Vikipedio

Dante Alighieri: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e Bot: transigo de datumoj de Ŝablono:Vivtempo al Vikidatumoj
esperantigita parametro, pli bona ŝablono (-), formatigo de titoloj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 33:
}}
[[Dosiero:Portrait de Dante.jpg|eta|250px|Profila portreto de Dante, ege konata, farita de [[Sandro Botticelli]].]]
'''Durante ALIGHIERI''' ({{prononco|du'rante aliˈɡi̯ɛːri}}; konita simple '''Dante'''; esperantigite '''Danto ALIGIERIO''') (naskiĝis ĉirkaŭ la [[29-a de majo]] [[1265]] en [[Florenco]], mortis la [[14-a de septembro|14-an de septembro]] [[1321]] en [[Raveno]]) estis [[Italio|itala]] poeto, taksata la fondinto de [[Itala lingvo|itallingva]] poezio kaj grava figuro de la finaj jardekoj de la [[Mezepoko]] kaj antaŭulo de la venonta [[Renesanco]]. Lia ''[[La Divina Commedia]]'', (La Dia Komedio) originale nomata simple ''Commedia'' ("Komedio") kaj nur poste nomita ''Divina'' ("Dia") fare de [[Boccaccio]], estas sendiskute taksata la ĉefa literatura verko komponita en la [[itala lingvo]] kaj majstroverko de la [[tutmonda literaturo]].<ref>{{citaĵo el libro| |lasta=Bloom|unua=Harold|aŭtoroligilo=Harold Bloom|titolo=The Western Canon|jaro=1994}}</ref>
 
Fine de la Mezepoko en Eŭropo, la plimulto de la poeziaĵoj estis verkita en [[Latino]], kaj tial alirebla nur de kleraj aŭskultantaroj. En ''[[De vulgari eloquentia]]'' (''Pri nacilingva elokvento''), tamen, Dante defendis la uzadon de la [[gepatra lingvo]] en literaturo. Li mem eĉ verkis en la [[toskana dialekto]] la poemaron ''[[La Vita Nuova|La nova vivo]]'' (1295) kaj la jam menciitan ''Dia Komedio''; Tiu elekto, kvankam tre neortodoksa, markis tre gravan precedenton kiun poste la italaj verkistoj kiaj [[Petrarko]] kaj Boccaccio sekvos. Rezulte, Dante ludis ŝlosilan rolon por establi la nacian lingvon de Italio. La graveco de Dante etendiĝis ankaŭ ekster sia hejmlando; liaj priskriboj de [[Infero]], [[Purgatorio]], kaj [[Ĉielo]] (Paradizo) inspiris multajn verkojn de la Eŭropa [[arto]] ekzemple de [[John Milton]], [[Geoffrey Chaucer]] kaj [[Alfred Tennyson]]. Krome, la unua uzado de ripeta tri-versa rima skemo (ABABCBCDC ktp.) estas atribuita al li.
Linio 40:
 
== Vivo ==
=== Komenca vivo ===
Dante Alighieri, ofte nomata simple '''Dante''', naskiĝis en familio nobela, sed malriĉa, en [[Florenco]], nuntempa Italio. Li estis baptita la {{daton|27|marto|1266}} per la nomo '''Durante di Alighiero degli Alighieri'''; lia filo [[Jacopo Alighieri]] atestas, ke la nomon Durante oni aliformis al Dante. Lia preciza naskiĝdato ne estas konata, sed oni kutimas fiksi ĝin inter la {{dato|22|majo}} kaj la {{dato|13|junio|1265}}. La jaron oni konjektas precipe pro la bapto-dato (paska sabato, kiam oni baptis la bebojn de la antaŭa jaro) kaj pro lia verso "je mezo de la voj' de vivo nia", la unua "de la ''[[Infero (La Dia Komedio)|Infero]]'', verkita en jaro 1300 (tiam oni atribuis al la homa vivo 70-jaran daŭron, laŭ Psalmo 89). Pri la tago, en verso en la ''Paradizo'' asertas, ke li naskiĝis sub la [[zodiako|signo]] de la [[ĝemeloj (konstelacio)|Ĝemeloj]] kaj en jaro 1265, la suno estis en ''Ĝemeloj'' proksimume inter la 11-a de majo kaj la 11-a de junio (Julia kalendaro). <ref>Lia naskodato estas listita kiel "probable en la fino de Majo" de Robert Hollander en "Dante" en ''Dictionary of the Middle Ages'', volumo 4. Laŭ Boccaccio, la poeto mem diris ke li naskiĝis en Majo. Vidu "Alighieri, Dante" en la ''Dizionario Biografico degli Italiani''.</ref> Pliaj detaloj permesas plu malgrandigi la intervalon.
 
[[Dosiero:Dante alighieri, Palazzo dei Giudici.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|upright|Portreto de Dante, el fresko en la Palazzo dei Giudici, Florenco.]]
Dante pretendis, ke lia familio devenas el la antikvaj romianoj (''Infero'', XV, 76), sed la plej frua parenco kiun li povis mencii per sia familia nomo estis la [[Krucmilitoj|krucmilitinto]] Cacciaguida degli Elisei (''Paradiso'', XV, 135), naskiĝinta ne antaŭ jaro 1100. La patro de Dante, nome Alaghiero<ref name=Trecc/> aŭ [[Alighiero di Bellincione]], apartenis al la partio de la [[Blankaj Gelfoj]], sed ne suferis reprezaliojn post la venko de la [[Gelfoj kaj Gibelinoj|Gibelinoj]] en la [[Batalo de Montaperti]] en la mezo de la 13-a jarcento. Tio sugestas, ke lin protektis prestiĝo kaj statuso,aŭ simple politika neengaĝo.<ref>{{cite book |last=Santagata |first=Marco |date=2012 |title=Dante: Il romanzo della sua vita |url= |location=Milan |publisher=Mondadori |page=21 |isbn=978-8804620266 |accessdate= }}</ref>
 
