Vikipedio

Bagdado: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
e Bot: anstataŭigas ŝablonon per nova ŝablono
esperantigita parametro, formatigo de titoloj, +Projektoj, +Bibliotekoj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 17:
| blazono =
<!-- *** Lando ktp. *** -->
| lando = Irako
| lando_tipo = Ŝtato
| lando_flago = 1
Linio 27:
| distrikto_tipo = Regiono
| municipo =
| municipo_tipo =
| histregiono = Mezopotamio
| histregiono1 = Abasida Kaliflando
Linio 40:
| rivero_tipo =
| memorindaĵo =
| memorindaĵo_noto =
| memorindaĵo1 =
| memorindaĵo_tipo =
| ŝoseo =
| montaro =
Linio 66:
| plej_malalta_long_d =
<!-- *** Dimensioj *** -->
| areo = 204.2
| areo_rondumo = 1
<!-- *** Loĝantaro *** -->
Linio 74:
<!-- *** Historio & gvidantaro *** -->
| establita = 762 a.K.
| establita_tipo = Fondita
| establita1 = Al-Mansur
| establita1_tipo = fondinto
Linio 124:
* [http://www.thelancet.com/journals/lancet/article/PIIS0140-6736%2806%2969491-9/fulltext#article_upsell]. de Gilbert Burnham, Riyadh Lafta, Shannon Doocy, kaj Les Roberts. ''[[The Lancet]]'', 11a de Oktobro, 2006
* [http://www.globalsecurity.org/military/world/iraq/baghdad.htm Baghdad] el GlobalSecurity.org
</ref><ref name=largestcities>[http://www.mongabay.com/igapo/Iraq.htm "Cities and urban areas in Iraq with population over 100,000"], Mongabay.com</ref> kaj la dua plej granda urbo en la [[Araba mondo]] (post [[Kairo]], [[Egiptio]]), kaj la dua plej granda urbo en [[Okcidenta Azio]] (post [[Teherano]], [[Irano]]). Laŭ la iraka registaro, la populacio de la lando estis atinginta 35 milionojn, kun 9 milionoj en la ĉefurbo.<ref>{{citeCite web|url=http://en.aswataliraq.info/(S(s0hfzsnuvqwhq445fuqqwg55))/Default1.aspx?page=article_page&id=153148&l=1 |title=Iraqi population reaches about 35 million : Aswat Al Iraq |publisher=En.aswataliraq.info |date=2013-04-27 |accessdate=2013-12-16}}</ref>
 
Situanta laŭlonge de la [[Tigris|rivero Tigris]], la urbo estis fondita en la 8a jarcento ([[kalifo]] [[al-Mansur]] fondis la urbon) kaj iĝis la ĉefurbo de la [[Abasida Kaliflando]]. Post mallonga tempo de ties fondo, Bagdado evoluis en grava kultura, komerca, kaj intelektula centro por la [[Islama mondo]]. Tio, aldone al la gastigado de kelkaj ŝlosilaj akademiaj institucioj (ekz. [[Hejmo de Saĝeco]]), havigis al la urbo tutmondan reputacion kiel la "Centro de Lernado".
Linio 136:
La nomo Bagdado estas antaŭ-islama. La loko kie la urbo Bagdado rezulte stariĝis estis loĝataj dum jarmiloj kaj ĉirkaŭ la 8a jarcento n.e. disvolviĝis kelkaj vilaĝoj ([[Asirianoj|Asiriaj kristanoj]]), kiaj persa<ref>{{cite web |url=http://www.britannica.com/place/Baghdad/History |title=Baghdad, Foundation and early growth|quote=[...] the site located between present-day Al-Kāẓimiyyah and Al-Karkh and occupied by a Persian village called Baghdad, was selected by al-Manṣūr, the second caliph of the Abbāsid dynasty, for his capital.|website=Encyclopedia Britannica |access-date=[[21a de oktobro]] 2015}}</ref><ref>Le Strange, G. (n.d.). [...] The Persian hamlet of Baghdad, on the Western bank of the Tigris, and just above where Sarat canal flowed in, was ultimately fixed upon [...]. In Baghdad during the Abbasid Caliphate (p. 9).</ref> domaro nomata ''Bagdado'', kies nomo estos uzata por la Abasida metropolo.<ref name="books.google.nl">[https://books.google.com/books?id=p5U3AAAAIAAJ&pg=PA564&dq=baghdad+aramaic+christian+villages&hl=nl] Encyclopedia of Islam</ref>
 
