Vikipedio

Gottfried Wilhelm Leibniz: Malsamoj inter versioj

Browse history interactively
[kontrolita revizio][kontrolita revizio]
← Iru al antaŭa ŝanĝoIru al sekvanta ŝanĝo →
Enhavo forigita Enhavo aldonita
VidaVikiteksto
eNeniu resumo de redakto
pli bona ŝablono (-), formatigo de titoloj, multaj kosmetikaj ŝanĝoj
Linio 18:
|kesta larĝo =
}}
-->{{Informkesto sciencisto
|nomo = Gottfried Wilhelm von Leibniz
|dosiero = Gottfried Wilhelm von Leibniz.jpg
|priskribo de dosiero = Gottfried Leibniz portretita de Christoph Bernhard Francke (1700)
|dato de naskiĝo = {{dato|1|julio|1646}}
|loko de naskiĝo = [[Leipzig]], [[Elekto-Saksio|Saksio]], {{Sankta Romia Imperio}} (Germanio)
|dato de morto = {{dato|14|novembro|1716}}
|loko de morto = [[Hanovro]], [[Hanovro (lando)|Hanovro]], {{Sankta Romia Imperio}} (Germanio)
|loĝloko =
Linio 30:
|nacio =
|etneco =
|kampo = [[matematiko]], [[filozofio]]
|laboro_institucioj =
|alma_mater =
Linio 44:
'''Gottfried Wilhelm LEIBNIZ''' {{prononco|'''got'''fri:t '''vil'''helm '''lajb'''nic|ˈɡɔtˌfʁiːt ˈvɪlˌhɛlm ˈlaɪbˌnɪts}}, en Esperanto ankaŭ '''Gotfredo Vilhelmo LEJBNICO''' (naskiĝis la {{daton|1|julio|1646}} en [[Leipzig|Lepsiko]], mortis la {{daton|14|novembro|1716}} en [[Hanovro]]) estis [[Germanio|germana]] [[filozofio|filozofo]], [[matematiko|matematikisto]] kaj [[tutfakulo]]. Li okupis elstaran lokon kaj en la [[historio de matematiko]] kaj en la [[historio de filozofio]].
 
== Gravo ==
Fakuloj kiaj [[Bertrand Russell]] kredis, ke Leibniz disvolvigis [[kalkulo]]n sendepende el la instruado fare de [[Isaac Newton]],<ref>{{Cite book|title = History of Western Philosophy: Collectors Edition|url = https://books.google.com/books?id=Gm_cCZBiOhQC|publisher = Routledge|date = 2013-04-15|isbn = 9781135692841|language = en|first = Bertrand|last = Russell|page = 564}}</ref> kaj la notacio de Leibniz estis amplekse uzata ekde ĝi esti publikigita. Nur en la 20a jarcento lia Leĝo de Kontinueco kaj lia Transcenda Leĝo de Homogeneco trovis matematikan plibonigon (pere de nenormiga analizo). Li iĝis unu el plej fekundaj inventistoj en la fako de [[mekanika kalkulilo|mekanikaj kalkuliloj]]. Dum laborado por aldoni aŭtomatajn multobligon kaj dividon al la [[Paskala kalkulilo]], li estis la unua kiu priskribis radenhavan kalkulilon en 1685<ref>[[#SMITH|David Smith]], pp. 173–181 (1929)</ref> kaj inventis la radon de Leibniz, uzata en la [[aritmometro]], nome la unua amas-produktita mekanika kalkulilo. Li ankaŭ rafinis la sistemon de [[duuma nombrosistemo]], kiu estos poste la kerno de la fondo de virtuale ĉiaj ciferecaj [[komputilo]]j. Li malkovris kaj publikigis nociojn de [[infinitezima kalkulo]], publikitajn en [[1684]], antaŭ ol [[Isaac Newton]], kaj tio kaŭzis multajn debatojn.
 
