Angla lingvo: Malsamoj inter versioj

14 bitokojn aldonis ,  antaŭ 4 jaroj
esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
Enhavo forigita Enhavo aldonita
e Malfaro de vandalismo. - Nuligis du lastajn versiojn.
esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Bibliotekoj, kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 13:
|Reguligita de=Neniu, tamen la ''[[Oxford English Dictionary|OED]]'' estas grava
|Mapo = Anglospeak.svg
|Mapopriskribo = Malhela bluo: la angla estas gepatra lingvo;<br />hela bluo: la angla estas dua lingvo.
|Skribo= [[Latina alfabeto]]
|Koloro= Hindeŭropa
Linio 20:
|ISO2T=
|SIL= ENG
|Specimeno=[[Universala Deklaracio de Homaj Rajtoj|Deklaracio de Homaj Rajtoj]], art. 1:<br />
{{langLang|en|All human beings are born free and equal in dignity and rights. They are endowed with reason and conscience and should act towards one another in a spirit of brotherhood.}}
|vikipedio=en
}}
[[Dosiero:EN English Language Symbol ISO 639-1 IETF Language Tag Icon.svg|thumbeta|upright|EN ([[ISO 639]]-1)]]
 
La '''angla lingvo''' (angle ''{{lang|en|English}}'' [IN-gliŝ]) estas [[ĝermana lingvo]] kun granda influo de [[latinida lingvaro|latinidaj]] [[vorto]]j, kiu evoluis en [[Anglio]] de la [[anglosaksa lingvo]] al la [[meza angla lingvo]] por finfine formi la [[Moderna angla lingvo|modernan anglan lingvon]]. Ĝi estas la [[gepatra lingvo]] de 309 ĝis 380 milionoj da parolantoj, precipe loĝantaj en [[Britio]] ([[Brita angla]]) kaj ties eksaj [[kolonio]]j kiel [[Usono]] ([[Usona angla]]), [[Irlando]], [[Kanado]], [[Aŭstralio]], [[Nov-Zelando]] kaj multaj landoj en [[Karibio]]. Ĝi estas oficiala lingvo de 71 landoj tutmonde, kiel [[Barato]], [[Pakistano]] aŭ [[Sud-Afriko]], kie la angla estas uzata kiel unua aŭ dua lingvo.
Linio 35:
Unuflanke, la angla estas relative facile lernebla, ĉar ĝi havas malmulte da gramatikaj [[finaĵo]]j, sed uzas [[vortordo]]n por montri la rilatojn inter vortoj. Pro tio, tamen, vortordo estas malpli libera, ol en lingvoj kun pli da finaĵoj. Ne estas simpla afero, ŝanĝi vortordon por emfazo sen ŝanĝi la signifon de la [[frazo]].
 
Aliflanke, ĝi estas malfacile lernebla, ĉar la [[ortografio]] estas nefonetika kaj arĥaika (moderna ortografio reflektas la [[prononco]]n de la mezepoka angla, kiam la veno de la [[presilo]] konformigis la [[literumado]]n, ĉefe laŭ la tiama [[Londono|Londona]] dialekto, ekzemple ''laugh'' [laf], ''daughter'' [DO:-ta], ''though'' [foŭ], ''thought'' [fo:t], ''cough'' [kof], ''rough'' [raf], ''island'' [AJ-lnd], ''nation'' [NEJ-ŝn], national [NE-ŝnel]) kaj la lingvo enhavas multe da [[anglaj esprimoj|idiotismoj]].
 