Oni proponis ke tiu nomo estas de Hind-Eŭropa origino<ref name="Etymology Dictionary">Online Etymology Dictionary. (n.d.). Alirita la [[21an de oktobro]] 2015.</ref> kiel [[Mezpersa lingvo|mezpersa]]<ref>{{citeCite web|url=http://www.iranicaonline.org/articles/baghdad-iranian-connection-1-pr-Mongol |title=BAGHDAD i. Before the Mongol Invasion – Encyclopædia Iranica |publisher=Iranicaonline.org |accessdate=2013-12-16}}</ref><ref>{{citeCite book|url=https://books.google.com/books?id=rezD7rvuf9YC&pg=PA563 |title=First Encyclopaedia of Islam: 1913-1936 - Google Books |publisher=Books.google.com |accessdate=2013-12-16}}</ref><ref>http://admin.iraqupdates.net/p_articles.php/article/35631</ref><ref>{{citeCite web|url=http://www.blackanthem.com/News/Fact_Sheets/Baghdad_Iraq10693.shtml |title=Baghdad, Iraq |publisher=Blackanthem.com |accessdate=2013-12-16}}</ref><ref>{{citeCite web|author=persiangulfstudies.com |url=http://persiangulfstudies.com/en/index.asp?P=NEWS2&Nu=45 |title=Persian Gulf Studies Center |publisher=Persiangulfstudies.com |accessdate=2013-12-16}}</ref><ref>{{citeCite web|url=http://islam.about.com/cs/history/a/aa040703a.htm |title=Baghdad in Islamic History |publisher=Islam.about.com |date=2013-07-15 |accessdate=2013-12-16}}</ref><ref>{{citeCite book|url=https://books.google.com/books?id=i-4WhilzYkQC&pg=PA33 |title=Once Upon a Time in Baghdad - Margo Kirtikar - Google Books |publisher=Books.google.com |date=2011-01-19 |accessdate=2013-12-16}}</ref> komponaĵo de ''Bagh'' ([[Dosiero:baghpahlavi.png|25px]]) "dio" kaj ''dād'' ([[Dosiero:dadpahlavi.png|30px]]) "donacita de",<ref>Mackenzie, D. (1971). A concise Pahlavi Dictionary (p. 23, 16).</ref> tradukebla al "Donacita de Dio" aŭ "Donaco de Dio". En [[Malnovpersa lingvo|malnovpersa]] la unua elemento povas esti komprenata kiel ''boghu'' kaj estus rilata al slava ''bog'' "dio",<ref name="Etymology Dictionary"/> dum la dua povas esti komprenata kiel ''dadāti''.<ref name="Strange pg 10">Guy Le Strange, "Baghdad During the Abbasid Caliphate from Contemporary Arabic and Persian", paĝo 10</ref> Simila termino en mezpersa estas la nomo ''Mithradāt'' (''Mihrdād'' en novpersa), konata ankaŭ laŭ sia helenisma formo [[Mitridato la 6-a de Ponto|Mitridato]] signife "donaco de [[Mitrao]]" (''dāt'' estas la pli arkaika formo de ''dād'', rilata al la latina ''dat'' kaj en aliaj lingvoj ''donor'' aŭ ''donanto''<ref name="Etymology Dictionary"/>). Estas nombraj aliaj lokoj en plej ampleksa regiono kies nomoj estas komponaĵoj de la vorto ''bagh'', kiaj Baglan kaj Bagram en Afganio aŭ vilaĝo nome Baĝ-ŝan en Irano.<ref>Joneidi, F. (2007). متن‌های پهلوی. En Palevaj skribmaniero kaj lingvo (Arsacida kaj Sasanida) نامه پهلوانی: آموزش خط و زبان پهلوی اشکانی و ساسانی (dua eld., p. 109). Teheraon: Balĥ (نشر بلخ).</ref>
 