La Gelfoj subtenis la [[Papo|politikon de la eklezio]] kontraŭ la Gibelinoj, kiuj estis protektataj de la [[Sankta Romia Imperiestro]]. La patrino de la poeto estis Bella, verŝajne membro de la familio Abati.<ref name=Trecc/> Ŝi mortis kiam Dante estis ankoraŭ ne dekjara, kaj Alighiero edziĝis denove, al Lapa di Chiarissimo Cialuffi. Estas necerte, ĉu li edzinigis ŝin tuj, ĉar estis sociaj limigoj por vidvoj. Certe ŝi donis al li du gefilojn, Francesco kaj Tana (Gaetana). Kiam Dante estis 12-jara, li estis fianĉigita al Gemma, filino de Manetto Donati, membro de la potenca familio Donati.<ref name=Trecc>{{citeCite book|work=Dizionario Biografico degli Italiani|publisher=[[Enciclopedia Italiana]]|url=http://www.treccani.it/enciclopedia/dante-alighieri_(Dizionario-Biografico)/|title=Alighieri, Dante|first=S.A|last=Chimenz|language=Italian|accessdate=2016-03-07}}</ref> Gefianĉiĝoj tiel fru-aĝaj estis tre oftaj kaj konsistis en formala ceremonio, inkludanta kontraktojn subskribitajn antaŭ [[notario]]. La geedziĝo okazis en jaro 1285, Gemma kaj Dante havis kvar gefilojn (Jakobo, Petro, Johano, Antonia). Jakobo ''(Jacopo)'' iĝis poeto, Petro ''(Pietro)'' literaturkritikisto; Antonia iĝis [[monaĥo|monaĥino]], kun nomo fratino Beatrice. Pri Johano ''(Giovanni)'' oni scias malmulte, nur ke en tribunala akto de 1308 aperas la nomo de atestanto, "Iohannes filius Dantis Alighierii de Florentia" ({{la}} Johano, filo de Dante Alighieri el Florenco). Ĉiukaze la poeto restis enamiĝinta al Beatrice kaj al ŝi estis dediĉitaj liaj poemoj (nenu al la edzino Gemma).
 
[[Dosiero:Antonio Cotti - Dante a Verona.jpg|thumbnaileta|''Dante en Verono'', de Antonio Cotti.]]
 
=== Edukado kaj poezio ===
Ne multo estas konata pri la edukado de Dante; li supozeble studis hejme aŭ en religia lernejo ligita al preĝejo aŭ monaĥejo en Florenco. En la Dia Komedio (Inf XV, 82) li memorigas danke sian instruiston [[Brunetto Latini]]. Oni scias, ke li studis [[Toskana lingvo|toskanlingvan]] poezion kaj ke li admiris la komponaĵojn de la Bolonja poeto [[Guido Guinizelli]], kiun en ''Purgatorio'' li nomis kiel sian "patron" ("la patro kaj de mi kaj de aliaj pli lertaj ol mi, kiuj plej belajn amorimojn verkis" - Purg XXVI. 99). Kiam la [[Sicilia skolo]] (''Scuola poetica siciliana''), nome grupo de poetoj el [[Sicilio]], iĝis konata en Toskanio, liaj interesoj kondukis lin al la malkovro de la [[Okcitana lingvo|provenca]] poezio de la [[trobadoro]]j, kiel [[Arnaut Daniel]], kaj de la latinlingvaj verkistoj de la [[klasika antikveco]], inter kiuj [[Cicero|Cicerono]], [[Ovidio]] kaj ĉefe [[Virgilio]].
 
[[Dosiero:Dante Alighieri01.jpg|leftmaldekstra|thumbeta|upright|Statuo de Dante ĉe la [[Uffizi]], Florenco.]]
 
En [[1274]], kiam li estis nur naŭjara, Dante unuafoje vidis dum meso [[Beatrice Portinari]] ([[1266]]–[[1290]]), nome filinon de [[Folco Portinari]], kaj enamiĝis al ŝi, eĉ ne parolinte al ŝi. Ŝi forte inspiris liajn verkojn. En [[1285]] Dante edziĝis al [[Gemma Donati]] kies fianĉo li estis, laŭ tiama kutimo, jam kiel 12-jarulo. La familio Donati estis inter la plej gravaj de Florenco kaj poste iĝis centro, ĉirkaŭ kiu kolektiĝis la [[Nigraj Gelfoj]].
 
Gemma kaj Dante havis kvar gefilojn (Jakobo, Petro, Johano, Antonia). Jakobo ''(Jacopo)'' iĝis poeto, Petro ''(Pietro)'' literaturkritikisto; Antonia iĝis [[monaĥo|monaĥino]], kiel jam menciite. Pri Johano ''(Giovanni)'' oni scias malmulte, nur ke en tribunala akto de 1308 aperas la nomo de atestanto, "Iohannes filius Dantis Alighierii de Florentia" ({{la}} Johano, filo de Dante Alighieri el Florenco). Ĉiukaze la poeto restis enamiĝinta el Beatrice kaj al ŝi estis dediĉitaj liaj poemoj (neniu al lia edzino Gemma).
 
Post tiu unua, hazarda renkonto, li vidis Beatrice plurfoje kiam li estis eble 18-jara, sed probable nur interŝangante salutojn surstrate, kaj li neniam konis ŝin bone. Fakte tio estis klara ekzemplo de la tiel nomita [[korteza amo]], nome sento evoluinta en franca kaj provenca poezioj de antaŭaj jarcentoj. Dante spertis tian amon simile al aliaj poetoj, sed lia esprimo restis unika. Danke al tia amo Dante lasis sian spuron per nova skolo, kiun li mem baptis ''[[dolce stil novo]]'' (''dolĉa stilo nova),'', kaj li kun la ceteraj samskolanoj esploradis neniam antaŭe emfazitajn aspektojn de amo. Tia estis lia amo al Beatrice (simila estos, kelkajn jardekojn poste, la amo de[[Petrarko]] al Laura). En multaj el liaj poemoj, ŝi estas priskribita kiel duon-dia, rigardanta lin konstante kaj donanta spiritan instruadon, foje akre, kaj esta ŝi kiu farigas al li la vojaĝon de la Dia Komedio: "Mi, Beatriĉe, iri vin instigas; /al mia loko la sopir' min trenas /la amo movis min kaj paroligas" (''Infero'', II, 70),
 