Linio 56:
Leibniz faris gravajn kontribuojn al [[fiziko]] kaj [[teknologio]], kaj pionirigis nociojn kiuj aperos multe poste en [[filozofio]], [[probablokalkulo]], [[biologio]], [[medicino]], [[geologio]], [[psikologio]], [[lingvistiko]], kaj [[komputiko]]. Li verkis studojn pri filozofio, [[politiko]], [[juro]], [[etiko]], [[teologio]], [[historio]], kaj [[filologio]]. La kontribuoj de Leibniz al tiu ampleksega gamo da fakoj estis disigitaj en tre variaj akademiaj [[gazeto]]j, en dekoj da miloj da leteroj, kaj en nepublikigitaj manuskriptoj. Li verkis en kelkaj lingvoj, sed ĉefe en [[latina]], [[Franca lingvo|franca]], kaj [[Germana lingvo|germana]].<ref>Roughly 40%, 35%, and 25%, respectively.[http://www.gwlb.de/Leibniz/Leibniz-Nachlass/index.htm www.gwlb.de]. ''Leibniz-Nachlass'' (i.e. Legacy of Leibniz), ''Gottfried Wilhelm Leibniz Bibliothek'' (unu el la tri Oficialaj Bibliotekoj de la germana subŝtato [[Malsupra Saksio]]).</ref> Ne estas kompleta arigo de la verkoj de Leibniz.<ref>{{citaĵo el libro| |lasta=Baird |unua=Forrest E. |aŭtoroligilo=|author2=Walter Kaufmann |titolo=From Plato to Derrida |eldoninto=Pearson Prentice Hall |jaro=2008 |loko=Upper Saddle River, New Jersey |paĝoj=|url= |DOI=|identigilo=|ISBN=0-13-158591-6 }}</ref>
 
== Viva resumo ==
Li edukiĝis en [[Leipzig|Lepsiko]], [[Jena]] kaj [[Altdorf bei Nürnberg|Altdorf]] (diplomita en [[1666]]). Laborante al [[princo-elektisto|elekto]]-[[ĉefepiskopo de Majenco]] ([[1667]]-[[1676]]), li pasigis kvar jarojn ([[1672]]-[[1676]]) en [[Parizo]] kaj vizitis [[Londono]]n en [[1673]]. Li estis bibliotekisto de la [[duko]] de [[Duklando Brunsvigo|Brunsvigo]] (1676-1716). Li pasigis la lastajn 30 jarojn de sia vivo sub la protekto de [[Brunsvigo]] kiu permesis al li studi matematikon, naturajn sciencojn, historion, filozofion kaj lingvistikon. En tiu periodo li skribis du verkojn : ''Systema Theologicum'', en kiu li pruvis trovi komunajn punktojn inter la [[katolikismo|katolika]] kaj [[protestantismo|protestanta]] teologioj, kaj ''Teodiceo'' (1710), pri la problemo de malbono kaj defendo de optimismo, kiun mokis [[Voltero|Voltaire]] en sia ''Kandido''.
 
== Biografio ==
=== Komenca vivo ===▼
 
▲===Komenca vivo===
Gottfried Leibniz naskiĝis la {{daton|1|7|1646}}, ĉirkaŭ la fino de la [[Tridekjara Milito]], en [[Leipzig]], [[Elektoprinclando Saksio|Saksio]], al Friedrich Leibniz kaj Catharina Schmuck. Friedrich notis en sia familia taglibro:
:"''21. Juny am Sontag 1646 Ist mein Sohn Gottfried Wilhelm, post sextam vespertinam 1/4 uff 7 uhr abents zur welt gebohren, im Wassermann.''"
Linio 76 ⟶ 75:
En 1666, aĝe 20, Leibniz verkis sian unuan libron, ''[[De Arte Combinatoria|Pri Kombinarto]]'', nome unua parto el kiu estis ankaŭ lia [[Habilitiĝo|habilitiga]] [[tezo]] en Filozofio.<ref>Kelkaj kopioj estis produktitaj kiel postulita de la habilitiga proceduro; ĝi estis represita sen lia aprobo en 1690.</ref> Lia venonta celo estis akiri licenciĝon kaj Doktoriĝon en Juro, kio normale estus postulinta tri jarojn de studado. En 1666, la Universitato de Lepsiko malprobis la doktoriĝan postulon de Leibniz kaj malakceptis havigi al li [[Doktoriĝo]]n en Juro, plej verŝajne pro sia relativa junaĝo.<ref>{{citaĵo el libro||lasta=Jolley|unua=Nicholas|titolo=The Cambridge Companion to Leibniz|jaro=1995|eldoninto=Cambridge University Press}}:20</ref><ref>{{citaĵo el libro||lasta=Simmons|unua=George|titolo=Calculus Gems: Brief Lives and Memorable Mathematics|jaro=2007|eldoninto=MAA}}:143</ref> Leibniz pro tio forlasis Lepsikon.<ref>Mackie (1845), 38</ref>
 