Kiam la [[Abasida Kaliflando|Abasida Kalifo]], [[Al-Mansur]], fondis tute novan urbon por sia ĉefurbo, li elektis la nomon [[Rondurbo Bagdado|Madinat al-Salaam]] aŭ ''Urbo de Paco''. Tiu estis la oficiala nomo sur moneroj, pezunuoj kaj aliaj oficialaj uzadmanieroj, kvankam la normala popolo pluuzadis la malnovan nomon.<ref name="ما معنى اسم مدينة بغداد ومن سماه ؟">{{citeCite web|url=http://seenjeem.maktoob.com/question?category_id=4&level=L2&question_id=9510 |title=ما معنى اسم مدينة بغداد ومن سماه ؟ |publisher=Seenjeem.maktoob.com |accessdate=2010-04-27}}</ref><ref name="Egabat.google.com">{{citeCite web|url=http://egabat.google.com/ejabat/thread?tid=6981074380f32f74 |title=ما معنى (بغداد)؟ - تمت الإجابة عنه - Google إجابات |publisher=Egabat.google.com |accessdate=2010-04-27}}</ref> Ĉirkaŭ la 11a jarcento, "Bagdado" iĝis preskaŭ la nura nomo por la mondfama [[metropolo]].
 
== Geografio ==
[[Dosiero:Baghdad, Iraq.JPG|thumbeta|maldekstre|Elaera vidaĵo de Bagdado.]]
Bagdado situas en centro de la lando sur [[ebenaĵo]] laŭ ambaŭ [[bordo]]j de [[Tigris]]. La rivero Tigris dividas Bagdadon en du duonoj, kies orienta duono estas nomata '[[Al-Rusafa|Rusafa]]' dum la okcidenta duono estas konata kiel '[[Karĥ]]'. La tero sur kiu estis konstruita la urbo estas preskaŭ tute ebena kaj malalta, nome de [[Aluvio|aluvia]] deveno pro la periodaj grandaj [[inundo]]j kiuj okazas ĉe la rivero.
 
Linio 149:
== Historio ==
[[Dosiero:Abbasids850.png|eta|250px|Plej granda amplekso de la [[Abasida Kaliflando]], ĉ. 850. Bagdado estis ties ĉefurbo.]]
 
=== Fondo ===
Post la falo de la [[Umajida Kaliflando|Umajidoj]], nome la unua dinastio el [[Islamo]], la venkintaj [[Abasida Kaliflando|Abasidaj regantoj]] volis sian propran ĉefurbon por regadi el tie. Por tio ili elektis lokon norde de la [[Sasanida Imperio|Sasanida]] ĉefurbo nome [[Seleŭkio-Ktesifono|Ktesifono]] (kaj ankaŭ ĝuste norde de kie iam estis la antikva [[Babilono]]), la 30an de Julio 762,<ref>{{citeCite book
|last=Corzine
|first=Phyllis
Linio 157 ⟶ 158:
|publisher=Thomson Gale
|pages=68–69
}}</ref> la [[kalifo]] [[Al-Mansur]] komisiis la konstruon de la urbo, kaj ĝi estis konstruita sub la superkontrolo de la Barmakidoj.<ref>{{Cite book
|title=Times History of the World
|publisher=Times Books
Linio 172 ⟶ 173:
La kresko de la urbo estis helpita de sia elstara loko, bazita sur almenaŭ du faktoroj: ĝi havis kontrolon super strategiaj kaj komercaj vojoj laŭlonge de la rivero [[Tigris]]; kaj la abundo de akvo en seka klimato. Akvo ekzistas kaj ĉe la norda kaj ĉe la suda pintoj de la urboj, permesante al ĉiuj hejmoj havi sufiĉan disponeblon, kio estis tre malofta dum tiu tempo kaj regiono.
 