Beatrice mortis en 1290, Dante tiam serĉis rifuĝon en Latinlingva literaturo. Lia verko ''[[Convivio]]'' (Bankedo) komprenigas, ke li legis la ''De consolatione philosophiae'' (La konsolo per filozofio)'' de [[Boecio]] kaj la ''[[Laelius de Amicitia|De Amicitia]]'' (Pri amikeco) de [[Cicerono]]. Li poste dediĉis sin al la filozofiaj studoj de religiaj lernejoj kiel tiu de Dominikanoj en [[Santa Maria Novella]]. Li partoprenis en la disputoj kiuj estis inter la du ĉefaj [[Ordenoj almozantaj]] ([[Franciskanoj]] kaj [[Dominikanoj]]) publike aŭ nerekte agantaj en Florenco, kie la unuaj klarigis la doktrinojn de mistikuloj kaj de Sankta [[Bonaventura|Bonaventuro]], kaj la duaj prezentis la teoriojn de Sankta [[Tomaso de Akvino]].
Linio 65:
Kiam li estis 18-jara, Dante renkontiĝis kun [[Guido Cavalcanti]], [[Lapo Gianni]], [[Cino da Pistoia]] (kune ili iĝis la plej konataj poetoj de la ''dolĉa stilo nova'') kaj frekventis la lernejon de [[Brunetto Latini]], kiu poste ricevis specialan mencion en la ''Dia Komedio'' (''Infero'', XV, 28) :"Revenas angorige la memoro /de via patra bildo, bona kara /kiam vi min instruis hor' post horo /kiel sin eternigas viv' homara". Spuroj de tiuj kontaktoj estas inkluditaj en la ''Vita Nuova'' (Vivo nova")'' kaj en la "Dia Komedio"''
 
[[Dosiero:Purgatory (Purgatorio).jpg|thumbeta|Ilustracio por Purgatorio de Doré.]]
 
[[Dosiero:Gustave Dore XIV.jpg|thumbeta|Ilustracio por Paradizo (de La Dia Komedio) de [[Paul Gustave Louis Christophe Doré]].]]
 
[[Dosiero:Paradise (Paradiso) II.jpg|thumbeta|Ilustracio por Paradizo (de La Dia Komedio) de Paul Gustave Louis Christophe Doré]]
 
=== Politiko kaj Florenco ===
En la 13-a jarcento Italio estis dividita inter du interbatalantaj partioj: la Gelfoj, kiuj subtenis la [[papo]]n, kaj la Gibelilinoj, subtenantaj la imperiestron de la [[Sankta Romia Imperio]]. Florenco estis urbo gelfa; en [[1289|jaro 1289]] Dante militis kun la gelfa kavalerio ĉe la [[Batalo de Campaldino]] (11-a de junio),<ref name="Davenport2005">{{citeCite book|last=Davenport|first=John|title=Dante: Poet, Author, and Proud Florentine|url=https://books.google.com/books?id=MWWKW15MjqMC&pg=PA53|year=2005|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0415-7|page=53|accessdate=2016-03-07}}</ref> apogante la florencajn Gelfojn kontraŭ la [[Gibelino]]j de [[Areco]].<ref>Davenport, John (2005). Dante: Poet, Author, and Proud Florentine. Infobase Publishing. p. 53. ISBN 978-1-4381-0415-7. Retrieved 2016-03-07. [https://books.google.es/books?id=MWWKW15MjqMC&pg=PA53&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] Alirita la 6an de Januaro 2017.</ref><ref>"Guelphs and Ghibellines". Dante Alighieri Society of Massachusetts. [http://www.dantemass.org/html/guelphs-and-ghibellines.html] 30a de Decembro 2015. Alirita la 6an de Januaro 2017.</ref> Tiu venko alportis reformon de la [[Florenco|florenca]] konstitucio: rajtis partopreni en la politika vivo nur la membroj de la multaj komercaj aŭ metiaj gildoj de la urbo. Dante do eniris la Gildon de Kuracistoj kaj Apotekistoj. Tiu Gildo estis la plej taŭga, ĉar tiam la libroj vendiĝis en la apotekoj. En la postaj jaroj, lia nomo estis foje registrita kiel parolinto aŭ voĉdoninto en la diversaj konsilioj de la respubliko. La plimulto el la aktoj de tiuj kunsidoj en la jaroj 1298–1300 perdiĝis, do la agado de Dante en tiuj konsilioj estas necerta.▼
 
En 1294 Dante estis en la eskorto de [[Karolo Martelo de Anĵuo]] (nepo de [[Karolo la 1-a (Napolo)|Karolo la 1-a]], reĝo de Napolo) dum li estis en Florenco. [[Dosiero:Dante Luca.jpg|thumbeta||maldekstre|Dante Alighieri, detalo el fresko de [[Luca Signorelli]], Kapelo de San Brizio, [[Katedralo de Orvieto]].]]▼
▲En la 13-a jarcento Italio estis dividita inter du interbatalantaj partioj: la Gelfoj, kiuj subtenis la [[papo]]n, kaj la Gibelilinoj, subtenantaj la imperiestron de la [[Sankta Romia Imperio]]. Florenco estis urbo gelfa; en [[1289|jaro 1289]] Dante militis kun la gelfa kavalerio ĉe la [[Batalo de Campaldino]] (11-a de junio),<ref name="Davenport2005">{{cite book|last=Davenport|first=John|title=Dante: Poet, Author, and Proud Florentine|url=https://books.google.com/books?id=MWWKW15MjqMC&pg=PA53|year=2005|publisher=Infobase Publishing|isbn=978-1-4381-0415-7|page=53|accessdate=2016-03-07}}</ref> apogante la florencajn Gelfojn kontraŭ la [[Gibelino]]j de [[Areco]].<ref>Davenport, John (2005). Dante: Poet, Author, and Proud Florentine. Infobase Publishing. p. 53. ISBN 978-1-4381-0415-7. Retrieved 2016-03-07. [https://books.google.es/books?id=MWWKW15MjqMC&pg=PA53&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false] Alirita la 6an de Januaro 2017.</ref><ref>"Guelphs and Ghibellines". Dante Alighieri Society of Massachusetts. [http://www.dantemass.org/html/guelphs-and-ghibellines.html] 30a de Decembro 2015. Alirita la 6an de Januaro 2017.</ref> Tiu venko alportis reformon de la [[Florenco|florenca]] konstitucio: rajtis partopreni en la politika vivo nur la membroj de la multaj komercaj aŭ metiaj gildoj de la urbo. Dante do eniris la Gildon de Kuracistoj kaj Apotekistoj. Tiu Gildo estis la plej taŭga, ĉar tiam la libroj vendiĝis en la apotekoj. En la postaj jaroj, lia nomo estis foje registrita kiel parolinto aŭ voĉdoninto en la diversaj konsilioj de la respubliko. La plimulto el la aktoj de tiuj kunsidoj en la jaroj 1298–1300 perdiĝis, do la agado de Dante en tiuj konsilioj estas necerta.
 