La angla ankaŭ havas [[sono]]jn ne ofte uzatajn en aliaj lingvoj, ekzemple la sonoj reprezentataj de "th" angle, do [θ] kiel ''thought'' (penso), ''thin'' (maldika), ''maths'' (matematiko) (proksimigata per [f], do ''thought'' [fot], ''thin'' [fin], ''maths'' [mafs]) kaj [ð] kiel ''the'' (la), ''then'' (tiam), ''brother'' (frato) (proksimigata per [v] aŭ [d] vortkomence, do ''the'' [di], ''then'' [den], ''brother'' [BRA-ver]). ''Domenico Maceri'', profesoro ĉe ''Allan Hancock College'', pretendas ke [[Sud-Koreio|sud-koreiaj]] gepatroj iniciatas [[langa frenulo|langofrenulan]] tranĉon de siaj infanoj, kredante ke ili prononcos pli bone la [[angla lingvo|anglan lingvon]]<ref>{{Cite news |first=Domenico |last=Marceri |url=http://theseoultimes.com/ST/?url=/ST/db/read.php?idx=1259 |title=English in France? Mais Oui! |newspaper=Seoul Times |year=2005 |accessdate=2009-01-27}} ({{en}})</ref>.
Linio 144:
| align=center | ''h'''ear'''d, h'''ear'''se''
| align=center | [hɜːd]/[hɝd], [hɜːs]/[hɝs]
| 'aŭdita', 'funebra veturilo'
|-
| align=center | [ɑː], [ɑɹ]
Linio 157:
|-
| align=center | [ɪə], [ɪɚ]
| align=center | ''b'''ea'''rd'', ''h'''ea'''r
| align=center | [bɪəd]/[bɪɚd]; [hɪə]/[hɪɚ]
| 'barbo', 'aŭdi'
Linio 208:
 
=== Skribmaniero ===
[[Dosiero:Abecedarium_latinum_clasicum.png|eta|dekstre|250px|La [[Latina alfabeto]] en la klasika epoko estis kunformita nur de 23 literoj. La angla lingvo (kaj ankaŭ aliaj lingvoj) uzas ankaŭ 3 kromajn literojn ''[[J]], j'', ''[[U]], u'', ''[[W]], w''.]]
La angla uzas la [[latina alfabeto|latinan alfabeton]] sen aldono, escepte en la vortoj rekte prenitaj el aliaj lingvoj kun diferencaj alfabetoj. Tamen historie la [[anglosaksa lingvo|antikva angla]] estis uzinta specialajn signojn por kelkaj el ties sonoj: < Ā, Æ, Ǣ, Ǽ, Ċ, Ð, Ē, Ġ, Ī, Ō, Ū, Ƿ, Ȳ. Þ, Ȝ > kaj la respondajn [[minusklo]]jn < ā, æ, ǣ, ǽ, ċ, ð, ē, ġ, ī, ō, ū, ƿ, ȳ, þ, ȝ >.
 
Linio 230:
Spite la ekziston de aliaj internaciaj lingoj (kiaj la franca, germana, rusa, ĉina, araba, hispana ktp.) kaj de internaciaj [[planlingvo]]j, kiaj [[Esperanto]] aŭ malpli grave [[interlingua]] kiuj estas neŭtralaj frankalingvaoj kvankam kun malpli da parolantoj, la angla konstituas nuntempe la ĉefan lingvon por internacia komunikado. Tio rilatas al la hegemonio de la dominanta [[civilizacio]], kiu ĝenerale ne ŝatas adopti alian lingvon, sed male, trudas la anglan kun la koncernaj [[privilegio]]j, kiujn ĝuas parolantoj de la angla kiel gepatra kaj eĉ ties landoj, kontraŭ la 96 % de la tutmonda loĝantaro en la aktualo, kiu ne havas la anglan kiel gepatra. Pro simila tialo en multaj eŭropaj landoj oni parolas lingvojn derivatajn el la [[latino]], kiu estis la oficiala (aŭ ĉefa) lingvo de la [[Romia Imperio]]. Kaj pro tiaj tendencoj, ĉefe la intelektaj [[elito]]j pasis de la latino al la franca, poste al la angla post la [[dua mondmilito]] kaj oni antaŭvidas, ke la angla suferos malpliigon en la venontaj jardekoj kontraŭ aliaj lingvoj de forta hegemonio ĉu loĝantara ĉu ekonomia ĉu milit-politika kiaj la hispana, la araba aŭ la mandarena, inter aliaj.<ref> Kinnock, Neil. [http://englishagenda.britishcouncil.org/sites/ec/files/books-english-next.pdf «Prólogo.» En Graddol, David, ''English Next''. British Council, 2006.] [[British Council]]. Konsultita la 10an de novembro 2016.</ref>
 
