|
[[Dosiero:Gustave Doré - Gargantua.jpg|thumb|250px|Ilustraĵo por ''Gargantuo'' fare de [[Gustave Doré]].]]
'''''Gargantuo''''' estas la ĉefa heroo de la dua libro de [[Rabelezo|François Rabelais]] eldonita en [[1534]]. Ĉi tiu [[romano]] kontinuasdaŭrigas la sukcesoplenan historion de la unua libro, ''[[Pantagruelo]]'' ([[1532]]). Pro timo de cenzuro fare de la Universitato de la [[La Sorbonne|Sorbono]], li publikigas ambaŭ verkojn sub kaŝnomo ''Alcofribas Nasier'', [[anagramo]] de François Rabelais.
Kompleta titolo de la verko : ''La vie très horrifique du grand Gargantua, père de Pantagruel'' [VereTre horora vivo de la granda Gargantuo, patro de Pantagruelo].
== Prezento de la verko ==
Literaturkursoj por francaj lernantoj kutime tute ignoras la [[Mezepoko]]n kaj komencaskomenciĝas tuj per [[François Villon]] aŭ [[Rabelezo]]. Gargantuo estas do amuza maniero enkonduki literaturon en Francio.
=== Farso kaj seriozeco ===
La tuta verko prezentas sin kiel farsofarson: Tie ĉio estas nekredeblaĵo, kaj la giganteco de la herooj — Rabelezo verŝajne inspiris sininspiriĝis de la giganto [[Gargan]] el la [[keltoj|keltaj]] legendoj — estas okazo por diversaj troaĵoj, tiel la dufoja urinado kun [[drono|dronadronaj]] konsekvencoj, aŭ la epizodo de la religivojaĝantoj, priskribita en la [[Mimesis]] de [[Erich Auerbach]], en la buŝo de la gigantulo.
Poste, la tuta historio okazas nur en la tut-eta ĉirkaŭaĵo de la naskiĝloko de Rabelezo:. Kiu interesiĝu pri tio? La krudeco de la vortoj, Rabelezo tute libere parolas pri merdo, kulopugo, nazelfluoj ktp. eble interesus kelkulojkelkajn; sed konsentintekonsentite, li havas medicinajn sciojn kaj scipovas mildigi sian vortelekton per helenaj derivaĵoj: Tiuj nekutimaj vortoj tuj imponasdevigas respekton kaj donas seriozan aspekton al la tutontuto!
Sed finfine, la scenaro estas ridinde maldika: Gargantuo naskiĝas, oni lernas iom pri lia infaneco, okazas tiuiu stulta milito pretekste de kelkaj panbulkojnpanbulkoj, kaj la venkintoj ricevas rekompensonrekompencon. La historio entenusresumeblass en du liniojnlinioj! Tamen, se sekvi la prologoprologon, estas pli da profundeco en la verko. Fakte ni havas almenaŭ tri verkojn almenaŭ: Unuunu traktatotraktaton pri pedagogio, une traktatotraktaton pri la arto reĝiregi kaj unu utopiautopian librolibron.
==== Edukado ====
La infaneco de Gargantuo estas preteksto por kritiki la tiam ankaŭ kutimajkutimajn [[skolastiko|skolastikajskolastikajn]] metodojmetodojn instrui infanojn, primoki la trouzon de la argumento de ''aŭtoritato'' kaj la tro meĥanikameĥanikan pensmanieropensmanieron. Per tiutipa lernado, la tieltiom lerta Gargantuo tute idiotiĝas, sed vidu, tuj post ŝanĝo de lernometodo, li rebrilas! Ponokrates estas tute lerta instruisto, kaj fakte, li vere malfermas la menson de siaj studentoj: Ne nur la [[Biblio]] kaj kelkaj latinaj verkistoj estas studobjektoj, sed fakte la tutantuta mondonmondo, ĉiuj metioj, ĉiuj verkoj kaj libroj, kankaj ne nur en la [[latina]].