▲En 1294 Dante estis en la eskorto de [[Karolo Martelo de Anĵuo]] (nepo de [[Karolo la 1-a (Napolo)|Karolo la 1-a]], reĝo de Napolo) dum li estis en Florenco. [[Dosiero:Dante Luca.jpg|thumb||maldekstre|Dante Alighieri, detalo el fresko de [[Luca Signorelli]], Kapelo de San Brizio, [[Katedralo de Orvieto]].]]
 
En [[1296]], Dante partoprenis pli aktive en politiko: li estis ano de la Popola Konsilio de novembro 1295 ĝis aprilo 1296, li estis en la teamo ''Savi'' ("Saĝuloj"), kiu en decembro 1296 reformis la regulojn por la elektado de la ''priori'' (magistratanoj), la unuarangaj reprezentantoj de ĉiu gildo; de majo ĝis septembro 1296 li estis ano de la "Konsilio de la Cent". Li foje rolis kiel ambasadoro, ekzemple en majo 1300 en [[San Gimignano]]. Tiujare li estis ''magistratano'' de la 15-a de junio al la 15-a de aŭgusto.
 
Venkinte la Gibelinojn, la Florencaj Gelfoj dividiĝis en du frakciojn, kiuj nomiĝis Blankaj Gelfoj — estrataj de Vieri dei Cerchi — kaj Nigraj Gelfoj, estrataj de [[Corso Donati]]. Kvankam la disiĝo okazis komence pro interfamiliaj akordoj aŭ malakordoj, poste aperis ideologiaj diferencoj surbaze de malsamaj vidpunktoj pri la papa rolo en la Florencaj aferoj: la Nigraj Gelfoj tute subtenis la Papon, la Blankaj Gelfoj deziris ke la papo ne tro enmiksiĝu. Dante, malgraŭ sia boparenceco kun familio Donati, estis Blanka. La Blankaj Gelfoj ekregis la urbon kiel unuaj kaj elpelis la Nigrajn Gelfojn. Responde, la papo [[Bonifaco la 8-a]] planis militan okupadon de Florenco. En 1301, en Florenco oni esperis ke Karlo de Valois, frato de la reĝo [[Filipo la 4-a (Francio)|Filipo la 4-a de Francio]], vizitos Florencon, ĉar la Papo nomumis lin paciganto por [[Toskanio]]. Sed la urba magistrato estis malbone traktinta la papajn ambasadorojn kelkajn semajnojn antaŭe, do oni timis ke Karlo ricevis novajn instrukciojn, kaj tial Florenco sendis delegitaron al Romo por certiĝi pri la intencoj de la papo. Dante estis unu el la delegitoj.
 
La preĝejo, al kiu Dante kutimis iri, estas tiu de [[Sankta Johano]]. [[Giotto]], la [[pentrado|pentristo]], kaj la poeto [[Guido Cavalcanti]] estis liaj amikoj. Lia domo ankoraŭ staras en Florenco.
 
=== Ekzilo ===
La papo [[Bonifaco la 8-a]] postulis, ke nur Dante restu en Romo, kaj resendis al Florenco la ceterajn delegitojn. Samtempe la 1an de Novembro 1301 Karlo de Valois eniris Florencon kun la Nigraj Gelfoj, kiuj en la postaj ses tagoj detruis multon de la urbo, mortigis multajn el siaj malamikoj kaj instalis novan registaron: urbestro iĝis [[Cante de' Gabrielli]]. En marto 1302 Dante estis kondamnita al 2-jara ekzilo kaj al pago de forta monpuno. La akuzo estis korupto kaj financa krimo en la tempo (du monatoj en jaro 1300) dum kiu li oficis kiel urba magistratano.<ref>Robert Harrison, "Dante on Trial", NY Review of Books, 19 Feb 2015, pp. 36-37</ref>.
 
Li ne pagis la monpunon, parte ĉar li opiniis, ke li ne estas kulpa, kaj parte ĉar ĉiuj liaj havaĵoj en Florenco estis rekviciitaj. Kiam li estis kondamnita, li estis ankoraŭ en Romo pro la postulo de la papo. Do li estis taksita "forfuĝinto".<ref>Harrison, p. 36.</ref> kaj kondamnita al porviva ekzilo: se li estus reveninta al Florenco ne paginte la monpunon, li povus esti bruligita sur ŝtiparo. Sed la afero ne finiĝis tiel.
 
En 1310, la Sankta Romia Imperiestro [[Henriko la 7-a (Sankta Romia Imperiestro)|Henriko la 7-a]] de [[Luksemburgo (lando)|Luksemburgo]] eniris Italion kun armeo el 5000 soldatoj. Dante vidis en li novan [[Karolo la Granda|Karolon la Grandan]], kiu povus restaŭri la antikvan rolon de la Sankta Romia Imperio. En marto 1311 Dante sendis al li mallomgan verkon, ''Immensa Dei Dilectione'', kio estas afero interesa, atestanta lian loĝlokon ĉe la fontoj de Arno, en Toskanio. Dante sendis ankaŭ pluajn leterojn al la imperiestro kaj al aliaj italaj regantoj, postulantajn, ke ili liberigu Florencon de la Nigraj Gelfoj.
Linio 96 ⟶ 95:
En [[1315]] Florenco estis konkerita de la militisto [[Uguccione della Faggiuola]], kiu promesis amnestion. Sed Florenco postulis publikan penton aldone al forta monpuno. Dante malakceptis, preferante la ekzilon. Poste, la mortokondamno de Dante estis ŝanĝita al hejm-aresto, sed kondiĉe ke li iru al Florenco kaj ĵuru, ke li neniam eniros en la urbon. Li ne iris, kaj lia mortokondamno estis konfirmita kaj etendita al liaj filoj. Li ankoraŭ esperis ke li povos esti invitita honore al Florenco ankoraŭ vivanta, sed tio ne okazis. Por Dante, ekzilo estis preskaŭ formo de morto, deprenanta de li ia identecon kaj la heredon. (En junio 2008, preskaŭ sep jarcentojn post lia morto, la urba konsilantaro de Florenco oficiale nuligis la kondamnon de Dante.)<ref name=":0">Malcolm Moore [http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/howaboutthat/2145378/Dante's-infernal-crimes-forgiven.html "Dante's infernal crimes forgiven",] ''Daily Telegraph,'' la 17-an de junio 2008. Alirita la 18-an de junio 2008.</ref>.
 