Leibniz tiam aliĝis al la [[Universitato de Altdorf]] kaj tuje proponis tezon, kiun li probable estis laborinta antaŭe en Lepsiko.<ref>Mackie (1845), 39</ref> La titolo de lia tezo estis ''Disputatio Inauguralis De Casibus Perplexis In Jure''. Leibniz akiris permesilon por praktiki juron kaj sian Doktoriĝon en Juro en Novembro 1666. Li poste malakceptis la proponon de akademia posteniĝo ĉe Altdorf, dirante "mia pensoj turniĝis tute en alia diferenca direkto".<ref>Mackie (1845), 40</ref>
 
Jam plenkreskulo, Leibniz ofte prezentiĝis kiel "Gottfried [[von]] Leibniz". Multaj postmorte publikigotaj eldonoj de liaj verkoj prezentis lian nomon ĉe la titolpaĝo kiel "[[Freiherr]] G. W. von Leibniz." Tamen, oni trovis neniun dokumenton el ajna tiutempa registaro kiu pruvu lian altigon al ajna formo de [[nobelaro]].<ref>Aiton 1985: 312</ref>
 
=== 1666–1674 ===
[[Dosiero:Gottfried-Wilhelm-Leibniz-Louis-Dutens-opera-omnia MG 1180.tif|eta|Gravuraĵo de Gottfried Wilhelm Leibniz]]
La unua posteno de Leibniz estis kiel salajrita sekretario de [[alkemio|alkemia]] societo en [[Nurenbergo]].<ref>Ariew R., G.W. Leibniz, life and works, p.21 en ''The Cambridge Companion to Leibniz'', eld. de N. Jolley, Cambridge University Press, 1994, ISBN 0521365880, [https://books.google.com/books?id=SnRis5Gdi8gC&pg=PA21 Resumo de paĝo 21]</ref> Li konis malmulte pri tiu afero tiam sed prezentiĝis kiel rapida lerninto. Li tuj renkontiĝis kun Johann Christian von Boyneburg (1622–1672), la elpostenigita ĉefministro de la Elektisto de [[Majenco]], nome [[Johann Philipp von Schönborn]].<ref>Mackie (1845), 43</ref> Von Boyneburg dungis Leibniz kiel helpanto, kaj tuj tiele li reamikiĝis kun la Elektisto kaj prezentis Leibniz al li. Leibniz poste dediĉis eseon pri juro al la Elektisto espere akiri dungon. La ruzaĵo funkciis; la Elektisto petis al Leibniz helpi kun la redezajno de la jura kodo por sia Elektolando.<ref>Mackie (1845), 44-45</ref> En 1669, Leibniz estis nomumita Konsilisto en la Tribunalo. Kvankam von Boyneburg mortiĝis fine de 1672, Leibniz restis sub la dungado de lia vidvino ĝis ŝi maldungis lin en 1674.
Linio 94 ⟶ 93:
La subitaj mortoj de siaj du patronoj en la sama vintro devigis Leibniz serĉi novan bazon por sia kariero. En tiu kadro, invito de 1669 el la Duko de [[Duklando Brunsvigo-Luneburgo|Brunsvigo]] por viziti Hanoveron montriĝis katastrofa. Leibniz malakceptis la inviton, sed ekkorespondis kun la Duko en 1671. En 1673, Johann Friedrich, Duko de Brunsvigo-Luneburgo proponis al li la postenon de Konsilisto kiun Leibniz tre malvolonte akceptis du jarojn poste, nur post iĝis klare ke ne estis probabla dungo en Parizo, je kies intelekta stimulado li fidis, aŭ ĉe la imperia kortego de la [[Habsburgoj]].
 
