}}</ref>
Linio 151 ⟶ 116:
== Nupto ==
{{Ĉefartikolo|Nupto}}En la plej multaj socioj, [[geedzeco]] komenciĝas per '''geedziĝa ceremonio kaj/aŭ festo'''. La maniero de la ceremonio kaj festo dependas de la socio. En modernaj socioj kutime ekzistas kaj religiaj kaj ŝtataj ceremonioj. Depende de la religieco de la paro kaj de la ŝtataj leĝoj, oni faras aŭ ambaŭ ceremoniojn aŭ nur unu el ili. La ŝtata ceremonio kaj registrado de la geedziĝo ankaŭ nomiĝas "civila geedziĝo". En [[Okcidenta civilizo|Okcidentaj]] landoj oni kutime festas kun la [[familio]] kaj [[amiko]]j post unu el la du ceremonioj. La vorto '''geedziĝo''' rilatas al la tuta ceremoniaro kaj festado kiu kondukas al la stato de geedzeco. Ĉe samseksaj paroj oni parolas pri "edziĝo" aŭ "edziniĝo" anstataŭ pri "geedziĝo" (en la ŝtatoj kie eblas [[samseksa edz(in)eco]]). En landoj, kie ekzistas [[Registrita partnereco|registritaj partnerecoj]], ofte ekzistas ceremonio kaj festo rilata al tiu registriĝo, kiu ofte imitas aŭ iugrade similas al tradicia geedziĝo.[[Dosiero:2007-09-01trauungköln.jpg|eta|Nupto en [[Evangeliismo|Evangelia]] kirko.]]Apud la esprimoj "geedziĝo", "geedziĝa ceremonio" kaj "geedziĝa festo", ekzistas ankaŭ la malpli ofte uzata [[novradiko]] "nupto", kies plej ofta signifo estas "geedziĝa ceremonio aŭ festo", sed kiu ankaŭ povas senŝanĝe esti uzata por ceremonioj kaj festoj kondukantaj al samseksa edz(in)eco aŭ registrita partnereco. '''Nupto''' estas [[ceremonio]] kaj [[festo]], per kiu du (aŭ pli da) homoj (plej ofte [[fianĉo]] kaj fianĉino) publike celebras sian intencon pri vivkomuneco (plej ofte [[geedziĝo]]). Plej ofte la nupton sekvas pli ampleksa [[nuptofesto]]. La vorto ''nupto'' estas [[sinonimo]], ne nur [[beletro|beletra]], de ''geedziĝo'' aŭ ''edz(in)iĝo''. La vorto ankaŭ indikas la oficialan vivligitecon inter samseksaj paroj, kiujn en kelkaj landoj oni jure same sankcias. La Nederlanda [[Remonstrantoj|Remonstranta]] eklezio estis, kiom sciate, la unua kristana [[eklezio]] en la mondo, kiu oficiale agnoskis samseksajn nuptojn. Pluraj aliaj eklezioj sekvis.
== Historio ==
Linio 182 ⟶ 142:
* [[Grupa geedzeco]]
* [[Registrita partnereco]]
{{projektoj|commonscat=Wedding}}
== Vidu ankaŭ ==
* [[Adulto]]
* [[Amoro]], [[Koito]]
Linio 196 ⟶ 156:
== Proverbo ==
Ekzistas pluraj [[proverbo]]j pri geedzeco en la [[Proverbaro Esperanta]] de [[L. L. Zamenhof]], inter ili<ref>[http://eo.lernu.net/biblioteko/proverboj/listo.php]</ref>:{{citaĵo|''Edzo kaj edzino estas nur unu.''}}{{citaĵo|''Edzo kaj edzino -- ĉiela difino.''}}{{citaĵo|''Geedzoj en paco vivas en reĝa palaco.''}}
== Bibliografio ==
=== En franca ===
* Lise Vincent Doucet-Bon, ''Le mariage dans les civilisations anciennes'' (coll. « L'Évolution de l'humanité. Bibliothèque de Synthèse historique »), Paris, Albin Michel, 1975, 457 p. (prix Alice-Louis Barthou de l'Académie française).