Kiam li estis ekzilita kaj sen rimedoj por sin vivteni, Dante loĝis en [[Verono]] kiel gasto de [[Bartolomeo la 1-a della Scala]], poste li translokiĝis al [[Sarzana]] en [[Ligurio]]. Poste supozeble li loĝis en [[Lucca]] kun virino nomita Gentucca, kiu igis ian restadon komforta (kaj estis poste danke menciita en ''Purgatorio,'' XXIV, 37). En Italio, li korespondis kun la Dominikana teologo [[Nicholas Brunacci]], studento de [[Tomaso de Akvino]] en Romo kaj poste en Parizo.<ref name="aquinatis.blogspot.com">http://aquinatis.blogspot.com/2008/05/vida-de-santo-toms-de-aquino.html Alirita la 22-an de junio 2011: "A mediados de noviembre abandonó Santo Tomás la ciudad de Viterbo en compañía de fray Reginaldo de Piperno y su discípulo fray Nicolás Brunacci." http://www.brunacci.it/s--tommaso.html Alirita la 22-an de junio 2011</ref> (do ekzistis iu kontakto kun Parizo, sed nerekta), kaj de [[Alberto la Granda]] ĉe la ''studium'' de Kolonjo.<ref name=":1">''History of Italian Philosophy'', Volume 1, 85, de [[Eugenio Garin]], https://books.google.com/books?id=sVP3vBmDktQC&pg=PA85&lpg=PA85&dq=brunacci#v=onepage&q=brunacci&f=false Alirita la 29-an de junio 2011; http://www.brunacci.it/s--tommaso.html Alirita la 22-an de junio 2011: "Per l'acutezza del suo ingegno, dopo aver studiato nella sua provincia, ebbe l'alto onore di accompagnare S. Tommaso a Parigi nel novembre del 1268. Rimase in quello studio fino al 1272 e di là passò a Colonia sotto la disciplina di Alberto Magno."</ref> Brunacci iĝis lektoro ĉe la ''studium'' Santa Sabina, antaŭanto de la papa universitato ''Pontificia Universitas Studiorum a Sancto Thoma Aquinate'', kaj poste servis en la [[Roma kurio|papa kurio]].<ref name=":2">Frater Nicolaus Brunatii [† 1322] sacerdos et predicator gratiosus, fuit lector castellanus, arectinus, perusinus, urbevetanus et romanus apud Sanctam Sabinam tempore quo papa erat in Urbe, viterbiensis et florentinus in studio generali legens ibidem annis tribus (Cr Pg 37v). Cuius sollicita procuratione conventus perusinus meruit habere gratiam a summo pontifice papa Benedicto XI ecclesiam scilicet et parrochiam Sancti Stephani tempore quo [maggio 13041 ipse prior actu in Perusio erat (Cr Pg 38r). http://www.e-theca.net/emiliopanella/lector12.htm Accessed May 9, 2011; [http://www.brunacci.it/nicola-brunacci.html Alirita 22an de Aŭgusto, 2012]</ref>.
 
Poste Dante ree iris al Verono, kie li estis gasto de [[Cangrande]] della Scala, kaj probable tie vivis iagrade prospere; poste li dankis unu el siaj gastigintoj en la Komedio (Par XVII, 71: tie estas indikita la blazono, do oni ne scias, kiun el la du gastigintoj, ambaŭ senjoroj de Verono apartenantaj al la sama familio, li aludis).
Linio 104 ⟶ 103:
La unua pruvo estas noto de Francesco da Barberino en liaj ''Lecionoj pri Amo'', verkita probable en 1314 aŭ 1315. Parolante pri [[Virgilio]], Francesco raportas, ke Dante sekvis la romian klasikulon en poemo nomita "Komedio" kaj ke la [[scenejo]] de tiu poemo (aŭ parto de ĝi) estas la [[infero]].<ref>See [http://www.bookrags.com/tandf/francesco-daccorso-tf/ Bookrags.com] and Tigerstedt, E.N. 1967, ''Dante; Tiden Mannen Verket'' (''Dante; The Age, the Man, the Work''), Bonniers, Stockholm, 1967.</ref> Do oni povas dedukti, ke li mem vidis aŭ eĉ legis la ''Inferon''. Kelkaj bildoj de pli frua verko de Francesco verkitaj antaŭ 1308 aspektas ankaŭ inspiritaj de la Infero. Pri la Infero ni havas alian sendependan pruvon: kelkaj versoj estas rekoneblaj en marĝenoj de dokumentoj faritaj en Bolonjo en 1317. Ni ne scias, ĉu la tri partoj de la poemo estis publikigitaj kune aŭ, pli verŝajne, kelkaj kantoj pogrupe. Nun estas akceptita la supozo, ke la Paradizo estis publikigita post la morto de Danto.
 
[[Dosiero:Dantes tomb ravenna.jpg|thumbeta|Tombo de Dante en [[Raveno]], konstruita en 1780.]]
Finiĝinte la ''Paradizon'', en 1318 li akceptis la inviton al [[Raveno]] de ties senjoro [[Guido Novello da Polenta]], kiu sendis lin por diplomata misio al Venecio.
 
=== Morto ===
Danto mortis la {{daton|14|septembro|1321}} (aĝe 56-jara) en la revenvojaĝo de Venecio. Eble la kaŭzo estis, ke en la marĉoj de Valli di [[Comacchio]] li estis infektita de [[malario]].
[[Dosiero:Dante.deathmask.jpg|leftmaldekstra|thumbeta|Rekreita [[mortomasko]] de Dante Alighieri en [[Palazzo Vecchio]], Florenco.]]
 
Li estis entombigita en Raveno en la preĝejo San Pier Maggiore (poste nomita San Francesco), kie lia tombo (starigita de Bernardo Bembo, [[pretoro]] de [[Venecio]] en 1483) ankoraŭ ekzistas, kvankam ĝi ne ĉiam enhavis liajn restaĵojn, pri kiuj ekestis kvereloj. Sur malgranda altaro troviĝas [[epigramo]] en [[latina lingvo|latinaj]] versoj de [[Bernardo Canaccio]] (el 1366):
Linio 135 ⟶ 134:
|}
 
[[Dosiero:Santa Croce Firenze Apr 2008 (17).JPG|thumbeta|Cenotafo en [[Baziliko Santa Croce (Florenco)]].]]
 