==== Konsilaro al Potenculoj ====
La epizodo pri la milito prezentas du malajkontraŭajn manierojmanierojn regi: Pikrokolo, kun sia glorsonĝo, kaŭzas nur katastrofojn, ruiniĝon, morton. Male, la pacamanto Grangousier havas prosperan reĝdomonreĝlandon, li doneme traktas sian popolon, kaj eĉ la venkitan armeon de la malamiko. Lia donemo eble eĉ troas, ĉar la viktimoj ricevas kompenson laŭ siaj deklaroj sen ajna kontrolo. Kiu kredus tion? Estas notinde ke en tiuj politikaĵoj, Rabelezo partrujame kaj vuale kritikas la imperiestron [[Karlo la 5-a (imperiestro de la Sankta Romia Imperio)|Karlo la 5-a de Germanio]] kaj diskrete laŭdas la reĝon de Francio [[Francisko la 1-a (Francio)| Francisko la 1-a]].
==== Utopio ====
Finfine, post tiom da kritiko, Rabelezo proponas idealan socion, tiun de la monaĥejo de Telemo (kies nomo signifas: de la libervolo). Tamen, Rabelezo ne maltrafas la okazon kritiki religiojn: la monaĥejo estu kontraŭmodelo. Sensenca aŭtoritato ne ekzistas ĉi tie, la aŭtoritato venas de la nura libervolo de la monaĥoj: Ili decidas kiel ili vivas, kion ili faras, kiam, kiel ili vestiĝas, kaj kielkiom longe ili restas en la monaĥejo, ĉar jes, ili rajtas foriri! Sed oni ne eraru, tiu monaĥejo ne estas loko por fari kion ajn: ĝi estas loko kiepor sin perfektiĝiperfektigi (simbolo por tio estas la ĉiea ĉestoĉeesto de la cifero 6) en iu ajn el la bibliotekoj; ĝi estas loko kie moderneco kaj antikecoantikveco, viroj kaj virinoj, libereco kaj dediĉo harmonie kunvivas. Oni rimarku ĉi tie la influon de la [[Hypnerotomachia Poliphili|Sonĝo de Polifil]], kiu ankaŭ enhavas ''libervolajn'' temojn kaj estis modelo ankaŭ por la stilo de la arĥitektura priskribo de la monaĥejo.
=== Liberpenso kaj Humanismo ===
Indas mencii finfine, ke la libro estas manifesto de la [[humanismo|humanisma]] idealo de la [[Renesanco]]. En tiu kadro, ĉiuspeca klarigo per "ĉar tiel estas" aŭ per "ĉar tiu diris" ne plu taŭgas.
SultaStulta religio, kie sufiĉas sekvi leĝojn aŭ komandojn de pratempuloj ne plu kontentaskontentigas RabelezoRabelezon. La influo de la [[evangeliismo]] de [[Lefevre d'Étaple]] kaj [[Erasmo]], kritiko al la katolika eklezio senteblas diversloke. Rabelezo ekzemple pridubas la katolicismonkatolikismon de reĝoj kiuj nomas sin ''katolikaj'': Reĝoj devus estri laŭ kristanaj leĝoj, kiel skribitajskribite en la [[evangelio]]j, kaj ne simple nomi sin ''katolikoj''. TionTio ne sufiĉas!
Rabeleza liberpensecon ankaŭliberpenseco efikas ankaŭ sur edukada kampo: La nurlatina erudicio de la [[Mezepoko]], kun ĉiama aludo al [[Plinio la Juna]], estas nun subjekto alde kritiko, kaj, ne malofte ĉe Rabelezo, preteksto por ridi. Kaj, kiel jam aluditaaludite en la paragrafo pri edukado, erudicio signifas de nun, multe scii pri ĉiuj fakoj! Oni rekonas tie la ideon de la [[Renesanco]], scii pri ĉionĉio.
== Resumo de la verko ==
En prologo, Rabelezo alparolas la leganton por atentigi lin, ke ne sufiĉas konsideri la eksteran formon de la libro, sed indas eltiri de ĝi la ''substantifique moëlle'' [la substantansubstancan medolon]: Lala libro aspektas kiel nura farso, sed ĝi enhavas seriozan penson.