[[Dosiero:Baghdad-Zumurrud-Khaton.jpg|thumbeta|upright|Tombo de Zumurrud Ĥaton en Bagdado (konstruita en 1202 n.e), foto de 1932.]]
Bagdado superis [[Seleŭkio-Ktesifono|Ktesifonon]], nome ĉefurbo de la [[Sasanida Imperio|Persa Imperio]], kiu estis situanta ĉirkaŭ 30 km sudoriente. Nuntempe, ĉio kio restis el Ktesifono estas la sankta urbo Salman Pak, ĝuste sude de Granda Bagdado. Ktesifono mem estis anstataŭata kaj anstataŭis [[Seleŭkio]]n, nome la unua ĉefurbo de la [[Seleŭkia Imperio]]. [[Seleŭkio]] estis antaŭe siavice anstataŭata de la urbo [[Babilono]].
 
En siaj komencaj jaroj, la urbo estis konata kiel intenca memorigilo pri esprimo de la [[Korano]], kiam ĝi aludas al [[Paradizo]].<ref>Wiet, paĝo 13.</ref> Necesis kvar jaroj por konstrui ĝin (764-768). Mansur kunigis inĝenierojn, kontrolistojn kaj artokonstruistojn el le tuta mondo por ariĝi kaj prilabori planojn por la urbo. Ĉirkaŭ 100,000 konstrulaboristoj venis por studi la planojn; oni distribuis multajn salajrojn por ekkonstrui la urbon.<ref>{{citeCite book|last=Corzine|first=Phyllis|title=The Islamic Empire|year=2005|publisher=Thomson Gale|page=69}}</ref> Julio estis elektita por la starta tempo ĉar du astrologoj, nome Naubaĥt Ahvazi kaj Maŝallah ibn Athari, kredis ke la urbo estu konstruita sub la signo de la leono, [[Leono (konstelacio)|Leono]].<ref>Wiet, pg. 12</ref> Leono estis asocia kun fajro kaj estas [[simbolo]] de produktiveco, fiero, kaj ekspansio.
 
La brikoj uzitaj por konstrui la urbon estis 460 mm je ĉiuj flankoj. [[Abu Hanifah]] estis la kalkulisto de la brikoj kaj li disvolvigis kanalon, kiu alportis akvon al la laborejo por la uzado kaj de homa konsumado kaj de fabrikado de la brikoj. Oni uzis ankaŭ [[marmoro]]n por fari konstruaĵojn tra la tuta urbo, kaj ankaŭ marmoraj ŝtupoj kondukis al la bordoj de la rivero.
 
La baza plano de la urboverkoj konsistis el du grandaj duoncirkloj de ĉirkaŭ 19 km de diametro. La urbo mem estis desegnita kiel cirklo de ĉirkaŭ 2 km de diamtro, kio kondukis ĝin al la nomo de "Ronda Urbo". La origina desegno montris unusolan ringon de loĝejaj kaj komercaj strukturoj laŭlonge de la interno de la urbomuregoj, sed la fina konstruo aldonis alian ringon ene de la unua.<ref name="ox">{{citeCite web|url=https://web.archive.org/http://islamicceramics.ashmol.ox.ac.uk/Abbasid/baghdad.htm|title=Abbasid Ceramics: Plan of Baghdad|publisher=web.archive.org|accessdate=2014-10-05}}</ref> Ene de la urbo estis multaj parkoj, ĝardenoj, vilaoj, kaj promenejoj.<ref>"Yakut: Baghdad under the Abbasids, c. 1000CE"</ref> En la centro de la urbo estis moskeo, same kiel sidejoj por gvardioj. La celo aŭ uzo de la restanta spaco en la centro estas nekonata. La cirkla desegno de la urbo estis rekta respegulo de la tradicia [[Persio|persa]] [[Sasanida Imperio|sasanida]] [[urboplanado|urba desegno]]. La sasanida urbo Gur en [[Provinco Farso]] de la unua Irano, konstruita 500 jarojn antaŭ Bagdado, estis preskaŭ identa en sia ĝenerala cirkla desegno de radiantaj avenuoj, kaj la registaraj konstruaĵoj kaj temploj ĉe la centro de la urbo. Tiu stilo de urba planado kontrastis kun tiuj de antikvaj [[Antikva Grekio|greka]] kaj [[Romio|roma]] urboplanado, en kiuj urboj estis desegnitaj kiel kvadratoj aŭ rektanguloj kun stratoj interkunigante unu la alian per ortaj anguloj.
 