=== Heredo ===
La unua formala biografio de Dante estis la ''Vita di Dante'' ("Vivo de Danto", konata ankaŭ kiel ''Trattatello in laude di Dante'', "Eseeto por laŭdo al Dante"), verkita inter 1357 kaj 1361 de [[Giovanni Boccaccio]];<ref>{{citeCite web|url=http://www.newadvent.org/cathen/04628a.htm|title=Dante Alighieri|publisher=The Catholic Encyclopedia|accessdate=2a de Majo, 2010}}</ref> tamen kelkaj asertoj kaj epizodoj de tui verko estas nun taksitaj nefidindaj. Pli frua rakonto de la vivo kaj verkoj de Dante estis inkludita en la ''[[Nuova Cronica]]'' ("Nova kroniko") de la Florenca kronikisto [[Giovanni Villani]],<ref>{{citeCite book|last=Vauchez|first=André|last2=Dobson|first2=Richard Barrie|last3=Lapidge|first3=Michael|title=Encyclopedia of the Middle Ages|year=2000|publisher=Fitzroy Dearborn Publishers|location=Chicago|page=1517}}; {{citeCite book|last=Caesar|first=Michael|title=Dante, the Critical Heritage, 1314(?)–1870|year=1989|publisher=Routledge|location=London|page=xi}}</ref> eldonita mallonge post lia morto en 1348.
 
Florenco finfine bedaŭris la ekzilon de Dante, kaj la urbo plurfoje pledis por revenigo de liaj restaĵoj. Sed la gardantoj de la korpo en Raveno obstine rifuzis, ili eĉ konstruis falsan muron en la fono de la preĝejo, kie liaj ostoj estis konservataj, fosis kavaĵon en tiu muro ka kaŝis la ostojn en ĝin. Ne povinte reakiri la kadavron, Florenco konstruigis [[cenotafo]]n en la [[Baziliko Santa Croce (Florenco)|Baziliko Santa Croce]], kvankam malplena, ĉar lia korpo restis en Raveno, for de la urbo kiun li amis. Antaŭ la fronto estas marmora tabulo kun la skribaĵo "Honoron al l' alteco de l' poeto". La baziliko de Santa Croce (Sankta Kruco) estis elektita, ĉar en ĝi jam estis la tomboj de elstaraj italoj, inter kiuj [[Mikelanĝelo|Michelangelo]],
 
La 30an de aprilo, 1921, honore de la 600a datreven de la morto de Dante, papo [[Benedikto la 15-a]] promulgis la enciklikon ''In praeclara summorum'', nomante lin unu "el multaj celebrataj geniuloj pro kiuj la kredo povas fieri".<ref>[http://www.vatican.va/holy_father/benedict_xv/encyclicals/documents/hf_ben-xv_enc_30041921_in-praeclara-summorum_en.html "''In praeclara summorum'': Encyclical of Pope Benedict XV on Dante"]. The Holy See. Alirita la 7an de Nov., 2014.</ref>
Linio 146 ⟶ 145:
En 2007, oni entreprenis rekonstruon de la vizaĝo de Dante per kunlabora projekto. Artistoj el la Pisa Universitato kaj inĝenieroj de la [[Universitato de Bolonjo]] ĉe [[Forlì]] konstruis la modelon, portretante la trajtojn de Dante iom diference el tiuj kiuj ĝis tiam estis supozata.<ref name="nosejob">{{cite news|first=Philip|last=Pullella|url=http://www.reuters.com/article/oddlyEnoughNews/idUSL1171092320070112|title=Dante gets posthumous nose job – 700 years on|work=Statesman|publisher=Reuters|date=12a de Januaro, 2007|accessdate=5a de Novembro, 2007}}</ref><ref>{{cite journal | last1 = Benazzi | first1 = S | year = 2009 | title = The Face of the Poet Dante Alighieri, Reconstructed by Virtual Modeling and Forensic Anthropology Techniques | url = | journal = Journal of Archaeological Science | volume = 36 | issue = 2| pages = 278–283 | doi = 10.1016/j.jas.2008.09.006 }}</ref>
 
Okazis celebro por la 750a jariĝo de lia nasko, en 2015.<ref>{{citeCite web|url=http://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2015/05/04/0333/00726.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20150504193814/http://press.vatican.va/content/salastampa/en/bollettino/pubblico/2015/05/04/0333/00726.html|archivedate=2015-05-04 |title=Messaggio del Santo Padre al Presidente del Pontificio Consiglio della Cultura in occasione della celebrazione del 750° anniversario della nascita di Dante Alighieri |publisher=Press.vatican.va |date= |accessdate=2015-10-21}}</ref><ref>{{citeCite web|url=http://www.microsofttranslator.com/BV.aspx?ref=IE8Activity&a=http%3A%2F%2Fpress.vatican.va%2Fcontent%2Fsalastampa%2Fen%2Fbollettino%2Fpubblico%2F2015%2F05%2F04%2F0333%2F00726.html |title=Translator |publisher=Microsofttranslator.com |date= |accessdate=2015-10-21}}</ref>.
 
== Influo ==
[[Dosiero:Dante Alighieri Santa Croce.jpg|eta|250px|Statuo de Dante sur placo apud la preĝejo [[Baziliko Santa Croce (Florenco)|Santa Croce]], [[Florenco]]]]
Dante argumentis (en la verko ''De vulgari eloquentia'')( (''Pri nacilingva elokvento'') kaj efektive pruvis(per la ''Komedio''), ke nacilingvo – kaj ne sole la latina – povas esti efika kaj belega ilo de alta literaturo. Dante estis influita de la [[Trobadoroj]], inter aliaj [[Arnaut Daniel]], kiun li citas en ''De vulgari eloquentia''.
 