===Infaneco kaj edukado de Gargantuo===
Grangousier [Granguzie], patro de Gargantuo ŝategas manĝi. Li edziĝas kun Gargamelle [Gargamel], filino de la reĝo de la Papilioj. El tiu unuiĝo naskiĝas Gargantuo, kiun ŝi portis dek-unu monatojn: Laŭlaŭ [[Rabelezo]], longa gravedeco estas antaŭsigno ke la ido estos « ĉefverko ». Gargamelle, graveda deje Gargantuo, buĉigas centmilojn da bovoj por antaŭfasta festo, kaj invitas amikojn al tiu giganta manĝado. Spite al sia gravedeco kaj al la admonestojadmonoj de sia edzo, Gargamelle manĝegas tripojn kaj drinkegas vinon. Ili dancas, kantas, kverelas, ebrie parolas. Sed Gargamelle sentas tirojn en sia ventro, kaj naskigasnaskas Gargantuon per nekutima vojo: Lili eliras el ŝia orelo kaj tuj petas drinki!
La patro ĝojkrias : « Que grand tu as [Kiaprononcu: grandaKegrantua ci- havas,Kiom prononcu:grandan Kegrantuavi havas]». De tie la nomo Gargantua. Por lin nutri, necesas miloj da bovinoj. La infano estas vestitovestita per senmezuraj ŝuoj, vestaĵoj, zono, spado. Grandgousier elektas la kolorojn blankablankan kaj bluabluan. [[Rabelezo]] profitas la okazon por diskuti la signifon de koloroj ekde laantikvaj antikotempoj ĝis hodiaŭ.
Oni poste priskribas la infanecon de Gargantuo. Ĝis lia sesa jaraĝo, li rajtas fari ĉion ajn, kiomkion li volas, sen limitolimo: li do manĝas, dormas, postkuras papiliojn laŭ plezuro. Li similas aliajn infanojn. Gargantuo ricevas lignoĉevalon, tielpor ke li fariĝuiĝu lerta kavaliro. Li tiom interesiĝas pri rajdado, ke li memfaras proprajn lignoĉevalojn. Gargantua havas spritan menson, kaj eĉ inventas pugpurigilon el junaj birdoj... Tiom da klereco estas por Grangousier nepre fleginda, li do sendas sian filon al fama teologo Thubal [[Holoferno]], por ke li lernu la latinan. Li tion faras laŭ mezepokaj metodoj: perkereparkere, ambaŭdirektenambaŭdirekte, kaj en gotikaj literoj.
La patro rimarkas, ke Gargantuo idiotiĝas. Kiam Holoferno mortiĝasmortas, li decidas elekti Ponokrates, laŭ rekomendo de amikoj: La studentoj de Ponokrates estas invititaj kaj parolas tieltiom bele kaj facile, ke Grandgousier tuj volas tiun instruiston por sia filo. La reĝo de Numidio sendas gigantan ĉevalinon: Dank'al tiu donaco, Gargantuo povas ekiri al Parizo por sekvi Ponokrates. Dumvoje, la ĉevalino forviŝas mukojn kum tiom da forto ke la tuta arbaro de Beauce estas detruita.
En Parizo, Gargantua faras diversajn stultaĵojn: Li urinas sur la loĝantojloĝantojn kaj preskaŭ dronigas ĉiujn, li ankaŭ forprenas la sonorilojn de [[Notre Dame]] por donaci ilin al sia ĉevalino.
La metodo de Ponokrates havas du etapojn. En la unua, li ne intervenas sed observas lian studenton. Poste, li donas al li horaron por organizi sian tagon en zorga studado. La [[Biblio]] estas la centro de la studado, sed ankaŭ sporto kaj higieno havas gravan rolon. Gargantuo tiel lernas ĉiujn metiojn kaj fariĝas erudiciulo.
===La pikrokola milito===
Dum vinberkolektado, panistoj de la najbara reĝdomo trapasas, sed rifuzas vendi siajn panojn. Sekvas kverelo, post kiukio la panistoj iras plendi al sia reĝo pri la okazaĵoj. Malbone insipiratainspirata de glorsojfantajglorsoifantaj ĝeneraloj, la reĝo marŝas kun siaj trupoj en la landon de Grandgousier, detruante ĉion dumvoje. Tamen, dank'al siaj grandaj muroj, la monaĥejo de Seuillé rezistas. Frato Jean [Ĵan], sentime eliras la murojn kaj tiel bastonfrapas la soldatojn ke ili mortas. Grandgousier auŝkultas la novaĵojn, sed nepre volas pacon.
