Vajŝalio: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Nosmetana movis paĝon Vaishali (antikva urbo) al Vajŝalio anstataŭigante alidirektilon |
Neniu resumo de redakto |
||
Linio 1:
{{informkesto urbo|regiono-ISO=IN}}
'''Vajŝalio''' (''Vaiśālī'') estis la ĉefurbo de la sendependa respubliko [[Vriĝio]], unu el la [[dekses grandaj regnoj]] en la –6-a jarcento, kies ĉefaj loĝantoj estis la [[liĉavioj]]. En nuna [[Barato]] ĝi troviĝas en la ŝtato [[Biharo]], en la [[regiono Mitilo]],<ref>http://tirhut-muzaffarpur.bih.nic.in</ref> kaj ĝi estas nun arĥeologia loko.
Ĝi estas la naskiĝloko de la lasta [[tirtankaro]], la ĝajno [[Mahaviro]], laŭ la skolo [[Ŝvetambaro]].<ref name="Dundas" /> Ĝi ankaŭ estis unu el la lastaj lokoj kiujn la [[budho Gotamo]] vizitis, kaj kie la [[dua budhisma koncilio]] okazis ĉ. la jaro –383, 70 jarojn post la [[elestingiĝo]] de la budho Gotamo, do la urbo estis grava por kaj [[budhismo]] kaj [[ĝajnismo]].<ref>{{cite book |title=India: Lonely planet Guide|last=Bindloss|first=Joe |authorlink= |author2=Sarina Singh |year=2007|publisher=[[Lonely Planet]]|isbn= 1-74104-308-5|page=556|url=https://books.google.com/books?id=T7ZHUhSEleYC&pg=PA556&dq=Vaishali#v=onepage&q=Vaishali&f=false |ref= }}</ref><ref>{{cite book |title=Students' Britannica India, Volumes 1-5 |last=Hoiberg|first=Dale |authorlink= |author2=Indu Ramchandani |year=2000|publisher=Popular Prakashan|isbn=0-85229-760-2|page=208|url=https://books.google.com/books?id=DPP7O3nb3g0C&pg=PA208&dq=Vaishali#v=onepage&q=Vaishali&f=false |ref= }}</ref><ref>{{cite book |title=A history of India|last=Kulke|first=Hermann|authorlink= |author2=Dietmar Rothermund |year=2004|publisher=Routledge |isbn=0-415-32919-1|page= 57|url=https://books.google.com/books?id=TPVq3ykHyH4C&pg=PA57&dq=Vaishali&lr=#v=onepage&q=Vaishali&f=false |ref= }}</ref> Tie troviĝas stupao kun la parto de la relikvoj de la budho Gotamo kiun ricevis la liĉavioj.<ref name="D1"/><ref name="Bu1"/> Apud la stupao de [[Anando]] troviĝas unu el la plej bone konservitaj [[pilaroj de Aŝoko]], kun nur una [[azia leono]].
== Etimologio ==▼
La nomo ''Vaiśālī'' venas de la [[raĝo Viŝalo]] de la [[Mahabharato|Mahabarata]] epoko. La urbo estis ankaŭ nomata ''Visālā''.<ref>Ekzemple, AA.i.47; Cv.xcix.98</ref>
La [[bikŝuo]] [[Budagoŝo]], la komentista bikŝuo de la 5-a jarcento diras, ke ''Vesālī'' aŭ ''Vaiśālī'' estis tiel nomata ĉar ĝi estis vasta (''Visāl'').<ref>Visālíbhútatā Vesāli ti uccati. cf. UdA.184 (tikkhattum visālabhútattā); and MA.i.259</ref>
== Historio ==▼
Je la tempo de la [[Sidarto Gotamo|Budao]], Vaiśālī, kiun li vizitis je multaj okazoj, estis tre granda urbo, riĉa kaj prospera, kun multaj homoj kaj kun abunda manĝaĵaro. Estis 7,707 plezurejoj kaj egala nombro de lotusaj lagetoj. Ĝia amaĵistino, [[Amrapali]], estis fama pro sia beleco kaj helpis en granda mezuro prosperigi la urbon.<ref>Vin.I.268</ref> La urbo havis tri murojn, ĉiu unu ''[[gāvuta]]'' for de la alia, kaj ĉe tri lokoj en la muroj estis kradoj kun gvataj turoj. Ekster la urbo, seninterrompe ĝis la [[Himalajo]], estis la Mahavana, granda, natura arbaro.<ref>DA.I.309</ref> Proksime estis aliaj arbaroj, kiel ''Gosingalasāla''.▼