* Martine Segalen, ''Éloge du mariage'', coll. « [[Découvertes Gallimard]] », 2003
Linio 222 ⟶ 166:
=== En germana ===
* Marianne Weber: ''Ehefrau und Mutter in der Rechtsentwicklung''. Tübingen 1907.
* Rudolf Schránil, Ludwig Wahrmund: ''Das Institut der Ehe im Altertum''. Böhlau, Weimar 1933.
Linio 228 ⟶ 173:
* Carl Heinz Ratschow, Josef Scharbert u. a.: Ehe/Eherecht/Ehescheidung I. Religionsgeschichtlich II. Altes Testament III. Judentum IV. Neues Testament V. Alte Kirche VI. Mittelalter VII. Reformationszeit VIII. Ethisch IX. Praktisch-theologisch. In: Theologische Realenzyklopädie. Band 9, 1982, S. 308–362 (kulturwissenschaftlicher und theologischer Überblick, mit Literatur)
* Ulrich Beck, Elisabeth Beck-Gernsheim: ''Das ganz normale Chaos der Liebe. 12. Auflage''. Suhrkamp, Frankfurt am Main 1990, ISBN 3-518-38225-X.
=== En hispana ===
* Luis Martínez Vázquez de Castro, ''El concepto de matrimonio en el Código Civil'', Aranzadi, 2008 ISBN 978-84-470-2929-7
* San Román, Teresa kaj Aurora González Echevarría (1994): ''Las relaciones de parentesco'', Universitat Autònoma de Barcelona, Bellaterra.
Linio 236 ⟶ 183:
== Eksteraj ligiloj ==
*[http://kontakto.tejo.org/2015/10/geedizgo-kontakto-20154-en-la-reto.html Geedziĝo], [[Kontakto (revuo)|Kontakto]], 2015:4
*[http://www.edzperanto.org/index.php Edzperanto (serĉado de edz(in)oj por esperantistoj)] {{eo}}
*http://www.pollingreport.com/civil.htm<!-- en:opinion polls en->eo:opinio _polls_ en:the same polls en->eo:la sama _polls_ -->
*http://www.lds.org/library/display/0,4945,161-1-11-1,00.html<!-- en:Proclamation On The Family. en->eo:(Deklaracio, Deklaro, Proklamado, Proklamaĵo, Proklamo, Publikigo) Sur (La, Al la, Des, Ju, L') Familio. -->
*http://www.best.com/~ddfr/Academic/Price_Theory/PThy_Chapter_21/PThy_Chap_21.html<!-- en:David Friedman, Price Theory: Chapter 21: The Economics of Love and Marriage en->eo:David Friedman, (Prezo, Kurzo) Teorio: Ĉapitro 21: (La, Al la, Des, Ju, L') Ekonomio de (Amo, Ami, Kareco, Ŝategi) kaj Geediziĝo -->
*http://www.cdc.gov/nchs/fastats/divorce.htm
== Bildaro ==
<gallery>
Dosiero:Italienischer Meister des 15. Jahrhunderts 001.jpg|''Geedziga ceremonio'', Italio, 1400-aj jaroj.
Dosiero:Knut Ekwall-Frieriet.jpg|Knut Ekwall, ''Edziĝopeto'', 1880–1889.
Dosiero:Edmund Blair Leighton - signing the register.jpg|Edmund Blair Leighton, ''Subskribante registron'', 1890.
Dosiero:2005-09-02-hochzeit-31.jpg|Civila nupto en Germanio.
Dosiero:Shinto married couple.jpg|Japanaj geedzoj.
Dosiero:Muslim wedding in India.jpg|Islama geedziĝo en [[Barato]].
</gallery>
== Notoj kaj referencoj ==
{{Tradukita|lingvo= en |artikolo=Marriage|revizio=Marriage}}{{Referencoj|2}}
*
{{Sekso}}
| |||
