Ekvinokso: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
Verdulo (diskuto | kontribuoj) |
LiMrBot (diskuto | kontribuoj) formatigo de buloj, formatigo de titoloj, +Projektoj, kosmetikaj ŝanĝoj |
||
Linio 1:
{{TemasPri|astronomia nocio|rusia muzika grupo|[[Ekvinokso (muzikgrupo)]]}}.
{{Solstico-ekvinokso}}
'''Ekvinokso''' (de la latina ''aequinox'', "egala nokto") estas punkto kie la [[ekliptiko]] kaj la [[Ĉielekvatoro|ĉiela ekvatoro]] kruciĝas.
Dum la [[suno]] "iras" en sia tutjara ciklo laŭ la ekliptiko, ĝi ŝajnas transiri la ĉielan ekvatoron dufoje: unufoje en [[printempo]], irante de sudo al nordo (la printempa ekvinokso); unufoje en [[aŭtuno]], irante de nordo al sudo (la aŭtuna ekvinokso).
La vorto povas ankaŭ signifi la okazon de la transiro, kaj la tago en kiu ĝi okazas. En tiuj tagoj (la 20-23aj de [[marto]] kaj [[septembro]]), la nokto kaj tago estas de egalaj longecoj, po 12 horojn ambaŭ. Naturreligioj kiel [[novpaganismo]] kaj [[viĉo]] festas ekvinoksojn kiel [[ŝabato]]jn (vidu [[Eostaro_(Viko)|Eostaro]] kaj [[Mejbono]]); la dato de la printempa ekvinokso fiksas la daton de [[Pasko]], kaj en pluraj landoj la ekvinoksoj estas konsiderataj la tradiciaj komenciĝoj de printempo kaj aŭtuno.
Linio 14:
La printempa ekvinokso estas referencpunkto en la [[ekvatora koordinatsistemo]].
== Heliocentra (suncentra) vidpunkto pri la sezonoj ==
[[Dosiero:Equinoxes-solstice-EO.svg|eta|320px]]
[[Dosiero:North season.jpg|eta|320px]]
La kaŭzo por la [[sezono|sezonoj]] estas, ke la rotacia akso de la tero ne estas orta al sia orbita ebeno. La tera akso estas kliniĝita je angulo de ĉirkaŭ 23,44° de la orbita ebeno. Tiu nomiĝas [[aksa dekliniĝo]] aŭ ''oblikveco de la ekliptiko''. Konsekvence, dum duono de la jaro (ekde ĉirkaŭ la [[20-a de marto]] ĝis ĉirkaŭ la [[22-a de septembro]]) la norda hemisfero kliniĝas al la suno, kun la maksimumo ĉirkaŭ la [[21-a de julio]]. Same dum la alia duono de la jaro, estas la vico de la suda hemisfero, kun la maksimumo ĉirkaŭ la [[21-a de decembro]]. La du fojoj, kiam la suno troviĝas rekte super la [[ekvatoro]], estas la ekvinoksoj. Plue, en tiu momento kaj la norda poluso kaj la suda poluso de la tero estas ĝuste sur la [[terminatoro]] (tag-nokt-limo), do la tago kaj la nokto estas egale dividitaj inter la hemisferoj.
Estas kelkaj rimarkindaĵoj pri la ekvinoksoj:
* La reala ekvinokso estas sola momento en tempo - ĝi ne daŭras la tutan tagon.
* Ĉar la suno estas globo, ne punkta fonto de lumo, la fakta transiro de la suno trans la ekvatoron daŭras proksimume du kaj duonan tagojn. La ekvinokso okazas duonvoje, kiam la centro de la suno estas rekte super la ekvatoro.
* Neglektante atmosferajn efikojn, ke la suno ne estas punkta lumfonto kaj ke la terorbito ne estas perfekte cirkulera, la ekvinoksa tago havas 12 horojn da taglumo kaj 12 horojn da noktotempo.
* Dum la ekvinoksoj, la rapideco de ŝanĝo de la daŭro de taglumo kaj noktotempo estas plej granda. Ĉe la polusoj, la ekvinokso markas la transiron de nokto de 24 horoj al 24-hora taglumo. Transe de la [[arkta cirklo]], ekz-e en [[Svalbardo]] kaj [[Norvegio]], ĉiutage ĉirkaŭ la printempa ekvinokso la tagoj plilongiĝas je 15 minutoj. Kontraŭe en [[Singapuro]], kiu troviĝas preskaŭ sur la [[ekvatoro]], la ŝanĝo de tagolongoj estas nur kelkaj sekundoj.
