Ujgura Aŭtonoma Regiono Ŝinĝango: Malsamoj inter versioj
| [kontrolita revizio] | [kontrolita revizio] |
Enhavo forigita Enhavo aldonita
DidCORN (diskuto | kontribuoj) Loĝantoj |
Alifono (diskuto | kontribuoj) e ref 2 |
||
Linio 34:
| Retejo =
}}
'''Ŝjinĝjiango''' (laŭ [[PIV2002]], antaŭe Sinkiango; [[Ĉina lingvo|ĉine]] 新疆 [ɕín.t͡ɕjáŋ], [[Pinjino|pinjine]] '''Xīnjiāng''', poŝtpinjine '''Sinkiang''' kaj [[Ujgura lingvo|ujgure]] شىنجاڭ [ʃinˈd͡ʒɑŋ], aŭ plennome '''[[Ujguroj|Ujgura]] aŭtonoma regiono de Ŝjinĝjiango''') estas provinco de [[Ĉinio]]. La nomo pli-malpli signifas ''novan limon, landon''. Iom malpli ol la duono de la loĝantaro konsistas el [[Ujguroj|ujuroj]], [[Tjurkaj popoloj|tĵurka popolo]].
== Geografio ==
Ŝjinĝjiango situas ĝis 7435 metroj super la marnivelo de 155 metroj
== Loĝantaro ==▼
Tie troviĝas 68 milionoj da hektaroj da tero utiligeblaj por terkulturado, forstumado kaj paŝtado, kiuj konsistigas 41.19% de la totala areo de la regiono. La kultureblaj kampoj kovras 9.33 milionojn da hektaroj kaj nun 4.0787 milionoj da hektaroj estas kulturataj. Tie la natura herbejo kovras 48 milionojn da hektaroj. Artefarita herbejo kovras 666700 hektarojn. Ĝi estas unu el la 5 plej grandaj paŝtejoj de nia lando. En Ŝjinĝjiango la tero utiligebla por forstumado estas 4.8393 milionoj da hektaroj (arbaroj kovras l.5333 milionojn da hektaroj), kaj la akumulita ligno-kvanto estas 250 milionoj da kubaj metroj.▼
Loĝantoj: 17,4735 milionoj (en 1998); 21,8158 milionoj (en 2010)▼
Loĝantara kresko: 1.281% jare ▼
== Minejoj ==▼
Tie jam malkovriĝis 122 specoj de minaĵoj, inter kiuj la rezervo-kvanto de perilio, muskovito, natria salpetro, kaolino kaj serpenteno okupas la unuan lokon de la tuta lando; la konstatita rezervokvanto de fererco estas 730 milionoj da tunoj. Tie subtere estas pli ol 70 specoj de ne-metalaj minaĵoj, el kiuj muskovito, gemo, asbesto kaj Hetian-jado estas famaj tra la tuta mondo. Tie la rezervo-kvanto de salo estas 318 milionoj da tunoj, tiu de soda sulfato x170 milionoj da tunoj, kaj tiu de natria salpetro -- 2.326 milionoj da tunoj.▼
Tie loĝas 10,733 milionoj da naci-malplimultanoj, kiuj konsistigas 61.42% de la totala loĝantaro de la regiono. En Ŝjinĝjiango vivas 6,601 milionoj da [[hanoj]]. Tie estas entute 47 nacioj kaj el ili de generacio al generacio vivas ĉefe [[ujguroj]], [[hanoj]], [[kazakoj]], [[hujoj]], [[mongoloj]], [[kirgizoj]], [[taĝikoj]], [[ŝibeoj]], [[uzbekoj]], [[manĉuroj]], [[dauroj]], [[tataroj]] kaj [[rusoj]].▼
== Energio ==▼
La jara forkuranta surtera akvo-kvanto de la tuta regiono estas ĉ. 88,4 miliardoj da kubaj metroj, la ekspluatebla subtera akvo estas 25.2 miliardoj da kubaj metroj kaj [[glaĉero]]j kun akva rezervokvanto de 2580 miliardoj da kubaj metroj, kovras 24 mil kvadratajn kilometrojn. En Ŝjinĝjiango la taga sunbrilado estas longa kaj la jara sunbrilado estas meznombre 2600-3400 horoj. La karba rezervokvanto konsistigas 37,7% de tiu de la tuta lando kaj tiu de nafto kaj natura gaso estas 30 miliardoj da tunoj kaj konsistigas pli ol kvaronon de tiu de la tuta lando.▼
===
Dum jarcentoj, la [[ujguroj]] konservis sian lingvon kaj restis fidelaj al islamo. Dum diversaj mongolaj superregadoj la ujguroj estis devigataj fariĝi islamanoj<ref>(nl) [[Erika Fatland|Erika Fatland,]] ''De Grens'' (La landlimo), p.246, De Geus, 2019, ISBN 978 90 445 4087 1, origina titolo 'Grensen - Eine Reise Rundt Russland'. (Landlimoj - vojaĝo ĉirkaŭ Ruslando).</ref>.