=== Dinastio de Hanovro, 1676–1716 ===
[[Dosiero:Leewenhoek-Postzegel nr-299.jpg|eta|dekstre|Nederlanda poŝtmarko montranta bildon de Leewenhoek.]]
Leibniz sukcesis prokrasti sian alvenon en [[Hanovro (lando)|Hanovron]] ĝis la fino de 1676 post fari unu pli mallongan veturon al Londono, kie li estis poste akuzita de Newton pro montrado de kelkaj el la nepublikigita verkaro de Newton pri kalkulo.<ref>Pri la kverelo inter Newton kaj Leibniz kaj revizio de la pruvaro, vidu Alfred Rupert Hall, ''Philosophers at War: The Quarrel Between Newton and Leibniz'', (Cambridge, 2002), pp. 44–69.</ref> Tio estis parto de la subteno por akuzado, farota jardekojn poste, ke li estis ŝtelinta la kalkulkonceptojn el Newton. Pri la veturo el Londono al [[Hanovro]], Leibniz haltis ĉe [[Hago]] kie li renkontiĝis kun [[Leeuwenhoek]], nome la malkovrinto de mikroorganismoj. Li pasis kelkajn tagojn en forta studdiskuto kun [[Baruch Spinoza|Spinoza]], kiu estis kompletiginta siajn majstroverkon, nome ''[[Etiko (Spinozo)|Etiko]]''.<ref>Mackie (1845), p. 117-118</ref>
Linio 115 ⟶ 114:
En 1711, dum veturo en nordan Eŭropon, la rusa [[caro]] [[Petro la Granda]] haltis en Hanovro kaj trafis Leibniz, kiu tiam montris ioman intereson en rusaj aferoj kaj jam por la resto de sia vivo. En 1712, Leibniz komencis dujaran estadon en [[Vieno]], kie li estis nomumita Imperia Kortega Konsilisto de [[Habsburgoj]]. Je la morto de la reĝino Anne en 1714, la Elektisto Georgo Ludoviko iĝis reĝo [[Georgo la 1-a (Britio)|Georgo la 1-a de Britio]], laŭ la preskriboj de la ''Act of Settlement'' de 1701. Kvankam Leibniz estis farinta multon por alveni al tiu feliĉa okazaĵo, ĝi ne estis por li momento de gloro. Spite la intervenon de la Princino de Kimrio, nome Karolina de Ansbaĥo, Georgo la 1-a malpermesis Leibniz veni al li en Londono ĝis li estis kompletiginta almenaŭ unu volumon de la historio de la familio Brunsvigo, kiun lia patro estis komisiinta preskaŭ 30 jarojn antaŭe. Krome, por Georgo inkludi Leibniz en sia londona kortego estus estinta insulta por Newton, kiu estis konsiderata kiel venkinto de la polemiko pri la kalkulprioritato kaj kies elstareco ĉe la britaj oficialaj etosoj ne povus esti pli alta. Finfine, lia kara amikino kaj defendantino, la vidvino Elektistedzino Sofia, mortiĝis en 1714.
 
== Morto ==
 
Leibniz mortiĝis en [[Hanovro]] en 1716: tiame, li estis tiom for el favoro ke nek Georgo la 1-a (kiu hazarde estis proksime de Hanovro tiam) nek ajna kortegano krom lia persona sekretario ĉeestis la funebron. Kvankam Leibniz estis dumviva membro de la ''Royal Society'' kaj de la [[Prusa Akademio de Sciencoj|Berlina Akademio de Sciencoj]], tiu organizo ne konsideris honorigi lian morton. Lia tombo restis senmarka dum pli ol 50 jaroj. Faris nekrologon de Leibniz [[Bernard de Fontenelle|Fontenelle]], antaŭ la [[Akademio de Sciencoj de Francio]] en Parizo, kiu estis akceptinta lin kiel eksterlanda membro en 1700. La nekrologo estis komponita je peto de la [[Elizabeto Ĉarloto de Palatinato|Dukino de Orleano]], nevino de la Elektistino Sofia.
 