=== Ĉirkaŭaj muregoj ===
Linio 185 ⟶ 186:
 
=== Orporda Palaco ===
 
En la mezo de Bagdado, sur la centra placo estis la Orporda Palaco. Tiu Palaco estis la rezidejo de la kalifo kaj de lia familio. En la centra parto de la konstruaĵo estis verda [[kupolo]] kiu estis 39 m alta. Ĉirkaŭ la palaco estis ĉeakva promenejo, en kiu nur la kalifo rajtis veni rajde surĉevale. Aldone, la palaco estis ĉe aliaj domegoj kaj oficiraj loĝejoj. Ĉe la Pordego de Sirio konstruaĵo servis kiel hejmo por la gvardioj. Ĝi estis farita el [[briko]]j kaj [[marmoro]]. La palaco guberniestro loĝis en tiu laata parto de la konstruaĵo kaj la komandanto de la gvardio antaŭe. En 813, post la morto de la kalifo [[Al-Amin]] la palaco ne estis plu uzata kiel hejmo por la kalifo kaj lia familio.<ref>Wiet, paĝo 15.</ref>
Ĉio tio estis bazita sur la [[Araba skribmaniero]].<ref>Vidu:
* {{Cite book|title=Islam Art and Architecture|first=Markus|last=Hattstein|author2=Peter Delius|year=2000|page=96|isbn=3-8290-2558-0|publisher=Könemann|location=Cologne}}
* ''[[Encyclopædia Iranica]]'', [[Columbia University]], p. 413.</ref> La du desegnistoj kiuj estis dungitaj de [[Al-Mansur]] por plani la urbajn desegnojn estis Naubaĥto, nome [[Zoroastrismo|zoroastristo]] kiu determinis ankaŭ ke la dato de la fondo de la urbo estos astrologie favora, kaj Maŝallah ibn Athari, nome judo el [[Ĥorasano]], [[Irano]].<ref name="ref2">{{citeCite book|title=Islamic Science and Engineering|first=Donald R.|last=Hill|year=1994|page=10|isbn=0-7486-0457-X|publisher=Edinburgh Univ. Press|location=Edinburgh}}</ref>
 