[[Dosiero:Ancient_india.png|maldekstra|eta|200x200ra|La
En Vajŝalio estis kutimo elekti la plej belan virinon de la lando kaj nomumi ŝin ''[[nagaravadhūḥ]]'', ''edzino de la urbo'', kiu estis adorita kvazaŭ diino kaj havis la rolon esti la edzino de ĉiu princo, sen persona prefero al specifa.<ref name=":0">{{Cite book|title=Gender in South Asia: Social Imagination and Constructed Realities|last=Channa|first=Subhadra Mitra|publisher=Cambridge University Press|year=2013|isbn=978-1-107-04361-9|location=Daryaganj|pages=21–22}}</ref> La plej fama el tiuj ĉi estas [[Amrapalio]],<ref>[http://www.palikanon.com/english/pali_names/am/ambapaalivana.htm Ambapaali vana] Pali dictionary</ref><ref>[[#Ka|Khanna, p. 45]]</ref><ref>[http://www.palikanon.com/english/pali_names/am/ambapaali_sutta.htm Ambapaali Sutta] Pali dictionary</ref><ref>{{citaĵo el novaĵo|titolo=Amrapali's Encounter with The Handsome Renunciate|url=http://timesofindia.indiatimes.com/articleshow/1690425.cms |eldoninto=[[The Times of India|dato=2006-06-30}}</ref> kiu aperas en folkloraj rakontoj kaj budhisma literaturo, en kiu ŝi oferis al la budho Gotamo manĝaĵon kelkajn monatojn antaŭ ol li forirus al [[Kuŝinagaro]] kaj [[elestingiĝo|elestingiĝus]].<ref name=":02">{{Cite book|title=The Princeton Dictionary of Buddhism|last=Buswell Jr.1, Lopez Jr.2|first=Robert E.1, Donald S.2|publisher=Princeton University Press|year=2014|isbn=978-0-691-15786-3|location=Oxfordshire|pages=36–37}}</ref>
▲== Etimologio ==
Laŭ kelkaj rakontoj, ŝi vizitis la budhon Gotamon dum li vizitis Vajŝalion kaj invitis lin manĝi ĉe ŝi,<ref name=":1">{{Cite book|title=Stars at Dawn: Forgotten Stories of Women in the Buddha's Life|last=Garling|first=Wendy|publisher=Shambhala Publications, inc.|year=2016|isbn=9781611802658|location=Boulder|pages=268–269}}</ref> aŭ en aliaj rakontoj, la budho Gotamo mem rifuĝis en ŝia [[mango|mangujaro]], kie ŝi oferis al li manĝaĵon.<ref name=":2">{{Cite book|title=Performance and Culture: Narrative, Image and Enactment in India|last=Verma|first=Archana|publisher=Cambridge Scholars Publishing|year=2011|isbn=978-1-4438-2735-5|location=Newcastle|pages=109}}</ref>
La urbo estas menciita de la ĉinaj vojaĝantaj [[bikŝuo]]j [[Faŝjiano]] (4-a jarcento) kaj [[Ŝjuanzango]] (7-a jarcento). Tiujn rakontojn poste uzis en 1861 la brita arĥeologo [[Alexander Cunningham]] por unue identigi Vajŝalion kun la nuna vilaĝo Basarh en la distrikto Vajŝalio, [[Biharo]].<ref>{{cite book |author=Janice Leoshko |title=Sacred Traces: British Explorations of Buddhism in South Asia |url=https://books.google.com/books?id=gS4rDwAAQBAJ&pg=PA74 |year=2017 |publisher=Taylor & Francis |isbn=978-1-351-55030-7 |page=74 }}</ref><ref>{{cite book |author=Dilip Kumar |title=Archaeology of Vaishali |url=https://books.google.com/books?id=zLq1AAAAIAAJ |year=1986 |publisher=Ramanand Vidya Bhawan |oclc=18520132 |page=36 }}</ref>
▲== Historio ==
▲[[Dosiero:Ancient_india.png|maldekstra|eta|200x200ra|La [[Vajji]] aŭ Vrijji [[Mahajanapado|Mahajanapada]], 600 a.K.]]