== Persona vivo ==
Leibniz neniam edziĝis. Li plendis foje pri mono, sed la monsumo kiun li lasis al sia sola heredanto, la duonfilo de sia fratino, pruvis, ke la Brunsvigoj estis multe paginta al li. En sia diplomata taskaro, li foje kondutis senskrupule, same kiel tro ofte ĉe la profesiaj diplomatoj tiamaj. En kelkaj okazoj, Leibniz reendatis kaj ŝanĝis personajn manuskriptojn, agoj kiuj metis lin en malfacilaĵoj dum la polemiko kontraŭ Newton por la kalkulinventaĵoj. Alflanke, li estis ĉarma, edukita, kaj bonhumora kaj imagopova.<ref>Vidu Wiener IV.6 kaj Loemker § 40. Ankaŭ vidu kuriozan citaĵon titole "Leibniz's Philosophical Dream," unuafoje publikigita de Bodemann en 1895 kaj tradukita en p. 253 de Morris, Mary, eld. kaj trad., 1934. ''Philosophical Writings''. Dent & Sons Ltd.</ref> Li havis multajn amikojn kaj admirantojn tra la tuta Eŭropo. Pri la religiaj vidpunktoj de Leibniz, kvankam li estis konsiderata fare de kelkaj biografiistoj kiel [[diismo|diista]], li estis ankaŭ vidita kiel [[teismo|teista]]; por ekzemplo, biografiisto Herbert Breger asertas, "Leibniz kredis en la Dio de Kristanismo kaj li ankaŭ havis eksterordinare altan estimon por racio kaj ties kapabloj."<ref>{{citaĵo el la reto||titolo=Christian Mathematicians – Leibniz GOD & MATH Thinking Christianly About Math Education|url=http://godandmath.com/2012/01/30/christian-mathematicians-leibniz/}}</ref><ref>{{citaĵo el libro||titolo=Discourse on Metaphysics and Other Writings|jaro=2012|eldoninto=Broadview Press|ISBN=9781554810116|paĝoj=23–24|aŭtoro=Gottfried Wilhelm Leibniz|redaktinto=Peter Loptson|alirdato=28a de Julio 2012|citaĵo=The answer is unknowable, but it may not be unreasonable to see him, at least in theological terms, as essentially a deist. He is a determinist: there are no miracles (the events so called being merely instances of infrequently occurring natural laws); Christ has no real role in the system; we live forever, and hence we carry on after our deaths, but then everything — every individual substance — carries on forever. Nonetheless, Leibniz is a theist. His system is generated from, and needs, the postulate of a creative god. In fact, though, despite Leibniz's protestations, his God is more the architect and engineer of the vast complex world-system than the embodiment of love of Christian orthodoxy.}}</ref><ref>{{citaĵo el libro||titolo=Owen's Ape & Darwin's Bulldog: Beyond Darwinism and Creationism|jaro=2009|eldoninto=Indiana University Press|ISBN=9780253220516|paĝoj=102–103|aŭtoro=Christopher Ernest Cosans|alirdato=7a de Aŭgusto 2012|citaĵo=In advancing his system of mechanics, Newton claimed that collisions of celestial objects would cause a loss of energy that would require God to intervene from time to time to maintain order in the solar system (Vailati 1997, 37–42). Kritike al tio, Leibniz reagis: "Sir Isaac Newton kaj liaj sekvantoj havas ankaŭ tre strangan opinion koncerne al la verko de Dio. Laŭ ties doktrino, Dio Ĉiopova volas streĉi sian horloĝon de tempo al tempo; alimaniere ĝi povus ĉesi moviĝis." (Leibniz 1715, 675) Leibniz asertas ke ajna scienca teorio kiu fidas je Dio por plenumi miraklojn post Li mem estis farinta la unua la universo indikas, ke Dio ne havis sufiĉan antaŭvidon aŭ povon por establi taŭgajn naturajn leĝojn en unua loko. Defende de la teismo de Newton, Clarke estas neapologa: "'tis not a diminution but the true glory of his workmanship that nothing is done without his continual government and inspection"' (Leibniz 1715, 676–677). Clarke ŝajne konsultis kun Newton kiel respondi al Leibniz. Li asertas ke la diismo de Leibniz kondukas al "la nocio de materiismo kaj destino" (1715, 677), ĉar ĝi ekskludas Dion el la ĉiutagaj taskoj de naturo.}}</ref><ref>{{citaĵo el libro||titolo=Controversy in Marketing Theory: For Reason, Realism, Truth, and Objectivity|jaro=2003|eldoninto=M.E. Sharpe|ISBN=9780765609311|aŭtoro=Shelby D. Hunt|alirdato=28 July 2012|paĝo=33|citaĵo=Consistent with the liberal views of the Enlightenment, Leibniz was an optimist with respect to human reasoning and scientific progress (Popper 1963, p.69). Although he was a great reader and admirer of Spinoza, Leibniz, being a confirmed deist, rejected emphatically Spinoza's pantheism: God and nature, for Leibniz, were not simply two different "labels" for the same "thing".}}</ref>▼
 