En Ŝjinĝjiango loĝas 699 specoj de sovaĝaj animaloj, el kiuj estas 85 specoj de fiŝoj, 7 specoj de amfibioj, 45 specoj de rampuloj kaj 137 specoj de mamuloj. Jam konstatiĝis, ke tie estas 4 mil specoj de sovaĝaj vegetaloj, el kiuj [[kanaba apocino]] kaj tarakso (''Taraxacum kok-saghyz'') kaj aliaj mil specoj de vegetaloj estas tre valoraj.▼
La usona registaro kaj homrajtaj organizaĵoj asertas, ke en la regiono loĝas 13 milionoj da islamanoj (ĉefe la ujguroj) kaj ke ili estas [[:n:Ĉinio persekutas la islaman malplimulton en Ŝjinĝjiango|severe persekutataj]] de la ĉina registaro. Ili asertas ke islamaj religiaj konstruaĵoj estas regule detruataj (10-15 mil moskeoj ekde la fino de 2016) kaj ke ekde komenco de 2017 ĝis miliono da ujguroj troviĝas en koncentrejoj, oficiale nomataj "reedukaj centroj". La ĉina registaro neas tiujn akuzojn kaj asertas, ke ĉiuj striktaj rimedoj estas aplikataj nur por malaltigi danĝeron de la islamisma ekstremismo. Laŭ la ĉinaj aŭtoritatoj la realo estas, ke multaj junaj islamanoj, precipe en la kvar malpli evoluintaj regionoj en la suda parto de la regiono, ne ricevas sufiĉe da edukadon, kio igas ilin vundeblaj al la propagando de radikala islamismo<ref>(en) ''[http://www.chinadaily.com.cn/a/201810/18/WS5bc87afaa310eff30328336e.html Reality of Xinjiang different from that portrayed by West: China Daily editorial]'', [[China Daily]], la 18-an de oktobro 2018</ref>.▼
▲== Loĝantaro ==
▲Loĝantoj: 17,4735 milionoj (en 1998); 21,8158 milionoj (en 2010)
Darren Byler, antropologo el [[Seatlo]] ĉe la [[Universitato de Vaŝingtonio]] asertas, ke la programoj, kiel la'' Malfermu la nordokcidenton'' en la [[1990-aj jaroj]] kaj la pli vasta ''Malfermu la okcidenton'' en la [[2000-aj jaroj]], permesis al hanaj terkulturaj kompanioj pretendi ujgurajn terpecojn kaj vastigi industriskalan terkultivadon en la plejparte ujgura regiono. Li konsideras tion formo de [[:n:Ĉinio ekonomie subpremas la ujgurojn en Ŝjinĝjiango|ekonomia subpremado de la
▲Loĝantara kresko: 1.281% jare
==
La provinco Xinjiang/Ŝjinĝjiango nur en 1757 estis konkerita de Ĉinio.
▲Tie loĝas 10,733 milionoj da naci-malplimultanoj, kiuj konsistigas 61.42% de la totala loĝantaro de la regiono. En Ŝjinĝjiango vivas 6,601 milionoj da [[hanoj]]. Tie estas entute 47 nacioj kaj el ili de generacio al generacio vivas ĉefe [[ujguroj]], [[hanoj]], [[kazakoj]], [[hujoj]], [[mongoloj]], [[kirgizoj]], [[taĝikoj]], [[ŝibeoj]], [[uzbekoj]], [[manĉuroj]], [[dauroj]], [[tataroj]] kaj [[rusoj]].
== Agrikulturo ==
▲La usona registaro kaj homrajtaj organizaĵoj asertas, ke en la regiono loĝas 13 milionoj da islamanoj (ĉefe la ujguroj) kaj ke ili estas [[:n:Ĉinio persekutas la islaman malplimulton en Ŝjinĝjiango|severe persekutataj]] de la ĉina registaro. Ili asertas ke islamaj religiaj konstruaĵoj estas regule detruataj (10-15 mil moskeoj ekde la fino de 2016) kaj ke ekde komenco de 2017 ĝis miliono da ujguroj troviĝas en koncentrejoj, oficiale nomataj "reedukaj centroj". La ĉina registaro neas tiujn akuzojn kaj asertas, ke ĉiuj striktaj rimedoj estas aplikataj nur por malaltigi danĝeron de la islamisma ekstremismo.