== Budhismo ==
=== La budho Gotamo en Vajŝalio ===
[[File:Buddhist Altar, Vaishali.jpg|dekstre|220px|eta|Budhisma sanktejo ĉe [[bikŝuejo]] en Vajŝalio.]]
Post kiam la [[bodisatvo Gotamo]] forlasi [[Kapilavastuo]]n por fariĝi [[ŝramano]], li unue alvenis al Vajŝalio kaj studis sub Ramaputro Udrako kaj Alaro Kalamo. Post atingi [[budho#budheco|budhecon]] la [[budho Gotamo]] ofte vizitis Vajŝalion kaj organizis la [[samgo]]n kiel Vajŝalian demokration. Li starigis la samgon de [[bikŝuo|bikŝuinoj]] en Vajŝalio, kiam li permesis sian onklinon [[Mahapraĝavatio Gaŭtamio|Mahapraĝavation Gaŭtamion]] [[bikŝuiĝo|bikŝuiĝi]] pro peto de la plejaĝulo [[Anando]], ŝia filo. La budho Gotamo pasigis sian lastan [[pluvrifuĝo]]n en Vajŝalio, kie li anoncis, ke li [[elestingiĝo|elestingiĝus]] en tri monatojn. Antaŭ ol li foriris al [[Kuŝinagaro]], kie li elestingiĝis, li forlasis sian almozbovlon ĉe la Vajŝalianoj.
La [[dua budhisma koncilio]] okazis tie, organizita de la raĝo Kalasoko.<ref>{{cite book |title=India: Lonely planet Guide|last=Bindloss|first=Joe |authorlink= |author2=Sarina Singh |year=2007|publisher=[[Lonely Planet]]|isbn= 1-74104-308-5|page=556|url=https://books.google.com/books?id=T7ZHUhSEleYC&pg=PA556&dq=Vaishali#v=onepage&q=Vaishali&f=false |ref= }}</ref><ref>{{cite book |title=Students' Britannica India, Volumes 1-5 |last=Hoiberg|first=Dale |authorlink= |author2=Indu Ramchandani |year=2000|publisher=Popular Prakashan|isbn=0-85229-760-2|page=208|url=https://books.google.com/books?id=DPP7O3nb3g0C&pg=PA208&dq=Vaishali#v=onepage&q=Vaishali&f=false |ref= }}</ref><ref>{{cite book |title=A history of India|last=Kulke|first=Hermann|authorlink= |author2=Dietmar Rothermund |year=2004|publisher=Routledge |isbn=0-415-32919-1|page= 57|url=https://books.google.com/books?id=TPVq3ykHyH4C&pg=PA57&dq=Vaishali&lr=#v=onepage&q=Vaishali&f=false |ref= }}</ref> Tie troviĝas unu el la [[kolonoj de Aŝoko]], kiu estas en plej bonaj kondiĉoj, kun nur unu [[azia leono]].
▲
▲Jam antaŭ la alveno de [[Gaŭtamo]] kaj de [[Mahaviro]], Vaiśālī estis la ĉefurbo de la vigla [[Respubliko|respublika]] Licchavi-ŝtato.<ref>[http://bstdc.bih.nic.in/Vaishali.htm]</ref><ref>[http://p2.www.britannica.com/eb/article-9074639/Vaisali Vaisali]</ref> En tiu periodo, Vaiśālī estis antikva [[metropolo]] kaj la [[ĉefurbo]] de la respubliko de la Vajŝali-ŝtato, kiu kovris plejparton de [[Himalajo|Himalaja]] [[Gango|Ganga]] regiono de hodiaŭa [[Biharo]] (Bharato). Tamen, tre malmulte estas konata pri la frua historio de Vaiśālī. La [[Vishnu Purana]] listigas 34 [[Monarko|reĝojn]] de Vaiśālī. La unua estis ''Nabhaga'', kiu laŭkrede [[Abdiko|abdikis]] sian tronon pro afero de homaj rajtoj kaj deklaris: "mi estas nun libera grundlaboristo, reĝo super mia akreo." La lasta inter la 34 estis ''Sumati''; oni konsideras lin kiel samtempulon de [[Dasaratha]], patro de la [[hindua]] dio[[Ramo (dio)| Rama]] (enkarniĝo de [[Viŝnuo]]).