== Filozofo ==▼
▲Leibniz neniam edziĝis. Li plendis foje pri mono, sed la monsumo kiun li lasis al sia sola heredanto, la duonfilo de sia fratino, pruvis, ke la Brunsvigoj estis multe paginta al li. En sia diplomata taskaro, li foje kondutis senskrupule, same kiel tro ofte ĉe la profesiaj diplomatoj tiamaj. En kelkaj okazoj, Leibniz reendatis kaj ŝanĝis personajn manuskriptojn, agoj kiuj metis lin en malfacilaĵoj dum la polemiko kontraŭ Newton por la kalkulinventaĵoj. Alflanke, li estis ĉarma, edukita, kaj bonhumora kaj imagopova.<ref>Vidu Wiener IV.6 kaj Loemker § 40. Ankaŭ vidu kuriozan citaĵon titole "Leibniz's Philosophical Dream," unuafoje publikigita de Bodemann en 1895 kaj tradukita en p. 253 de Morris, Mary, eld. kaj trad., 1934. ''Philosophical Writings''. Dent & Sons Ltd.</ref> Li havis multajn amikojn kaj admirantojn tra la tuta Eŭropo. Pri la religiaj vidpunktoj de Leibniz, kvankam li estis konsiderata fare de kelkaj biografiistoj kiel [[diismo|diista]], li estis ankaŭ vidita kiel [[teismo|teista]]; por ekzemplo, biografiisto Herbert Breger asertas, "Leibniz kredis en la Dio de Kristanismo kaj li ankaŭ havis eksterordinare altan estimon por racio kaj ties kapabloj."<ref>{{citaĵo el la reto||titolo=Christian Mathematicians – Leibniz GOD & MATH Thinking Christianly About Math Education|url=http://godandmath.com/2012/01/30/christian-mathematicians-leibniz/}}</ref><ref>{{citaĵo el libro||titolo=Discourse on Metaphysics and Other Writings|jaro=2012|eldoninto=Broadview Press|ISBN=9781554810116|paĝoj=23–24|aŭtoro=Gottfried Wilhelm Leibniz|redaktinto=Peter Loptson|alirdato=28a de Julio 2012|citaĵo=The answer is unknowable, but it may not be unreasonable to see him, at least in theological terms, as essentially a deist. He is a determinist: there are no miracles (the events so called being merely instances of infrequently occurring natural laws); Christ has no real role in the system; we live forever, and hence we carry on after our deaths, but then everything — every individual substance — carries on forever. Nonetheless, Leibniz is a theist. His system is generated from, and needs, the postulate of a creative god. In fact, though, despite Leibniz's protestations, his God is more the architect and engineer of the vast complex world-system than the embodiment of love of Christian orthodoxy.}}</ref><ref>{{citaĵo el libro||titolo=Owen's Ape & Darwin's Bulldog: Beyond Darwinism and Creationism|jaro=2009|eldoninto=Indiana University Press|ISBN=9780253220516|paĝoj=102–103|aŭtoro=Christopher Ernest Cosans|alirdato=7a de Aŭgusto 2012|citaĵo=In advancing his system of mechanics, Newton claimed that collisions of celestial objects would cause a loss of energy that would require God to intervene from time to time to maintain order in the solar system (Vailati 1997, 37–42). Kritike al tio, Leibniz reagis: "Sir Isaac Newton kaj liaj sekvantoj havas ankaŭ tre strangan opinion koncerne al la verko de Dio. Laŭ ties doktrino, Dio Ĉiopova volas streĉi sian horloĝon de tempo al tempo; alimaniere ĝi povus ĉesi moviĝis." (Leibniz 1715, 675) Leibniz asertas ke ajna scienca teorio kiu fidas je Dio por plenumi miraklojn post Li mem estis farinta la unua la universo indikas, ke Dio ne havis sufiĉan antaŭvidon aŭ povon por establi taŭgajn naturajn leĝojn en unua loko. Defende de la teismo de Newton, Clarke estas neapologa: "'tis not a diminution but the true glory of his workmanship that nothing is done without his continual government and inspection"' (Leibniz 1715, 676–677). Clarke ŝajne konsultis kun Newton kiel respondi al Leibniz. Li asertas ke la diismo de Leibniz kondukas al "la nocio de materiismo kaj destino" (1715, 677), ĉar ĝi ekskludas Dion el la ĉiutagaj taskoj de naturo.}}</ref><ref>{{citaĵo el libro||titolo=Controversy in Marketing Theory: For Reason, Realism, Truth, and Objectivity|jaro=2003|eldoninto=M.E. Sharpe|ISBN=9780765609311|aŭtoro=Shelby D. Hunt|alirdato=28 July 2012|paĝo=33|citaĵo=Consistent with the liberal views of the Enlightenment, Leibniz was an optimist with respect to human reasoning and scientific progress (Popper 1963, p.69). Although he was a great reader and admirer of Spinoza, Leibniz, being a confirmed deist, rejected emphatically Spinoza's pantheism: God and nature, for Leibniz, were not simply two different "labels" for the same "thing".}}</ref>
== Matematikisto ==
 