* Estas 94 tagoj de la junia [[solstico]] ĝis la septembra ekvinokso, sed nur 89 tagoj de la decembra solstico ĝis la marta ekvinokso. La sezonoj ne egalas laŭ daŭro pro la varia rapideco de la tero en la orbito ĉirkaŭ la suno.
* La okazoj de la ekvinoksoj ne estas fiksaj, sed pli malfruiĝas je ses horoj ĉiujare, sume unu tagon en kvar jaroj, tamen tiam estas korektitaj per la [[supertago]] de [[superjaro]]. La [[Gregoria kalendaro]] estas desegnita por sekvi la sezonojn tiel akurate kiel praktike eblas. Ĝi bonas, sed ne estas tro perfekta.
Linio 31:
-->
== Tercentra vidpunkto pri la sezonoj ==
La klarigado donita en la ĉi-antaŭa alineo eble estus utila por observanto en fora kosmo. Vidite de la tero, la klarigado restas la sama, sed ŝanĝiĝas la orientiĝo. Nun la suno turnas ĉirkaŭ la tero dum unu jaro. En la duonjaro ĉirkaŭ junio la suno leviĝas kaj subiras plinorden, kio signifas pli longajn tagojn kaj malpli longajn noktojn por la norda hemisfero kaj malpli longajn tagojn kaj pli longajn noktojn por la suda. Dum la duonjaro ĉirkaŭ decembro, la suno leviĝas kaj subiras plisuden, kaj la longoj de tago kaj nokto estas reversaj.
Plue, je la ekvinoksa tago la suno leviĝas (ĉie ajn sur tero krom la polusoj) je la 6:00-a horo matene kaj subiras je la 18:00-a horo vespere laŭ la loka tempo. Sed tiu tempo ne ĉie estas tute ekzaktaj pro diversaj kialoj.
* En plejmultaj lokoj sur tero oni uzas [[horzono|horzonon]] ne-egalan al la [[loka tempo]], diferante ĝis unu horo aŭ pli, eĉ ĝis du horoj se [[somera tempo]] estas inkluzivigita. Ĉi-kaze la suno povas leviĝi je la 8:00-a kaj subiri je la 20:00-a, sed malgraŭ tio restas 12 horoj da taglumo.
* Eĉ la feliĉaj homoj, kies tempo horzono ĝuste egalas al la loka tempo, ankoraŭ ne vidos la sunleviĝon kaj sunsubiron je la 6:00-a kaj 18:00-a respektive. La kialo estas, ke la rapideco de la tero sur sia orbito varias. Oni priskribas tion per la [[ekvacio de tempo]]. Ĝi havas malsamajn valorojn por la marta kaj septembra ekvinoksoj (+8 kaj -8 minutojn respektive).
* Sunleviĝon kaj sunsubiron oni kutime difinas por la supro eĝo de la sundisko, anstataŭ ol sia centro. La supra eĝo jam estas videble dum almenaŭ unu minuto antaŭ la centro aperas, kaj same la supra eĝo subiras minuton pli poste ol la centro de la sundisko.
* Pro [[atmosfera refrakto]] kiam proksime de la [[horizonto]], la suno aperas je iomete pli ol sia propra diametro super la reala pozicio. Tio plifruigas la sunleviĝon denove je pli ol du minutoj kaj malplifruigas la sunsubirojn je la sama kvanto. La du efikoj sume preskaŭ atingas 7 minutojn. Do la ekvinoksa tago longas 12 horojn 7 minutojn kaj la ekvinoksa nokto nur 11 horojn 53 minutojn. Krome la nokto inkluzivas [[krepusko|krepuskon]]. Se matena kaj vespera krepuskoj estas aldonitaj anstataŭe al la tagotempo, la tago longus preskaŭ 13 horojn.
<!--
*The above numbers are only true for the tropics. For moderate latitudes this discrepancy gets larger (London, for example: 12 minutes), and close to the poles it gets very large. Up to about 100 km from both poles the Sun is up for a full 24 hours on equinox day.
Linio 43:
-->
== Vidu ankaŭ ==
* [[solstico]]
* [[zodiako]]
* [[sezono]]
== Fontoj ==
{{Referencoj}}
{{Projektoj}}
[[Kategorio:Astronomio]]
| |||