=== Abasidoj kaj la ronda urbo ===
{{Ĉefartikolo|Abasida Kaliflando}}
[[Dosiero:Baghdad 150 to 300 AH.gif|300px|thumbeta|La [[Rondurbo Bagdado]] inter 767 kaj 912 n.e.]]
La Abasida Kaliflando estis bazita sur la fakto ke oni supozis tiujn kalifojn descendantoj aŭ posteuloj de la onklo de [[Muhammad]] kaj estis tiele parto de la tribo de [[Kurajŝoj]]. Ili uzis malamikecon [[Ŝijaismo|Ŝijaisman]], movadon por Granda [[Ĥorasano]] kaj alvokojn al ambicioj kaj tradicioj de la ĵus konkerita [[Persio|persa]] aristokrataro por superi la [[Umajadoj]]n.<ref>Atlas of the Medieval World paĝo 78.</ref>
La Abasidoj serĉis kombini la hegemonion de la [[Araba]]j triboj pere de la imperiaj, kortegaj, ceremoniaj, kaj administraciaj strukturoj de la Persianoj. La Abasidoj konsideris sin mem kiel la heredantoj kaj la neceson de Mansur por lokigi la ĉefurbon en loko kiu estu reprezenta de la arab-islama identeco per konstruado de la [[Hejmo de Saĝeco]], kie estu tradukitaj antikvaj tekstoj el siaj originaj lingvoj, kiaj la greka, al araba. Mansur estas konsiderata kiel pioniro de "[[Traduka Movado]]" pro tio. Krome, Bagdado estas ankaŭ ĉe la antikva Sasanida imperia sidejo de [[Ktesifono]] ĉe la rivero Tigris.
Linio 201:
=== Centro de lernado (8a al 13a jarcentoj) ===
{{Ĉefartikolo|Islama Orepoko}}
Unu generacion post ties fondo, Bagdado iĝis kerno de [[lernado]] kaj de [[komerco]]. La [[Hejmo de Saĝeco]] estis institucio dediĉata al la tradukado de [[Greka lingvo|grekaj]], [[mezpersa]]j kaj [[Siriaka lingvo|siriakaj]] verkoj. Fakuloj venis al Bagdado el la tuta [[Abasida Kaliflando]], faciligante la enkondukon de persa, greka kaj [[Hindio|hindia scienco]] en la araban kaj islaman mondon de tiu tempo. Bagdado estis plej verŝajne la plej granda urbo en la mondo tuj post sia fondo ĝis la 930-aj jaroj, kiam ĝi estis ligita al [[Kordovo (Hispanio)|Kordovo]].<ref>{{citeCite web|url=http://geography.about.com/library/weekly/aa011201a.htm |title=Largest Cities Through History |publisher=Geography.about.com |date=2009-11-02 |accessdate=2010-04-27}}</ref>
Kelkaj ĉirkaŭkalkuloj sugestas ke la urbo enhavis ĉirkaŭ unu milionon da loĝantoj je sia pinto.<ref>Matt T. Rosenberg, [http://geography.about.com/library/weekly/aa011201a.htm ''Largest Cities Through History''.]</ref> Multaj el la rakontoj de ''[[Mil kaj unu noktoj]]'' okazas en Bagdado dum tiu periodo.
 
Linio 209:
 
=== Fino de Abasidoj en Bagdado ===
[[Dosiero:Baghdad old Abbasid Minaret.jpg|thumbeta|upright|Minareto de Suq al-Ĝazel (Tolbazaro) en Bagdado, [[Mezopotamio]] ([[Irako]]). Tiu estas la plej malnova [[minareto]] en Bagdado. Ĝi apartenis al la Kalifa Moskeo, konstruita de la kalifo Muktafi 901–907 n.e.]]
La [[Tahirida dinastio]] (perse طاهریان) estis dinastio, de persa dihkana deveno, kiu regadis en la urbo Bagdado el 820 ĝis 891.
 
Linio 234:
 
=== La Mongoloj ===
[[Dosiero:DiezAlbumsFallOfBaghdad.jpg|thumbeta|leftmaldekstra|Konkero de Bagdado fare de Mongoloj en 1258.]]
 
En 1058, Bagdado estis kaptita de [[Fatimidoj]] sub la turka generalo Abu'l-Ḥārith Arslān al-Basasiri, aliĝinto de [[Ismailanismo]] kun la Ukajlidaj Kurajŝoj.<ref>Virani, Shafique N. ''The Ismailis in the Middle Ages: A History of Survival, A Search for Salvation'', (New York: Oxford University Press, 2007), 6.</ref> Ne multe antaŭ la alveno de la Selĝukoj en Bagdadon, al-Basasiri petis al la Fatimida Imam-Kalifo [[Al-Mustansir Billah|al-Mustansir]] helpi lin por la konkero de Bagdado je konto de la Ismailia Imamo. Oni ĵus sciis ke la fama Fatimida misiisto ''da'i'', nome al-Mu'ajjad al-Ŝirazi, ludis rektan rolon por elteni al-Basasiri kaj helpis tiun generalon por sukcesi en la konkero de [[Mosulo]], [[Gubernio Ŭasit|Ŭasit]] kaj [[Kufa]]. Tuj poste,<ref name="Daftary, Farhad 1990">Daftary, Farhad. ''The Isma'ilis: Their History and Doctrines'' Cambridge: Cambridge University Press, 1990, 205-206.</ref> ĉirkaŭ Decembro de 1058, ŝijaisma ''[[azano]]'' (nome alvoko al preĝo) estis plenumita en Bagdado kaj ''ĥutbah'' (prediko) estis liverita je la nomo de la Fatimida Imam-Kalifo.<ref name="Daftary, Farhad 1990"/> Spite siajn ŝijaismajn inklinojn, Al-Basasiri ricevis eltenon el Sunaistoj same kiel el Ŝijaistoj, ĉar la opozicio al la povo de Selĝukoj estis komuna faktoro.<ref>Daftary, Farhad. ''The Isma'ilis: Their History and Doctrines'' Cambridge: Cambridge University Press, 1990), 206.</ref>
 