== Sciencisto kaj inĝeniero ==
▲==Filozofo==
==Matematikisto Juristo ==
==Sciencisto Filologo kaj inĝenierosaĝulo ==
==Juristo==
==Filologo kaj saĝulo==
* [[Universala lingvo (Leibniz)]]
 
== Verkoj de Leibniz ==
* ''Disputatio Metaphysica De Principio Individui'', Leipzig 1663. (kun Jakob Thomasius) ciferecita ĉe SLUB-Dresden [http://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/5292/1/]
* ''Disputatio Inauguralis De Casibus Perplexis In Jure'' [Altdorf] 1666. ciferecita ĉe SLUB-Dresden [http://digital.slub-dresden.de/werkansicht/dlf/60594/1/]
Linio 151 ⟶ 148:
 
== Notoj ==
{{referencojReferencoj|2}}
 
== Referencoj ==
=== Bibliografioj ===▼
 
* Bodemann, Eduard, ''Die Leibniz-Handschriften der Königlichen öffentlichen Bibliothek zu Hannover'', 1895, (anastazia represo: Hildesheim, Georg Olms, 1966). ▼
▲===Bibliografioj===
* Bodemann, Eduard, ''Der Briefwechsel des Gottfried Wilhelm Leibniz in der Königlichen öffentliche Bibliothek zu Hannover'', 1895, (anastazia represo: Hildesheim, Georg Olms, 1966). ▼
 
▲* Bodemann, Eduard, ''Die Leibniz-Handschriften der Königlichen öffentlichen Bibliothek zu Hannover'', 1895, (anastazia represo: Hildesheim, Georg Olms, 1966).
▲* Bodemann, Eduard, ''Der Briefwechsel des Gottfried Wilhelm Leibniz in der Königlichen öffentliche Bibliothek zu Hannover'', 1895, (anastazia represo: Hildesheim, Georg Olms, 1966).
* Ravier, Émile, ''Bibliographie des œuvres de Leibniz'', Paris: Alcan, 1937 (anastazia represo Hildesheim: Georg Olms, 1966).
* Heinekamp, Albert and Mertens, Marlen. ''Leibniz-Bibliographie. Die Literatur über Leibniz bis 1980'', Frankfurt: Vittorio Klostermann, 1984.
Linio 165 ⟶ 160:
Ĝisdatigita bibliografio de pli ol 25.000 titoloj disponeblas ĉe [http://www.leibniz-bibliographie.de/DB=1.95/LNG=EN/ Leibniz Bibliographie].
 