Aktuale ekzistas milionoj da personoj, kiuj ankaŭ uzas kiel alternativo neŭtralan [[internacia helplingvo|internacian helplingvon]], simplan laŭ desegno kaj nekondiĉatan al ŝanĝoj de la [[mondpotenco|mondaj potencoj]]. Tamen, laŭ la [[Raporto Grin]], kiu konkludas ke la uzado de [[Esperanto]] estus la plej bona solvo je meza kaj longa tempolimo por la [[Eŭropa Unio]] kaj ties civitanoj, estas certe ke je mallonga tempolimo tio necesigus grandan investon aŭ koston en informaj kampanjoj por akiri lingvan esperantan kapablon en komerco kaj en ŝanĝoj de la procezo por instruado kaj lernado de fremdaj lingvoj.
<ref>[http://www.ladocumentationfrancaise.fr/var/storage/rapports-publics/054000678.pdf ''Chapitre 7: Quelles stratégies ?'' (Kiuj strategioj?)] (en franca)</ref>
 
Linio 253:
Laŭ ''[[Encyclopædia Britannica]]'', almenaŭ dek ses ŝtatoj enhavis pli ol unu milionon da anglalingvanoj en 1990:
[[Dosiero:Dollar11963A.JPG|eta|[[Usona dolaro]]. La angla lingvo aperas en la monvaluto plej konata en la mondo. La forto de lingvoj tre ofte aperas ligata al la forto de ties ekonomio.]]
[[Dosiero:Times Square 1-2.JPG|eta|[[Times Square]] en [[Novjorko]], nome la kerno de la distrikto de la [[Broadway (teatro)|Teatraro Broadway]] de [[Manhatano]]<ref name="Bloom2004">{{citeCite book|author=Ken Bloom|title=Broadway: Its History, People, and Places : an Encyclopedia|url=https://books.google.com/books?id=fYbYyQjHwdsC&pg=PA322|year=2004|publisher=Taylor & Francis|isbn=978-0-415-93704-7|pages=322–}}</ref>. La angla lingvo estas ankaŭ la tutmonda lingvo por distro.]]
{| class="wikitable sortable" style="text-align: right;"
|+Anglalingvaj ŝtatoj
Linio 405:
* {{Tradukita|lingvo= es |artikolo=Idioma inglés|revizio=97020204}}
 
== Bibliografio ==
* Aarts, Bas; Haegeman, Liliane (2006). "6. English Word classes and Phrases". In Aarts, Bas; McMahon, April. The Handbook of English Linguistics. Blackwell Publishing Ltd.
* Abercrombie, D.; Daniels, Peter T. (2006). "Spelling Reform Proposals: English". In Brown, Keith. Encyclopedia of language & linguistics. Elsevier. doi:10.1016/B0-08-044854-2/04878-1. ISBN 978-0-08-044299-0. Alirita la 6an de Februaro 2015. Lay summary (6a de Februaro 2015). – via ScienceDirect
Linio 433:
* Pluraj vortaroj en la [http://dmoz.org/World/Esperanto/Informo/Vortaroj/Angla/ katalogo DMOZ]
 
{{havendaHavenda artikolo}}
{{Leginda|jaro=2018 |monato=7 |tago=20}}
<center>Elektiĝis leginda 20an de julio 2018
 
{{Bibliotekoj}}
 
[[Kategorio:Angla lingvo| ]]