Dante verkis kaj en la latina kaj en la [[itala lingvo|itala]], helpante formi la modernan italan lingvon kaj starigante sian toskanan dialekton la itala de literaturo.
Linio 158 ⟶ 157:
 
== Verkoj ==
 
en la Itala:
 
Linio 174 ⟶ 172:
* ''[[Quaestio de aqua et de terra]]'' ([[1320]])
 
=== Verkanalizo ===
:''Vidu ankaŭ [[:Kategorio:Verkaĵoj de Dante Alighieri|Verkoj de Dante Alighieri]]''
[[Dosiero:Alighieri - Divina Commedia, Nel mille quatro cento septe et due nel quarto mese adi cinque et sei - 2384293 id00022000 Scan00006.jpg|thumbeta|''Divina Commedia'' (1472).]]
La ''[[Dia Komedio]]'' priskribas la veturadon de Dante tra la [[Dia Komedio#Infero|Infero]] (''Inferno''), [[Dia Komedio#Purgatorio|Purgatorio]] (''Purgatorio''), kaj [[Dia Komedio#Paradizo|Paradizo]] (''Paradiso''); lin dekomence gvidis la Romia poeto [[Virgilio]] kaj poste [[Beatrice Portinari|Beatrice]], celo de lia amo kaj de alia el liaj verkoj, precipe ''[[La Vita Nuova]]'' (Vivo Nova).
 
''Infero'' estas viveca por modernaj legantoj; la teologiaj detaloj abundaj en la ceteraj libroj (''Paradizo'' estas la plej peze teologia) postulas iom da pacienco kaj da kulturo. ''Purgatorio'' estas eble la plej lirika el la tri, referencante pli da tiutempaj poetoj kaj artistoj ol ''Inferno''. En ''Paradizo'' laŭ multaj fakuloj aperas la plej belaj kaj mistikaj eroj de la ''Dia Komedio''' (ekzemple, kiam Dante rigardas la vizaĝon de Dio: "Al mia fantazio mankis povo." ''Par.'' XXXIII, 142).
 
[[Dosiero:DanteDetail.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|Dante, poze inter la monto de purgatorio kaj la urbo Florenco, montras la [[incipit]] ''Nel mezzo del cammin di nostra vita'' en detalo de pentraĵo de Domenico di Michelino, Florenco, 1465.]]
 
Kun sia graveco de celo, sia literatura staturo kaj la amplekso - kaj stila kaj tem-rilata - de sia enhavo, la ''Komedio'' baldaŭ iĝis angulŝtono en la evoluo de la [[itala]] kiel establita literatura lingvo. Danto estis pli konscia ol pli fruaj italaj verkistoj pri la gamo da italaj dialektoj kaj de la bezono krei unuigitan literaturan lingvon preter la limoj de la latina; per sia klopodo krei gepatralingvan literaturon en konkurenco kun pli fruaj klasikaj verkistoj, li estas antaŭulo de la [[Renesanco]].
Linio 187 ⟶ 185:
Li estis vaste honorata dum jarcentoj post lia morto, sed pli malfrue pluraj detaloj de lia lingvo iĝis eksmodaj: tro mezepokaj kompare kun la gusto de la renesanco.
 
Li verkis la ''Komedio''-n en lingvaĵo kiun li nomis "itala", iasence amalgamita literatura lingvo plejparte bazita sur la regiona dialekto de [[Toskanio]], sed kun kelkaj elementoj de la latina kaj aliaj regionaj dialektoj. Li konscie planis atingi legantaron ĉie en Italio inkluzive de laikoj, klerikoj kaj aliaj poetoj. Kreante poemon kun eposa rukturo kaj filozofan celo, li firmigis la koncepton, k la [[itala lingvo]] esu taŭga porĉiunivela esprimo. En la [[Franca lingvo|franca]], la ital lingvoestas moknomita ''La langue de Dante'' (las lingvo de Dante). Publikigo en la gepatra lingvo markis Dante kiel unu el la unuaj en romkatolika [[Okcidenta Eŭropo]] (inter aliaj kiel ekzemple [[Geoffrey Chaucer]] kaj [[Giovanni Boccaccio]]) se temas pri liberiĝo de normoj de eldonado en nur la [[latina]] (nome la lingvo de [[liturgio]], [[historio]] kaj fakularo ĝenerale, sed ofte ankaŭ de [[liriko]]). Tiu rompo metis precedencon kaj permesis ke pli da literaturo estu publikigita por pli larĝa legantaro, metante la scenejon por pli grandaj niveloj de legopovo en la estonteco. Tamen, male al Boccaccio, [[John Milton|Milton]] aŭ [[Ariosto]], Dante ne vere iĝis verkisto legita ĉie en Eŭropo ĝis la [[Romantismo]]. Al la romantikuloj, Dante, kiel [[Homero]] kaj [[Shakespeare]], estis ĉefekzemplo de la "origina geniulo" kiu fiksas siajn proprajn regulojn, kreas personojn de superpova staturo kaj profundo, kaj iras longen preter iu imito de la modeloj de pli fruaj majstroj kaj kiu, en victurno, ne povas vere esti imitita. Dum la 19-a jarcento, la reputacio de Danto kreskis kaj solidiĝis; kaj ĉirkaŭ 1865, la 600-a datreveno de lia naskiĝo, li fariĝis firme establita kiel unu el la plej grandaj literaturaj ikonoj de la okcidenta mondo.
 
Analoga revoluycio por enkonduko de la iatala lingvo en la scienco estis farita en la 17a jarcento de [[Galileo GALILEI|Galileo Galile]]<nowiki/>i ankŭ entombigita en Santa Croce.
 
[[Dosiero:Dante-alighieri.jpg|thumbeta|rightdekstra|Dante Alighieri, atribuita al [[Giotto di Bondone|Giotto]], en la kapelo de la palaco [[Bargello]] en Florenco. Tiu antikva pentraĵo de Dante estis pentrista ĝuste antaŭ lia ekzilo kaj ekde tiam ĝi estis tre restaŭrita.]]
Novaj legantoj ofte ne povas kompreni kiel tia grava laboro povas esti nomita "komedio." En la tempo de Danto, ĉiuj gravaj sciencaj verkoj estis skribitaj en la latina, tradicio kiuj daŭros por pluraj jarcentoj plie ĝis la jaroj de la [[klerismo]], kaj verkoj skribitaj en iu alia lingvo estis supozitaj esti pli sensignifaj en naturo. Krome, la vorto "komedio" en la klasika signifo rilatas al verkoj kiuj reflektas kredon je ordigita universo, en kiu okazaĵoj emis direkte al ne nur feliĉa aŭ distra fino sed ankaŭ estis influitaj per [[Providenco|Providenca]] volo kiu ordigas ĉiujn aĵojn al finfina bono. Laŭ tiu signifo de la vorto, kiel Danto mem skribis en letero al Cangrande de la Scala, la progresado de la pilgrimado de Infero ĝis Paradizo estas la paradigma esprimo de [[komedio]], ĉar la laboro komenciĝas kun la morala konfuzo de la pilgrimo kaj finiĝas kun la [[vizio]] de Dio.
 