=== Unuaranga fontaro ===
 
* Wiener, Philip, (eld.), 1951. ''Leibniz: Selections''. Scribner.
* Schrecker, Paul & Schrecker, Anne Martin, (eld.), 1965. ''Monadology and other Philosophical Essays''. Prentice-Hall.
Linio 195 ⟶ 189:
* Artosi, Alberto, Pieri, Bernardo, Sartor, Giovanni (eld.), 2014. ''Leibniz: Logico-Philosophical Puzzles in the Law'', Springer.
 
=== Duaranga fontaro ĝis 1950 ===
* Du Bois-Reymond, Paul, 1974. ''Leibnizsche Gedanken in der neueren Naturwissenschaft'', Berlin: Dummler, 1871 (represita en sia ''Vorträge über Philosophie und Gesellschaft'', Hamburg: Felix Meiner.
* [[Louis Couturat|Couturat, Louis]], 1901. ''La Logique de Leibniz''. Paris: Felix Alcan.
* [[Martin Heidegger|Heidegger, Martin]], 1983. ''The Metaphysical Foundations of Logic''. Indiana University Press (lecture course, 1928).
* Lovejoy, Arthur O., 1957 (1936). "Plenitude and Sufficient Reason in Leibniz and Spinoza" in his ''The Great Chain of Being''. Harvard University Press: 144–82. Represita en Frankfurt, H. G., (eld.), 1972. ''Leibniz: A Collection of Critical Essays''. Anchor Books 1972.
* Mackie, John Milton; Guhrauer, Gottschalk Eduard, 1845. ''Life of Godfrey William von Leibnitz.'' Gould, Kendall and Lincoln.
* {{citaĵo el libro||titolo=A Source Book in Mathematics|lasta=Smith|unua=David Eugene|jaro=1929|eldoninto=McGraw-Hill Book Company, Inc.|loko=New York and London|referenco=SMITH}}
* Ward, A. W., 1911. ''[[s:Leibniz as a Politician|Leibniz as a Politician]]'' (prelego)
 
=== Duaranga fontaro post-1950 ===
* Adams, Robert Merrihew. 1994. ''Lebniz: Determinist, Theist, Idealist''. New York: Oxford, Oxford University Press.
* Aiton, Eric J., 1985. ''Leibniz: A Biography''. Hilger (UK).
Linio 211 ⟶ 205:
* Stuart Brown (eld.), 1999. ''The Young Leibniz and His Philosophy (1646-76)'', Dordrecht, Kluwer.
* Davis, Martin, 2000. ''The Universal Computer: The Road from Leibniz to Turing''. WW Norton.
* [[Gilles Deleuze|Deleuze, Gilles]], 1993. ''The Fold: Leibniz and the Baroque''. University of Minnesota Press.
* Finster, Reinhard & van den Heuvel, Gerd 2000. ''Gottfried Wilhelm Leibniz''. Mit Selbstzeugnissen und Bilddokumenten. 4. Auflage. Rowohlt, Reinbek bei Hamburg (Rowohlts Monographien, 50481), ISBN 3-499-50481-2.
* Grattan-Guinness, Ivor, 1997. ''The Norton History of the Mathematical Sciences''. W W Norton.
Linio 240 ⟶ 234:
{| style="float:right;"
|-
| {{Projekto vizaĝoj}}
| {{Projektoj|q=Gottfried Wilhelm Leibniz}}
|}
Linio 247 ⟶ 241:
* {{Retarkivo|2011|http://www.etext.leeds.ac.uk/leibniz/leibniz.htm MacDonald Ross}} <!-- _MacDonald_ _Ross_ (1984: _chpt_. 1) -->
* http://www.earlymoderntexts.com/f_leibniz.html <!-- _Jonathan_ _Bennett_'s (traduko, translacio). -->
{{clear-}}
 
{{Bibliotekoj}}
{{havendaHavenda artikolo}}
 
{{Vivtempo|Leibniz, Gottfried Wilhelm}}
Elŝutita el "https://eo.wikipedia.org/wiki/Gottfried_Wilhelm_Leibniz"