La 10an de Februaro 1258, Bagdado estis kaptita de [[Mongoloj]] estritaj de [[Hulegu]], pranepo de [[Ĝingis-Ĥano]], dum la [[Sieĝo de Bagdado (1258)|sieĝo de Bagdado]].<ref>[https://faculty.washington.edu/modelski/CAWC.htm Central Asian world cities], George Modelski</ref> Multaj kvartaloj estis ruinigitaj per incendioj, la sieĝo mem aŭ rabado. La Mongoloj masakris plej el la urba loĝantaro, inklude la kalifon [[Al-Musta'sim]], kaj detruis grandajn partojn de la urbo. Ankaŭ la [[kanalo]]j kaj [[digo]]j kiuj estis forminta la urban sistemon de [[irigacio]] estis same detruitaj. Dum tiu tempo, en Bagdado, kristanoj kaj ŝijaistoj estis tolerataj, dum sunaistoj estis traktataj kiel malamikoj.<ref>{{citeCite book|editor1-last=Bosworth|editor1-first=C.E.|editor2-last=Donzel|editor2-first=E. van|editor3-last=Heinrichs|editor3-first=W.P.|editor4-last=Pellat|editor4-first=Ch.|title= Encyclopaedia of Islam, Volume VII (Mif-Naz)|date=1998|publisher=BRILL|isbn=9789004094192|page=1032}}</ref> La rabado de Bagdado metis fino al la Abasida Kaliflando, frapego el kiu la Islama civilizo neniam rekuperiĝis.
 
Je tiu punkto, Bagdado estis regita de [[Ilĥanlando]], disigita ŝtato de la Mongola Imperio, reganta el Irano. En 1401, Bagdado estis denove rabita, tiam fare de la centrazia tjurka konkeranto [[Timur]] ("Tamerlano").<ref>Ian Frazier, [http://www.newyorker.com/archive/2005/04/25/050425fa_fact4?currentPage=5 Annals of history: Invaders: Destroying Baghdad], The New Yorker, 25a de Aprilo 2005. paĝo 5.</ref> Kiam liaj fortoj kaptis Bagdadon, li pardonis neniun, kaj ordonis ke ĉiu el liaj soldatoj alportu reen du fortranĉitajn homajn kapojn.<ref>[http://www.eurasianet.org/departments/civilsociety/articles/eav042806.shtml New Book Looks at Old-Style Central Asian Despotism], EurasiaNet Civil Society, Elizabeth Kiem, 28an de Aprilo, 2006</ref> Ĝi iĝis provinca ĉefurbo kontrolita de la dinastioj de la Mongolaj Jalajeridoj (1400–1411), Tjurka Kara Kojunlu (1411–1469), Tjurka Ak Kojunlu (1469–1508), kaj la Iranaj [[Safavidoj]] (1508–1534).
 
[[Dosiero:Baghdad-Carriage 1930.jpg|thumbeta|rightdekstra|Bagdado en 1930.]]
 