[[Dosiero:Monument to Dante (Verona).jpg|leftmaldekstra|thumbeta|Statuo de Dante Alighieri en [[Verono]].]]
Aliaj verkoj de Dante estas ''[[Convivio]]'' ("La bankedo"),<ref>{{citeCite web|url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=2&idlang=UK|title=Banquet|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> nome kolekto de liaj plej longaj poemoj kun (nefinita) alegoria komentario; ''[[De monarchia]],''<ref>{{citeCite web|url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=4&idlang=UK|title=Monarchia|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> resuma traktaĵo pri politika filozofio en Latina kiu estis kondamita kaj bruligita post la morto de Dante<ref>Anthony K. Cassell
[http://wayback.archive.org/web/20151208162106/http://cuapress.cua.edu/BOOKS/viewbook.cfm?Book=CAMC The Monarchia Controversy]. [[De monarchia]] estis en la [[Index Librorum Prohibitorum]] el ties kreado ĝis 1881.</ref><ref>Giuseppe Cappelli, [https://books.google.com/books?id=_ssFAAAAQAAJ&pg=RA1-PA28 La divina commedia di Dante Alighieri], en itala.</ref> fare de la Papa Delegito [[Bertrando del Poggetto]], kiu argumentas por la neceso de universala aŭ tutmonda monarkio por establi universalan pacon en tiu vivo, kaj pri la rilato de tia monarkio al la Romkatolika Eklezio kiel gvidilo al eterna paco; ''[[De vulgari eloquentia]]'' ("Pri nacilingva elokvento"),<ref>{{citeCite web|url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=3&idlang=UK|title=De vulgari Eloquentia|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> pri nacilingva literaturo, parte inspirita de ''Razos de trobar'' de [[Raimon Vidal de Bezaudun]]; kaj ''La Vita Nuova'' ("La nova vivo"),<ref>{{cite web |url=http://www.danteonline.it/english/opere.asp?idope=5&idlang=UK |title=New Life|publisher=Dante online|accessdate=la 2-an de septembro 2008}}</ref> nome historio de lia amo a [[Beatrice Portinari]], kiu utilis ankaŭ kiel lasta simbolo de savo en la ''Komedio.'' La ''Vita Nuova'' enhavas multajn el la ampoeziaĵoj de Dante en toskana, kio estis ne senprecedenca; la gepatra estis regule uzat por lirikaj verkoj antaŭe, dum la tuta 13a jarcento. Tamen, la komentario de Dante pri sia propra verkaro estas ankaŭ en la gepatra — kaj en la ''Vita Nuova'' kaj en la ''Convivio'' — anstataŭ la Latina kiu estis preskaŭ universale uzaa tiucele. Referencoj al la ''Divina Commedia'' estas laŭ la formato (libro, kanto, versk), ekz., (''Inferno'', XV, 76).
{{Clear-}}
 
== En Esperanto aperis ==
Linio 205 ⟶ 203:
[[Traduko]] en [[Esperanto]] ekzistas de ''[[Infero (La Dia Komedio)|Infero]]'' fare de [[Kálmán Kalocsay]]. Tiu ĉi traduko, kiun aperigis [[Literatura Mondo]] en 1933, estas mejloŝtono en la [[evoluo]] de la [[poezio|poezia]] [[lingvo]] de Esperanto.
 
Krom tio kompleta traduko de ''La Dia Komedio'' estis eldonita - sen vicnumero - en la [[Serio Oriento-Okcidento]], en senrima traduko de [[Giovanni Peterlongo]] kaj kun ilustraĵoj de [[Sandro Botticelli]].<ref>[[Edizioni SIEI]] Milano, unua eldono 1963, dua eldono 1979.</ref> Tiu eldono, kun la itala teksto kaj la traduko en du paralelaj paĝoj, celis komprenigi la lingvon de Dante al fremduloj, kiuj konas ĝin nur supraĵe. Ĝi estas la sola eldono, en kiu estas ilustraĵoj de Botticelli.
 
Ankaŭ ''Vivo Nova'' aperis en Esperanta traduko: dulingva eldono aperis ĉe [[Fonto (eldonejo)|Fonto]]; la tradukon verkis brila poeto [[Enrico Dondi]] en 2003.
Linio 216 ⟶ 214:
{{Projektoj|q=Dante Alighieri|s=Aŭtoro:Dante Alighieri}}
 
== Vidu ankaŭ ==
* [[Vittorio Russo]]
 
== Notoj ==
{{referencojReferencoj|2}}
 
== Bibliografio ==
[[Dosiero:De vulgari eloquentia.tif|thumbeta|''De vulgari eloquentia'', 1577]]
* Allitt, John Stewart (2011). ''Dante, il Pellegrino'' (itale) (Edizioni Villadiseriane eld.). Villa di Serio (BG).
* Teodolinda Barolini (eld.). ''Dante's Lyric Poetry: Poems of Youth and of the 'Vita Nuova'''. University of Toronto Press, 2014.
Linio 234 ⟶ 232:
* Scott, John A. (1996). ''Dante's Political Purgatory''. Philadelphia: University of Pennsylvania Press. ISBN 9780585127248.
* Seung, T. K. (1962). ''The Fragile Leaves of the Sibyl: Dante's Master Plan''. Westminster, MD: Newman Press. OCLC 1426455.
* Toynbee, Paget (1898). ''A Dictionary of the Proper Names and Notable Matters in the Works of Dante''. Londono: The Clarendon Press. OCLC 343895. [https://archive.org/details/adictionaryprop00toyngoog arkivigita versio alirita la 8-an de januaro 2017].
* Whiting, Mary Bradford (1922). ''Dante the Man and the Poet''. Cambridge: W. Heffer & Sons. OCLC 224789.
* Guénon, René (1925). ''L'Esoterisme de Danté'', 1925, ISBN 0-900588-02-0; angla traduko ''The Esoterism of Dante'', tradukita per C. B. Berhill, en la serio ''Perennial Wisdom''. Ghent, Novjorkio: Sophia Perennis et Universalis, 1996. VIII, 72 p.
Linio 258 ⟶ 256:
* {{Tradukita|lingvo=en|artikolo=Dante Alighieri|revizio=757937342}}
{{Bibliotekoj}}
{{havendaHavenda artikolo}}
{{Leginda}}
 
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Dante_Alighieri"