Grandgousier skribas al Gargantuo por peti helpon. Samtempe, li sendas mesaĝulon al Pikrokolo, li eĉ sendas monon kaj panojn, — kaŭzo de la milito — sed Pikrokolo nur vidas en tio signon de malforto.
Gargantuo reveninte el Parizo partoprenas en la milito. Vole, kiam li detruas la kastelo de Vède, senvole, kiam lia ĉevalino urinas tiom ke la rivero superakvas kaj multaj malamikoj dronas.
Li finfine alvenas ĉe Grandgousier, kaj kombante sian hararon, vidas kanonkuglojkanonkuglojn defalantajdefalantajn: Gargantuo ne rimarkis ilin dum li detruis la kastelon de Vède. Sekvas manĝado, sed Gargantuo deziras memprepari salaton: En la lektukolaktuko kaŝaskaŝiĝas ses pilgrimojnpilgrimoj, kiujn Gargantuo preskaŭ manĝis.
Dum la vespermanĝo, Grandgousier klarigas al Gargantuo la kialon de la milito, kaj laŭdas la kuraĝon de frato Jean. Tion aŭdinte, Gargantuo ordonas ke oni venigu lin. Frato Jean estas tute agrabla kuntrinkulokundrinkulo, spite al ĉiuj kontraŭmonaĥaj antaŭjuĝoj. Post la manĝado oni ataku la armeon de Pikrokolo.
Sed Gargantuo ne kapablas dormi. Por lin helpi, la monaĥonmonaĥo konsilas linal li preĝi [[Psalmoj|psalmojn]]. Post du vortoj, Gargantuo endormiĝas. Meznokte, atako: Dum la batalo frato Jean restas pendigita alĉe nuksarbojuglandarbo. La kunuloj liberasliberigas lin, ne sen primokoj. Frato Jean forlasas sian militvestojn kaj konservas nun bastonon.
Pikrokolo imagas sin, ke Gargantuo kaj siajliaj kunuloj estas diabloj: Pro tio, li akvumigasakvumas sian soldatojn per benita akvo. Ili tamen ne povas rezisti kaj forkuras. Frato Jean postsekvas ilin, estas kapturatakaptita, sed sukcesos liberiĝi. Dumtempe, unu el la malamikoj, Tukedijono, kapturataskaptitas.
Grangousier decidas liberigi Tukedijonon, tiel ke li konvinku sian reĝon de la stulteco de la entrepreno. TukedijoTukedijono proponas al Pikrokolo ke li faru pacon, sed pro la donacoj de Grangousier, Hastivau pridubas la lojalecon de Tukedijono. Ĉi-lasta protestas kaj murdas Hastivau, kaj estas murdita de Pikrokolo. Milito pliiraspluiras, kaj la kastelo de Pikrokolo estas atakata. Pikrokolo foriras.
Tempo estas por paco: La soldatoj de Pikrokolo rajtas hejmeniri, kun iom da mono. Tamen, la konsilantoj de Pikrokolo restu prizonuloj. La herooj de la milito ricevas bienon kaj rajtojn, la kamparanoj monon por kompensi la detruojn kaŭzitajkaŭzitajn de la milito.
===La monaĥejo de Telemo===
Por rekompensi fraton Jean, Gargantuo donas al li la landon Telemo-n kie li konstruu monaĥejon, kie reĝuregu religio mala al ĉiuj aliaj. Baza vorto estu tie: libervolo. Oni longe priskribas la monaĥejon, ĝiajn konstruaĵojn, bibliotekojn ktp.
En la utopia monaĥejo rajtas eniri nur belajnbelaj sanajnsanaj homojnhomoj. Ili vivas laŭ propra volodeziro, vestiĝas laŭ propra volodeziro, kaj viroj eĉ rajtas viziti virinojn! Ĉiuj monaĥoj vere faras laŭ propra volodeziro, ne ekzistas sonorilon porsonorilonpor dikti al ili kiam ili kion faras. Fakte ili ĉiam rajtas foriri.
== Eksteraj ligiloj ==
|