|aŭtoro=Gunapala Piyasena Malalasekera
|url=http://www.palikanon.com/english/pali_names/vy/vesaali.htm
|titolo=Vesāli
|alirdato=2019-08-23}}</ref>
Post la elestingiĝo de la budho Gotamo, parto de liaj relikvoj estis konservitaj tie.<ref name="D1">D. ii 167</ref><ref name="Bu1">Bu. xvii 2</ref>
=== Rimarkindaj budaismaj
{|
|[[Dosiero:
▲|[[Dosiero:Ablution_bath,_Vaishali.jpg|maldekstra|eta|200x200ra|''Abhishek Pushkarini'', la kronada baseno, proksime al la Stupao de la Restaĵo de la Budao, Vaishali]]
|[[Dosiero:Anandastupa.jpg|
▲|[[Dosiero:Ashoka_pillar_at_Vaishali,_Bihar,_India.jpg|eta|200x200ra|Kutagarasala Vihara]]
|[[Dosiero:Buddha's ashes Stupa, Vaishali, Bihar.jpg|200px|eta|Stupao kun cindroj de la budho Gotamo konstruita de la [[liĉavioj]] en Vajŝalio.]]
▲|[[Dosiero:Anandastupa.jpg|eta|200x200ra|Ānanda Stupa, kun [[Kolonoj de Aŝoko|Aŝoka kolono]] ĉe Kolhua, Vaiśālī]]
|[[Dosiero:
|}
===
Proksime de la kronada tanko (vidu ĉi-sube) estas
=== Mahāvana Kutagarasala
===
Apud la kronada tanko staras la japana templo kaj la ''Viśvā Śānti Stūpa'' ([[Paca Pagodo|Monda Paca Pagodo]]) konstruita de la japana budhisma skolo [[Nichiren
Kelkajn metrojn de la relikva stupao troviĝas Abhishek Pushkarini, la baseno kie la elektitaj regantoj de Vajŝalio rite sin purigis.
== Ĝajnismo ==
▲Apud la kronada tanko staras la japana templo kaj la ''Viśvā Śānti Stūpa'' ([[Paca Pagodo|Monda Paca Pagodo]]) konstruita de la japana [[Nichiren-budhismo|Nichiren-budhisma]] sekto [[Nipponzan-Myōhōji|Nipponzan-Miaōhōji.]] Malgranda parto de la restaĵoj de la Budho trovita en Vaiśālī estis entombigitaj en la fundamenton kaj en la [[chhatra]]-on de la Stupao.
=== La ĝajno Mahaviro en Vajŝalio ===
[[Dosiero:Kundpur_seal.jpg|150px|eta|La sigelo uzita de la princo Vardamano ([[Mahaviro]]).]]
Laŭ la skolo [[Ŝvetambaro]], la lasta [[tirtankaro]], la ĝajno [[Mahaviro]], naskiĝis kaj kreskis en Vajŝalio, en la distrikto Kṣatriyakuṇḍa,<ref name="Dundas">{{citation |last=Dundas |first=Paul |title=The Jains |url=https://books.google.com/books?id=X8iAAgAAQBAJ |edition=Second |date=2002 |orig-year=1992 |publisher=Routledge|isbn=978-0-415-26605-5|pages=25}}</ref><ref>{{citation |editor-last=Doniger |editor-first=Wendy |title=Encyclopedia of World Religions |url=https://books.google.com/books?id=ZP_f9icf2roC |date=1999 |publisher=[[Merriam-Webster]] |isbn=978-0-87779-044-0|pages=682}}</ref> kiel filo de la raĝo Siddhartha kaj la raĝino Triśila.
* [[Kolonoj de Aŝoko]]▼
==Vidu
*[[Budhismaj pilgrimejoj]]
== Plia legado ==
Linio 60 ⟶ 74:
* {{en}} [https://ebooks.adelaide.edu.au/f/fa-hien/f15l/chapter25.html Priskribo pri Vajŝali de Faxian].
* {{en}} [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.105.than.html#vesali] kaj [http://www.accesstoinsight.org/tipitaka/mn/mn.012.ntbb.html#vesali]: diskursoj de la Budao rilataj al Vesali.
{{Portalo|Budhismo}}
[[Kategorio:Budhismaj pilgrimejoj]]
[[Kategorio:Urboj de Barato]]
| |||