=== Otomana epoko (16a al 19a jarcentoj) ===
En 1534, Bagdado estis kaptita de la [[Otomana Imperio|Otomanaj Turkoj]]. Dum la regado de la [[Otomana Imperio|Otomanoj]], Bagdado pluestis en periodo de dekadenco, parte kiel rezulto de malamikeco inter ties regantoj kaj la Iranaj Safavidoj, kiuj ne akceptis la Sunaisman kontrolon de la urbo. Inter 1623 kaj 1638, ĝi revenis sub irana regado antaŭ fali reen en otomanajn manojn.
Linio 251 ⟶ 252:
 
=== 20a kaj 21a jarcentoj ===
[[Dosiero:Baghdad LOC 13186.jpg|thumbeta|Bagdado en 1932.]]
[[Dosiero:20160102-Tahrir square Baghdad.jpg|thumbeta|Placo Tahrir en Bagdado, Irako.]]
Bagdado kaj suda Irako restis sub Otomana regado ĝis 1917, kiam ĝi estis kaptita de la Britoj dum la [[Unua Mondmilito]]. En 1920, Bagdado iĝis la ĉefurbo de la Brita Mandato de Mezopotamio kaj post ricevi sendependon en 1932, la ĉefurbo de la [[Regno Irako]]. La urba loĝantaro kreskiĝis el ĉirkaŭkalkulitaj 145,000 en 1900 al 580,000 en 1950. Dum la Mandato, la grava [[Judoj|juda]] komunumo de Bagdado konsistis el kvarono de la urba loĝantaro.<ref name="GhareebDougherty2004">{{citeCite book|author1=Edmund A. Ghareeb|author2=Beth Dougherty|title=Historical Dictionary of Iraq|url=https://books.google.com/books?id=RIB5qT9sGnwC&pg=PA125|date=18 March 2004|publisher=Scarecrow Press|isbn=978-0-8108-6568-6|page=125|quote=Jews represented 2.5 percent of 'Iraq's population and 25 percent of Baghdad's.}}</ref>
 
La [[1an de aprilo|1an de Aprilo]] [[1941]], membroj de la "Ora Kvaropo" kaj [[Raŝid Ali al-Kajlani]] realigis [[Iraka puĉo de 1941|puĉon en Bagdado]]. Raŝid Ali instalis pro-[[Naziisma Germanio|germana]] kaj pro-[[Regno Italio|itala]] registaron por anstataŭi la pro-britan registaron de la [[Regento]] [['Abd al-Ilah|Abdul Ilah]]. La 31an de Majo, post la rezulta [[Angl-Iraka Milito]] kaj post Raŝid Ali kaj lia registaro estis elirinta, la Urbestro de Bagdado submetiĝis al la fortoj de Britio kaj de la [[Brita Komunumo]].
 
La [[14an de julio|14an de Julio]] [[1958]], membroj de la [[Iraka Armeo]], sub estreco de [[Abd al-Karim Kasim]], realigis revolucion nome puĉon. La reĝo [[Faisal la 2-a]], iama Ĉefministro Nuri as-Said, iama Regenta Princo [['Abd al-Ilah]], membroj de la reĝa familio, kaj aliaj estis sovaĝe mortigitaj dum la puĉo. Multaj el la korpoj de viktimoj estis poste trenitaj surstrate de Bagdado.
 
Linio 270 ⟶ 271:
 
== Vidindaĵoj ==
[[Dosiero:Al-Mutanabbi Statue in Baghdad.jpg|thumbeta|Statuo de [[Al-Mutanabi]] ĉe la fino de la Strato Mutanabi ĉe la rivero [[Tigris]] en Bagdado.]]
* [[Al-Mustansirija]] ([[13-a jarcento]])
* Placo Tahrir
Linio 304 ⟶ 305:
 
== Notoj ==
{{referencojReferencoj|2}}
 
== Eksteraj ligiloj ==
{{Projektoj}}
* http://memory.loc.gov/cgi-bin/map_item.pl?style=plnews&data=/gmtemp/news/ni000001.sid&title=Baghdad,+2003 <!-- Interaga mapo -->
* http://www.hot-maps.de/middle_east/irak/baghdad/homede.html <!-- _Stadtplan_ Bagdado -->
Linio 314 ⟶ 316:
{{Aziaj ĉefurboj}}
 
{{havendaHavenda artikolo|Bagdado}}
{{Bibliotekoj}}
 
[[Kategorio:Bagdado| ]]
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Bagdado"