Fizika grando: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
sekciaj titoloj kaj hierarkio |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) formatigo de titoloj, +Projektoj, kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 1:
Oni nomas [[grando]]n '''«fizika grando»''' ĉiun proprecon en la [[naturscienco]], kiu povas esti [[Kvanto|kvantigita]] kaj [[mezuro|mezurita]] kaj kalkulita per [[nombro]] kutime referencita al [[mezurunuo]].
Tiel, ekzemple, [[maso]] kaj [[longo]] estas grandoj eksprimitaj, kutime, en [[kilogramo]]j kaj en [[metro]]j (aŭ en multobloj de tiuj bazaj mezurunuoj) eĉ kiam temas pri realoj nemasaj kaj sendimensiaj.
== Difino ==
En la dua eldono de la "Internacia Vortaro de Metrologio" ([[1993]]), [[grando]] estas difinita kiel «propraĵo de fenomeno, korpo aŭ substanco, kiu povas esti kvalite distinkta kaj kvante determinita»<ref>ISO Technical Advisory Group 4 (TAG 4), ''International vocabulary of basic and general terms in metrology'', second edition, 1993, Ĝenevo : International Organization for Standardization, 1993, 1.1</ref>; en la tria eldono "<ref>''International Vocabulary of Metrology'', 2008, 2.1</ref>, estas pliprecigite kiuj fenomenoj estas fizika grando kaj kiuj ne. Rilate tion ne ĉiam la scienculaj konceptoj koincidas.
== Bazaj grandoj ==
La ebleco «mezuri grandon startante el alia grando supozas ke inter la du troviĝas komuna elemento kiel ponto inter la du, kiun oni difinas «baza grando». Tiuj grandoj, plibone iliaj unuoj, ofte estas ligitaj en sistemoj de diversaj mezurunuoj laŭ la praktika utileco de iliaj rilatoj kaj kunaĵoj. Kiel la aktuala sistemo estas tiu '''[[SI]]''', kiu instaliĝas sur sep [[Sistemo Internacia de Unuoj|bazaj unuoj]].
Tial la grandoj menciitaj ĉi-sube rigardas al la grandoj de tiuj sistemo. Por ĉiu grando estas indikataj la unuo de la SI por determini la dimensiojn, la bazajn grandojn, la derivitajn grandojn, simbolon kaj mezurnomon <ref>La unua proponanto de la dimensia analizo estis [[Jean Baptiste Joseph Fourier]] en 1822</ref>
{| class="wikitable"
Linio 24 ⟶ 22:
| style="text-align: center" | ''l'', ''x'', ''r'', ktp.
| style="text-align: center" | L
| [[metro]]
| style="text-align: center" | m
|-
Linio 64 ⟶ 62:
|}
La pli detalitaj mezuroj de kvanto de grando estas devenigeblaj el la baza mezurunuo per multoblo aŭ divido. Ekzemple, la fizika kvanto de rapido eltireblas el la baza mezurunuo de L/T, tiu lasta, siavice, laŭ la dimensio. Kelkaj derivitaj grandoj havas dimension 1 kaj onidire ili estas [[Sendimensia kvanto|sendimensiaj kvantoj]].
== Ekzemploj de grandoj kun kvantaj derivaĵoj ==
=== Tempo-spaco kaj kinematiko ===
==== Bazaj grandoj ====
* [[longo]] (l, [[metro]])
* [[tempo]] (t, [[sekundo]])
==== Derivitaj grandoj ====
* [[surfaco]] (L2, [[kvadrata metro]])
* [[volumeno]] (V, L3, [[kuba metro]])
Linio 85 ⟶ 80:
=== Mekaniko ===
==== Bazaj grandoj ====
* [[maso]] (m, [[kilogramo]])
Linio 102 ⟶ 95:
=== Termodinamiko kaj statistika mekaniko ===
==== Bazaj grandoj ====
* [[temperaturo]] (Θ, [[kelvino]])
Linio 135 ⟶ 127:
==== Bazaj grandoj ====
* [[lumintenso]] (cd, [[kandelo]])
==== Derivitaj grandoj ====
* [[lumflukso]] lm (cd x sr, [[lumeno]])
Linio 140 ⟶ 133:
== Notoj ==
{{
{{Projektoj}}
[[Kategorio:Fiziko]]
[[Kategorio:Fizika kvanto]]
| |||