▲Tie troviĝas 68 milionoj da hektaroj da tero utiligeblaj por terkulturado, forstumado kaj paŝtado, kiuj konsistigas 41.19% de la totala areo de la regiono. La kultureblaj kampoj kovras 9.33 milionojn da hektaroj kaj nun 4.0787 milionoj da hektaroj estas kulturataj. Tie la natura herbejo kovras 48 milionojn da hektaroj. Artefarita herbejo kovras 666700 hektarojn. Ĝi estas unu el la 5 plej grandaj paŝtejoj de nia lando. En Ŝjinĝjiango la tero utiligebla por forstumado estas 4.8393 milionoj da hektaroj (arbaroj kovras l.5333 milionojn da hektaroj), kaj la akumulita ligno-kvanto estas 250 milionoj da kubaj metroj.
=== Bestoj kaj vegetaĵoj ===
▲Darren Byler, antropologo el [[Seatlo]] ĉe la [[Universitato de Vaŝingtonio]] asertas, ke la programoj, kiel la'' Malfermu la nordokcidenton'' en la [[1990-aj jaroj]] kaj la pli vasta ''Malfermu la okcidenton'' en la [[2000-aj jaroj]], permesis al hanaj terkulturaj kompanioj pretendi ujgurajn terpecojn kaj vastigi industriskalan terkultivadon en la plejparte ujgura regiono. Li konsideras tion formo de [[:n:Ĉinio ekonomie subpremas la ujgurojn en Ŝjinĝjiango|ekonomia subpremado de la juguroj]], kiuj estas diskriminaciataj per malebligo okupi plej profitajn laborpostenojn kaj forpremado el siaj terenoj.
▲En Ŝjinĝjiango loĝas 699 specoj de sovaĝaj animaloj, el kiuj estas 85 specoj de fiŝoj, 7 specoj de amfibioj, 45 specoj de rampuloj kaj 137 specoj de mamuloj. Jam konstatiĝis, ke tie estas 4 mil specoj de sovaĝaj vegetaloj, el kiuj [[kanaba apocino]] kaj tarakso (''Taraxacum kok-saghyz'') kaj aliaj mil specoj de vegetaloj estas tre valoraj.
== Ekonomio ==
Linio 74 ⟶ 75:
=== Ĉefaj industrioj ===
Olea ekspluato, olea kemiindustrio, tekstila industrio, grena produktado, kemiindustrio, maŝino-industrio, elektro-produkto kaj forstuma industrio.
▲=== Minejoj ===
▲Tie jam malkovriĝis 122 specoj de minaĵoj, inter kiuj la rezervo-kvanto de perilio, muskovito, natria salpetro, kaolino kaj serpenteno okupas la unuan lokon de la tuta lando; la konstatita rezervokvanto de fererco estas 730 milionoj da tunoj. Tie subtere estas pli ol 70 specoj de ne-metalaj minaĵoj, el kiuj muskovito, gemo, asbesto kaj Hetian-jado estas famaj tra la tuta mondo. Tie la rezervo-kvanto de salo estas 318 milionoj da tunoj, tiu de soda sulfato x170 milionoj da tunoj, kaj tiu de natria salpetro -- 2.326 milionoj da tunoj.
▲=== Energio ===
▲La jara forkuranta surtera akvo-kvanto de la tuta regiono estas ĉ. 88,4 miliardoj da kubaj metroj, la ekspluatebla subtera akvo estas 25.2 miliardoj da kubaj metroj kaj [[glaĉero]]j kun akva rezervokvanto de 2580 miliardoj da kubaj metroj, kovras 24 mil kvadratajn kilometrojn. En Ŝjinĝjiango la taga sunbrilado estas longa kaj la jara sunbrilado estas meznombre 2600-3400 horoj. La karba rezervokvanto konsistigas 37,7% de tiu de la tuta lando kaj tiu de nafto kaj natura gaso estas 30 miliardoj da tunoj kaj konsistigas pli ol kvaronon de tiu de la tuta lando.
== Telekomuniko ==
Linio 98 ⟶ 105:
Agrokulturo, fuelo, telekomunikado, urba konstruado, higieno, industria prilaboro, turismo, ekstera komerco, financo, asekuro, poŝtado kaj [[podetala komerco]].
Post kiam oni decidis la gravajn punktojn por utiligi fremdan investon en 2000, Sinkiango plene utiligas la ŝtatajn politikojn favorajn al la meza kaj okcidenta partoj de Ĉinio. La koncernaj departementoj atente observas la evoluon de nia lando por [[WTO]] kaj studas koncernajn regulojn por ellabori siajn principojn cele perfektigi la ekonomian konstruadon.
== Bildgalerio ==
<gallery widths="330" heights="330">
Dosiero:Urumqi.jpg|Larĝaj stratoj dominas la nuntempan urban pejzaĝon.
Dosiero:China provinces xinjiang.png|Situo de la regiono
Dosiero:Xinjiang nationalities by prefecture 2000.png
</gallery>
{{projektoj|n=Kategorio:Ŝinĝango}}
== Vidu ankaŭ ==
[[Mongola Imperio]]
== Referencoj ==
{{Provincoj de Ĉinio}}
| |||